Heftige verhalen van Limburgse veteranen verwerkt in kunstwerk: ‘Op zijn sterfdag gaan we naar Tom's graf, daar proosten we op hem met een biertje’

In het provinciehuis is vanaf vrijdag de expositie ‘Helmen vol verhalen’ te zien. Daarin hebben kunstenaars de heftige verhalen van jonge veteranen verwerkt. Zoals dit kunstwerk van Jelmer Zwaan voor de in 2007 in Afghanistan overleden Tom Krist. © Harry Heuts

Ivar HoekstraVerslaggever media & cultuur en columnist Lees ook verder op De Limburger

​Maastricht Jonge veteranen krijgen in ons land lang niet altijd het krediet waar ze recht op hebben. In het Gouvernement Maastricht is nu de expositie ‘Helmen vol verhalen’ te zien. Aan de hand van 22 kunstwerken worden de heftige verhalen van deze veteranen verteld. „Een paar dagen na zijn dood in Uruzgan viel er plots een kaart van Rob op de deurmat. Die laatste woorden van hem aan mij zijn verwerkt in een kunstwerk.”

Het is mei 2007, als er bij Marianne en Wil Krist in het Brabantse Berkel-Enschot twee mannen op de stoep staan met slecht nieuws. Zoon Tom van het 42ste bataljon Limburgse Jagers is in Afghanistan zwaargewond geraakt bij een zelfmoordaanslag op een bazaar; een paar dagen later overlijdt hij. „Het is inmiddels achttien jaar geleden, maar voor ons voelt het nog als de dag van gisteren. Tom is dagelijks in onze gedachten.” Dat met de expositie Helmen vol verhalen in het Maastrichtse gouvernementsgebouw aandacht wordt besteed aan het verhaal van veteranen zoals Tom, doet ze goed. „Zo blijft Tom voortleven in de herinnering en dat verdienen hij en al die andere veteranen die ons land dienden.” Lees verder: De Limburger

Kunstenaar Jelmer Zwaan (l) op bezoek bij Marian en Wil Krist, de ouders van Tom die in Afghanistan omkwam na een zelfmoordaanslag op een bazaar. © John Bergsma

Bijzonder aan dit verhaal is dat de kunstenaar die een kunstwerk maakte om Toms nalatenschap te eren, in Afghanistan bij hem in het peloton zat. „Ja, Tom was mijn luitenant”, zegt boomkunstenaar Jelmer Zwaan. „We leerden elkaar in Afghanistan kennen. Tom was zeer geliefd. Een echte leider, heel goed in het leggen van contacten en in staat om de sfeer en het moreel hoog te houden. Iemand waar je voor door het vuur wilde gaan.”

Toen Zwaan werd gevraagd een kunstwerk ter ere van Tom te maken, hoefde hij niet lang na te denken. „Natuurlijk! Een hele eer en ook wel heel bijzonder om dit als voormalig pelotonskameraad van Tom te mogen maken. Ik ben boomkunstenaar en heb van hout twee handen gemaakt die in elkaar grijpen om zo de verbondenheid tussen ons aan te geven.”

Hart van kersenhout
Voor Marianne en Wil had Zwaan nog een bijzondere verrassing in petto. „Tussen de twee houten handen zat een groot hart gemaakt van kersenhout. Dat had hij gemaakt speciaal voor ons en staat nu bij ons in de huiskamer.”
​
Nog jaarlijks komt het peloton van Tom bij elkaar. Zwaan: „Op zijn sterfdag gaan we ’s ochtends eerst naar Toms graf. Daar proosten we op hem met een biertje, daarna gaan we lunchen bij Marianne en Wil.”

De ouders van Tom Krist in het atelier van Jelmer Zwaan. © John Bergsma

Het echtpaar geniet daar zeer van. „Het was de eerste jaren na Toms dood nog wat verdrietig en emotioneel, maar inmiddels een jaarlijkse reünie waar we erg naar uit kijken. Het is mooi te zien hoe Toms vrienden zijn gegroeid in hun leven, met huwelijken en kinderen. Ja, dat is ook wat bitterzoet omdat wij uiteraard gewild hadden dat onze Tom die levensfases ook zou hebben mogen doormaken. Dat mocht helaas niet zo zijn.”

Ook voor Mira Donkers uit Kerkrade stond achttien jaar geleden de wereld even stil toen ze bij haar voordeur de mededeling kreeg dat haar man Rob, die in het leger werkte als verpleegkundige, was omgekomen. Op missie in de Afghaanse provincie Uruzgan kwam hij om bij een ongeluk met een militair voertuig. Door hevige regenval waren de toch al slechte wegen nog in slechtere staat dan normaal. Toen de legertruck vlak langs een rivier reed, verzakte de weg en belandde de truck in de rivier.

​„Het was zo onwerkelijk, ik kon het niet geloven. Had Rob de avond daarvoor nog aan de lijn gehad, hij had geregeld dat hij op tijd thuis kon zijn voor de bevalling van onze zoon Stan.” Drie maanden na Robs overlijden werd Stan geboren, die inmiddels bijna achttien jaar is. „Voor Stan is het feit dat Rob er niet meer is zijn normaal, hij weet niet beter. Weet ook niet zo goed wie hij moet missen. Voor mij is dat natuurlijk anders. Dat Stan zegt gelukkig te zijn met mij en zijn leven, doet mij goed. Ik heb als alleenstaande moeder geprobeerd de boel zo goed mogelijk draaiende te houden, maar er waren momenten dat ik Stan moest zeggen dat dingen domweg niet mogelijk waren, of makkelijker waren als papa er was geweest.”

Trouwring
Drie keer per jaar staan Mira en Stan extra stil bij Rob. „Bij zijn sterfdag, onze trouwdag en zijn verjaardag. Dat zijn belangrijke dagen voor ons. Zijn urn staat bij ons thuis en ik draag nog altijd onze trouwring.”

Toen het verzoek kwam of zij en Stan wilden meewerken aan het project Helmen vol verhalen, zag Mira dat ook als een mogelijkheid om de naam van Rob levend te houden. „Maar ook blijft er op deze manier aandacht voor het werk dat de Nederlandse militairen in missies over heel de wereld doen. Want ik denk dat we daar in Nederland toch wel wat makkelijk over denken. Mede door deze kunstexpositie is er nu meer aandacht voor jonge veteranen.”

Mira en Stan werden gekoppeld aan de kunstenaars Erik van Maarschalkerwaard uit Tienray en Tristan Louwaars uit Heerlen. „Die hebben in samenspraak met Stan en mij echt prachtige kunstwerken gemaakt. Erik heeft in zijn kunstwerk ook de woorden verwerkt van de laatste kaart die ik van Rob ontving. Die had hij gestuurd een paar dagen voordat hij dat ongeluk kreeg en werd bij mij bezorgd na zijn dood. Ik weet nog dat het totaal onwerkelijk voelde, toen die kaart op mijn deurmat viel.”

Kunstenaar Erik van Maarschalkerwaard uit Tienray maakte een kunstwerk over veteraan Rob Donkers. © Sander Heezen

​In het kunstwerk van Louwaars speelt een brief die Stan als kind schreef een grote rol. „Toen hij acht jaar was, was Stan erg bezig met het feit dat hij geen vader had en had hij er ook veel vragen over: wat was zijn vader voor een man geweest? Toen heeft hij aan een aantal mensen die Rob goed hadden gekend een brief gestuurd, waarin hij vroeg naar de herinneringen die zij aan hem hadden om zo een goed beeld van zijn vader te krijgen.”

In dit kunstwerk voor Rob Donkers komt ook de brief terug die Stan als achtjarige schreef aan vrienden van zijn vader Rob die op missie overleed na een ongeluk met een legervoertuig. Stan heeft zijn vader nooit gekend, want die overleed een paar maanden voor zijn geboorte. © Harry Heuts

De brief die de basis vormde voor het kunstwerk. © Harry Heuts

​Nieuwsgierig
De expositie Helmen vol verhalen toert al een tijdje door Nederland en is al in meerdere provincies te zien geweest en is nu dus aanbeland in Limburg. „Voor mij als Limburgse toch wel extra bijzonder. Ik woon in Kerkrade, maar werk in Maastricht dus zal geregeld binnenlopen in het gouvernement. Ik merk dat het ook bij vrienden en kennissen meer leeft nu. Krijg op sociale media veel vragen en opmerkingen over de expositie, men is toch wel nieuwsgierig.”
​
Naast de kunstwerken voor Tom en Rob, zien we op de expositie ook de werken voor de in Afghanistan zwaargewond geraakte Amsterdammer, maar in Weert woonachtige Jordy Schalk en de Brunssumse Debby Werry die getraumatiseerd terugkeerde van een missie in Bosnië en in een zware burn-out belandde (voor hun uitgebreide verhalen, ga naar helmenvolverhalen.nl).  

Kunstenaar Renée van den Kerkhof (l) en veteraan Debby Werry en dochter Pearl ontmoeten elkaar op de Brunssummerheide. © Michel van Geijlswijk

Kunstenaar Peter van Hal (l) met jonge veteraan Jordy Schalk. © Sander Heezen

Het kunstwerk dat Van Hal maakte voor Jordy Schalk. © Harry Heuts

Verbonden
Voor alle kunstenaars, familieleden en veteranen die aan Helmen vol verhalen meewerken, is verbondenheid het sleutelwoord. Marianne en Wil: „Dat vinden wij het mooiste, verbondenheid tussen de kunstenaars en de veteranen. Maar we hopen dat het ook zorgt voor meer verbondenheid tussen de burgermaatschappij en veteranen, want daar zit toch nog wel een kloof tussen.” Dat verbinding zich soms uit in wonderlijke wegen, wordt onderstreept door het feit dat de sterfdag van Tom Krist samenvalt met de geboortedag van Stan Donkers: 12 juli 2007. „Dat is toch heel bijzonder?”

​De expositie Helmen vol verhalen is in het Gouvernement Maastricht tot en met 31 augustus te zien op werkdagen tot 18:00 uur.

De verbondenheid tussen Marianne en Wil Krist en kunstenaar Jelmer Zwaan is groot. © Harry Heuts

Veteraan Amy van Son drijvende kracht achter ‘Helmen vol verhalen’
Amy van Son begon zeven jaar geleden het project Helmen vol verhalen waarin kunstenaars en veteranen aan elkaar worden gekoppeld. Na een moeilijke jeugd gaat Van Son bij de marine en zit vervolgens drie jaar lang onafgebroken op zee. „De marine voelde als een bevrijding, het voelde alsof ik voor de tweede keer geboren werd. In de burgermaatschappij had ik het gevoel dat ik op mijn tenen moest lopen, nu pas voelde ik mij echt vrij.”

Amy van Son (l) in gesprek met kunstenaars, veteranen en thuisfront. © Sander Heezen

Het kunstwerk dat gemaakt is voor veteraan Amy van Son door Marian Tappel, de zeemeermin weerspiegelt haar liefde voor de zee. Van Son zat vier jaar bij de marine. © Harry Heuts

​Na vier jaar marine volgt ze een studie humanistiek en nu is ze dus fulltime bezig met Helmen vol verhalen dat inmiddels al heeft geleid tot een boek, foto-expositie en dus deze rondreizende kunstexpositie van 22 kunstwerken waarbij stil wordt gestaan bij de impact van veertig jaar vredesmissies. „Ik ben dit project begonnen om meer aandacht te krijgen voor jonge veteranen, een groep die in ons land toch wat wordt vergeten. Er is een flinke kloof tussen de burgermaatschappij en defensie. Met Helmen vol verhalen hoop ik dat er meer onderling begrip en verbinding ontstaat. Kunst als universele taal kan bijdragen aan erkenning, begrip en gesprekken tussen burgers en militairen.”
​
De expositie reist sinds 2022 door ons land en is nu dus in Limburg aanbeland. „Aan de reacties die ik uit het hele land krijg op deze expositie, merk ik dat het mensen raakt.”