Larissa heeft al meer dan een jaar geen nieuws van haar broer Slavik in krijgsgevangenschap. Hij werd gevangen genomen bij de overgave van AzovStal in Marioepol. Een eerste teken van leven verscheen toen hij als gewonde na het bombardement op de gevangenis met krijgsgevangenen op de Russische staatstelevisie 'geïnterviewd'. Vanuit zijn ziekenhuisbed werd hem gevraagd waarom zij Mariupol zo verwoest hadden. Zo weten ze dat hij leeft. Daarna niets meer.
​
Soms reageert ze 'filosofisch', zoals ze het zelf noemt op de vraag wat dat met haar doet; 'Als het zo is betekent het dat het zo moet zijn. God verhoedt hem voor wat ergens.' Voor Slavik zet ik regelmatig een kaarsje.

Maar ik weet hoe het met haar gaat. Ze verkeert in een diepe depressie die niet meer hysterisch is, maar gelaten. Ze heeft haar textieldruk bedrijf opgedoekt. 'Er komt niets meer uit mijn handen. Laatst kreeg ik een opdracht om mokken te bedrukken. Het was niet eens een creatieve opdracht. Ik heb drie dagen gestrest om te beginnen. Ik kan dit niet meer. We reageren allemaal op onze eigen manier op deze situatie, Tanyush. Jij zo. Ik zo.' Larissa is ervan overtuigd dat de stress van de oorlog mijn ziekte een handje heeft geholpen. Ik ben het daar niet mee oneens.

Het antwoord op de vraag of er nieuws over hem is, is iedere keer een confrontatie met het verdrietige ongewisse. Daarom vraag ik het vaak niet meer. Ze zal het vertellen als er nieuws is. Ze kijkt uit naar dat haar vijf kinderen weer naar school gaan en ze zelf weer haar opleiding tot weefster zal vervolgen.
​
Vrijwilligerswerk doet ze niet meer. De plek waar ze eerst camouflagenetten vlochten wordt 'Hoe zal ik het je zeggen, Tanyush, wordt 'gebruikt', je weet wel. Er is de wantrouwigheid dingen over de telefoon te zegggen in geval van afluisteren. Ik weet genoeg. Overal, ook in dorpjes, worden gebouwen in gebruik genomen voor huisvesting van militairen en daarbijbehorende aangelegenheden. Voor het geval dat.
En dat blijft ook zo'n onuitgesproken hamer van Damocles. Wat gaat er gebeuren met de Sumy provincie? Elke dag is, soms onbewust, spannend. De beschietingen en bombardementen gaan door. Eer-eergisteren was een bombardement van Sumy zelfs hier nog in het nieuws. De grensplaatsen hebben het nu heel zwaar, waar men al gewend was aan dagelijkse inslagen. De mensen daar die toch niet van huis willen trekken naar een halte verder, naar bijvoorbeeld Shostka, waar nu veel vluchtelingen zitten. Dit leidt tot ongekende hoge huurprijzen, wat weer geheel in lijn met de publieke verontwaardiging leidt tot verwijten van profiteren van leed. Uit de blog denkt nog niemand aan vertrekken. Ik voel wel noodzaak mijn zolder te verbouwen. Larissa zegt: 'Waar kunnen wij heen met vijf kinderen?' Maar dat kunnen wij toch, mensen?

Anja maakt zich klaar op weer een jaar online les voor haar zoon. In Oekraïne mogen alleen de scholen fysiek open die genoeg plek in de schuilkelders hebben voor de leerlingen die ze hebben. De school van Vanja, haar zoon heeft dat niet. Voor hoeveel kinderen in de schuilkelders heeft de school van jouw kind plek? Ook maakt ze zich weer op voor een nieuwe winter met stroom- en gasuitval waar de overheid voor waarschuwt.

De wapenfabriek waar ze werkte is gebombardeerd, is overgeheveld naar een nieuwe locatie. Ze heeft helpen verhuizen en werkt nu daar ze daar waar het weer gebombardeerd kan worden, 'maar dat geldt in principe voor alle plekken.'
​
In Oekraïne vindt nu een grootschalige militaire herkeuring plaats. Niet persé met dienst doen ter gevolg, wel vaak en zeker wel ter aanvulling van de vissenvijver. Haar man heeft nog geen oproep gekregen. Zijn broer wel. Hij vecht nu, daar waar het heet is.
Haar bijenhoning-jaar is slecht geweest omdat veel van de klanten al zijn gevlucht.

​Julya is in Kyiv na het omkomen van haar man aan huis voor zichzelf begonnen in vrouwen-ontharing. Dat is echter 'een beetje erbij en soms tegen vrijwillige bijdrage'. Haar echte roeping en waar ze haar dagen voor inzet is voor 'de organisatie voor de vrouwen en kinderen van omgekomen strijders'. 'We zijn nu met meer dan 2000 leden (vrouwen) en ik haal er in mijn eigen rouw mijn vervulling uit. Sommige vrouwen hebben net hun man verloren en ik ben al wat verder. Dan kan ik hun psychologisch helpen en voel ik dat ik van betekenis kan zijn. 

Wel is ze heel negatief over het land en de mensen. 'Ik heb zelfs weerstand naar buiten te gaan in het park en weer die picknicks en het zwemmen te zien. Is er geen oorlog? Er wordt gedaan of de oorlog in het oosten is, maar het is de oorlog van ons allemaal. Ik vraag me regelmatig af of mijn man er wijs aan heeft gedaan in het leger te willen om die (scheldwoord) beschermen.' (Ikzelf sta iets anders in of mensen in tijden van oorlog mogen 'vieren/ontspannen', maar geef haar woorden door. Ik snap haar punt ook heel goed). Uit name van deze organisatie zet Julya zich nu heel veel in voor het inzamelingen van geld en goederen voor speelgoed voor kinderen van wie de vader is omgekomen, nieuwe camouflagenetten, signaalversterkers om van het front makkelijker naar huis te kunnen bellen en noem maar op. Het is echt een hele way of life, niet iets voor erbij, en she is on it.

Het meest beeldend deze keer voor de situatie nu is het verhaal van Lyuda.
Lyuda maakt zich klaar om eind oktober, begin november oma te worden. Haar oudste zoon is vorige zomer getrouwd met Julya (niet te verwarren met.... dit is Lyuda's Julya) en nu verwachten ze een kindje, een jongetje. Met man aan het front is zij vooral de deelgenoot in de zwangerschap. Elke dag belt Julya haar en ze doen samen al die dingen als kinderwagen uitzoeken, uitzet kopen en doktersbezoeken. Het is geen makkelijke zwangerschap. In de vorige blog kon je al lezen hoe Julya in het ziekenhuis lag met bloedingen en belde met Miroslav in een ander deel van Oekraïne die ook in het ziekenhuis lag met granaatscherven. Daarna is ze weer thuis gekomen en nog een keer opgenomen met bloedingen. En nu nóg een keer wegens gebroken vliezen.

Lyuda, behalve schoonmoeder ook voormalig kinderverpleegster, reist iedere keer met haar mee naar Sumy, de provinciehoofdstad en staat haar bij. Nu ook. 'Het is de stress. Dat is het. Ik ben nu heel druk met hun huis. Terwijl we in het ziekenhuis waren belden de buren dat er vanuit Julya's appartement water stroomde in hun huis. Dus ik snel daar naartoe (vier uur met de trein) en bleek dat de boiler was geknapt en het hele huis blank stond. Dan volgt er een technische uiteenzetting, maar waar het op neer komt is dat Lyuda nu de verbouwing van het hele appartement op zich neemt. 'Alle vloeren en muren moeten opnieuw. Ik kan heel veel zelf, maar niet electra of een hele keuken plaatsen. Dus zochten we een verbouwer. Elke keer als de verbouwer komt moet ik daarheen. Hij belt heel vaak als ik al onderweg ben; ik kom een half uur of twee uur later. Ik zeur niet, want weet je hoe lang het heeft geduurd om een verbouwer te kunnen vinden? Er zijn geen vakmannen meer over. Ze zijn hier weggetrokken of vechten in het leger.

Lyuda is mijn eeuwige optimist. Ze zegt: 'Gelukkig dat dat nu allemaal gebeurt voordat de baby komt en niet daarna.' Beat that. En; 'Gelukkig is Julya sinds afgelopen zaterdag weer thuis. En de baby weegt al 1850 gram. Die haalt met gemak zijn 3 kilo.' Julya wil graag dat haar man bij de bevalling is, maar wie weet of dat lukt en of hij vrij krijgt.

​'Met mijn man en zoon vind ik het nu zo lastig om te praten. Ze zijn zo gespannen en boos. Met mijn man moet ik zo zorgvuldig mijn woorden kiezen dat ik helemaal niet meer weet wat ik moet zeggen. Laatst vroeg ik; 'Hoe zit het daar? Weet je al wanneer je wordt gerouleerd (gewisseld om vrij te krijgen om op korte vakantie thuis te komen) en hij barstte uit: 'Over welk rouleren heb je het?! Er zijn helemaal geen mensen om mee te rouleren! Laatst barstte hij zelfs uit toen ik vroeg of alles goed was ('normal'no'). 'Hoe bedoel je 'goed?' 'Ik weet niet wat jouw definitie van 'goed' is!' Ik weet helemaal niet meer wat ik tegen hem kan zeggen. Mijn zoon is ook zo. Laatst is hij over de telefoon zo uitgevallen omdat we de verkeerde literhoeveelheid in de nieuwe boiler hadden, dat ik heb opgehangen.

Miroslav, haar zoon dus, is na revalidatie van zijn verwondingen weer terug het leger in. Hij vecht echter niet meer met zijn vader samen in het lokaal bataljon van Shostka. Hij zit nu na maanden trainen bij de nationale elitegroepen. Ze zijn wel weer bij elkaar in de buurt gepositioneerd. Beiden zitten om de stad Lyman heen, boven Bachmut. Wie het nieuws volgt, weet: Dat is actief gebied.

Ik vraag ook de grotere dingen, zoals de toekomstperspectieven en het verloop van de oorlog.
Vitalik, Lyuda's man antwoordt typerend gevat; 'Die kan ik vanuit mijn loopgraaf niet zien.'

Een oude vriend belt vanuit het front, ook bij Lyman met de vraag of het mogelijk is zijn vrouw en dochter te huisvesten in Nederland, het liefst bij mij in de buurt. Hij komt ook uit Shostka en heeft zijn vrouw eindelijk kunnen overhalen te vertrekken omdat 'ik niet echt kan zeggen dat we verliezen, maar ook niet echt dat we winnen. Mijn perspectieven over de toekomst zijn een stuk slechter geworden. Ik wil dat ze daar weg gaan.'

Julya stuurde Miroslav verschillende foto's van varianten van kinderbedjes. 'Welke zullen we nemen?' 'Wat vindt je van deze?' 'en van deze?' enzovoorts. Miroslav antwoordde: Kies jij maar uit welke jij het mooiste vindt en het comfortabelst. Jij gaat het gebruiken.' Julya antwoordde; 'Hoezo 'ik ga het gebruiken'? We gaan het toch samen doen? Jij komt toch straks thuis en dan gaan we beiden 's nachts opstaan en het samen gebruiken?' Hij antwoordde kort; 'Was dat maar zo.'

​Ik wil afsluiten met een plaatje en nog wat praktische punten en vragen. Gelukkig hoeven we niet alles zelf te doen.

​Het doek Life Force is indestructible (je kunt nog steeds bijdragen voor krachtiger en sterker terugkomen.  http://Gofund.me/4713d194) is klaar en in mijn handen. Dat is geen klein moment. Het is prachtig. Laat het schijnen en kracht brengen. Tot de onthulling kan ik het helaas niet laten zien. Hiervoor ben ik op zoek naar locaties waar het kan hangen en kan inspireren, dienen als krachtbron of informeren, bijvoorbeeld op locaties waar Oekraïners komen of waar men bewustzijn brengt over oorlog. Als je iets weet of met mij wil sparren neem dan contact met mij op: tatjanakirienko@gmail.com of 0647794902

• Julya uit de blog heeft met haar organisatie van vrouwen van omgekomen strijders een foto-expositie georganiseerd van 100 vrouwen met bijbehorende interviews. De expositie is nu in Polen. Er is ook een kleinere versie waarin 25 vrouwen van omgekomen strijders hun eigen kunstwerk maken ter verwerking met bijbehorend verhaal. Misschien is het ook interessant dat naar Nederland te halen? Ook hier hoor ik graag ideeën over. Wellicht samen met mijn Life Force?
• Zoals je hebt gelezen heeft een vriend mij gevraagd naar de huisvestingsmogelijkheden van vrouw en dochter in Nederland. Hoe kan ik hen hierin het beste ter zijde staan en faciliteren dat zij hopelijk een beetje in de buurt komen te verblijven zodat ik een oogje in het zeil kan houden? Zeg aub niet 'neem contact op met de gemeente', want dat heb ik al ongeveer zes keer gedaan over verschillende vragen en inmiddels stuur ík hen informatie.
• Deze zomer ben ik heel veel opgetrokken met een dierbare Oekraïnse. We hebben samen gehuild, gelachen en heel veel geprocest. Ik heb gemerkt hoe dit bij mij ontbrak en hoe goed het voor mij is. Ik zou meer in contact willen staan met real-life Oekraïeners in Nederland. Dit is geen praktisch puntje. Dit is gewoon een wens.

En helemaal als laatst wil ik afsluiten met een lied dat ook zonder woorden te verstaan is en die ook diepte schoonheid geeft.

Tatjana Niets geen mooie pirouettes om iets heen. We gaan met de blog meteen naar het absolute nulpunt deze keer. Nul is de benaming die gebruikt wordt voor het absolute begin van de frontlinie. Daar waar de clash is. Daar is geen slapen, geen eten. Daar is het delirium van de geest en de mensheid. Lyuda's man zit in Bachmut, op positie 'Nul'.

Lyuda 'Ik ben elke keer pas weer rustig als ik van hem hoor. Hij belt ook niet als hij op 'nul' staat. Soms versta ik hem niet door alle inslagen op de achtergrond. Soms krijg ik alleen een kruisje of een hartje.'

Tatjana Dan volgt een beschrijving die denk ik ongepast is voor de blog. Ik ben tenminste al een paar dagen aangedaan door de verhalen, dus zal ze jullie niet zo uitgebreid voorschotelen, maar ook als ik me probeer voor te stellen, besef ik me dat oorlogsfilms vrij romantisch zijn. In het kort gaat het over...

Het gaat over … dat er teveel beschoten wordt om uit de beschutting te kunnen gaan om te plassen. Het gaat over dagenlang niet slapen. Het gaat over het samenvoegen van bataljonnen wegens... uitdunning. Het gaat over niets eten behalve wat je soms uit je jaszak kunt trekken, snickers, noten of gedroogd vlees oid. Het gaat over onder vrij urgente omstandigheden terugtrekken en herpositioneren in de dikke dikke modder tot de knieën. Het gaat over hoeveel gewonden en over een dode moeten hebben laten achterlaten omdat het meerdere keren onmogelijk was hem onder beschietingen te kunnen verplaatsen.

Hij zegt: 'Lyuda, het is hier de hel op aarde. Je zou je gewoon geen voorstelling kunnen maken van wat hier gebeurt van de hoeveelheden munitie die de russen hebben en hoe ze die inzetten; gewoon zoals regen en hoeveel manschappen ze hebben. We stoppen ze wel, maar ze blijven maar nieuwe sturen, als kakkerlakken.'

Tatjana Na een paar dagen 'nul' worden ze gewisseld en worden ze een stuk terug gebracht naar een plek waar ze bijkomen, slapen, eten wassen, om na een paar dagen weer terug te gaan & repeat.
Ik vraag haar hoe zij denkt over standhouden in Bachmut, of beter opgeven? Ze antwoord: 'Wat heeft het voor zin om Bachmut op te geven? Ok, stel, ja; We geven Bachmut op en trekken terug. Denk je dat de russen blijven staan? Dan komt toch precies hetzelfde naar de volgende plaats op de frontlinie?'

Lyuda droogt nu thuis vis en vlees en stuurt die in pakketten naar het front voor in de broekzakken.
Daarnaast is deze mama en vrouw in doodsangst persoonlijk een crowdfund begonnen voor een 4wheeldrive SUV voor man en kompanen om een hogere mobiliteit te hebben. Hogere mobiliteit is veiliger en levensreddend in geval van gewonden vervoeren. Wie wil bijdragen: Ik zet beneden al haar bankgegevens van haar speciale rekening hiervoor.

Wat ze verder nog doet; bidden. Ze is gaan bidden. Larissa stuurt haar de gebeden. Ik heb haar nog nooit religieus meegemaakt, maar het is waarschijnlijk het minste dat je kunt doen, en ook het enige. 'Voor Vitalik, maar ook alle manschappen daar. Het enige dat telt en het enige waar ik aan denk is dat ze levend thuis komen.' en wat ze verder nog doet: naaien. 'Als ik niet zou naaien, zou ik helemaal gek worden.' Goed zo, naai maar.

Tatjana Weten jullie nog dat ik in de vorige blog schreef hoe belangrijk het is om bezig te blijven, iets te zoeken wat je belangrijk vindt om aan bij te dragen? Bij Julya is heel veel 'beweging' en ik ben trots op haar. (PS: ik ben trots op iedereen uit de blog en ook ter aller tijde. Ook als het slecht gaat). Julya heeft zich aangesloten bij een groep voor vrouwen van omgekomen strijders en zit daar nu in het 'bestuur'.

Julya 'We hebben een gesloten groep van bijna 1000 leden en begrijpen elkaar als geen ander, hoe het is, hoe we het leven opnieuw beginnen en waar we tegenaan lopen. We helpen we elkaar op alle vlakken. Geestelijk, maar ook praktisch, zoals hoe de bureaucratie door te komen of het uitwisselen van kinderkleding. Op dit moment ben ik een lijst aan het opstellen van psychologen die ons willen steunen en waar we contact mee kunnen opnemen. Zo heb ik het gevoel dat ik iets help, iets bijdraag en ik heb er zelf ook veel aan. Ik hoop dat we na het eind van de oorlog als land, als bevolking meer uitwisselen en delen en de oorlog elkaar helpend uitkomen.

Ik zeg 'na het einde van de oorlog' Ik zeg niet meer 'na de overwinning'. Er is teveel gebeurd. Er zijn te veel slachtoffers om het nog over een overwinning te hebben. Winnen is leuk op een sportdag. Deze oorlog heeft geen winnaars. En hoe het verder moet is heel onzeker. Veel van degenen die meteen de eerste dag op stonden het land te verdedigen zijn er niet meer. Zij waren een belangrijk deel van de keepers' van de natie'. Ze zeggen niet voor niets; 'de oorlog ontneemt de besten'.'

Tatjana Ik wil hier uitleggen wat ze hiermee bedoeld, want het is meer dan alleen de 'keepers of the nation' in de zin van met een geweer. Ik zou het Civil Society noemen en ook dat woord heeft misschien uitleg nodig. Een land heeft een narratief, een verhaal en dromers, pioniers, intelligentsia, visionairen, voorhoede nodig. Elke maatschappelijke verandering is altijd voortgekomen uit een kleine groep, die de eerste waren die het durfden te hebben over bijvoorbeeld de afschaffing van slavernij en zulke gekke dingen als vrouwenrechten.
Daar bestaat een mooie quote over van antropologe Mead:

'Never doubt that a small group of thoughtful, committed citizens can change the world; indeed, it's the only thing that ever has. …'

...en er is altijd een deel van elke willekeurige bevolking die het niet uitmaakt onder bijvoorbeeld welk systeem of ideologie ze leven. Dat zal ze een abstracte worst zijn. Die zijn voldoende gelukkig met een beetje eten, feesten, drinken, poepen en werken op zijn tijd.

Vanuit deze twee, tegengestelde, gechargeerde groepen zijn er dus vanuit de eerste groep heel veel meteen de oorlog ingesprongen. Mensen als Kunstenaars, musici, professoren, designers, advocaten, museumcuratoren, poëten, historici en schrijvers. Vandaar dat op social media zoveel filmpjes kunt zien van vioolspelende of voordragende soldaten of een professor die online lesgeeft vanuit de loopgraven ect. Zij zijn in die zin een belangrijk deel van de 'dragers' van de natie en identiteit en idee. Zo. Ik hoop dat ik mij begrijpelijk heb kunnen maken.

Julya: "Zij waren de Natie. Wat er nu overblijft is vooral veel 'bevolking'. Zoals mannen die nooit hebben gevochten niet willen vechten, die de medische keuring uitstellen, ontlopen, en zelfs willen verstoppen. Ik ken verhalen wel, zelfs uit mijn eigen kennissenkring en voel dan in mij zoveel schaamte, verontschuldiging haast, naar mijn man en alle anderen die hun leven hebben gegeven. Ik kan haast niet meer normaal met hen omgaan.

Ik ben al een paar mannen met juist een hele grote mond gaan zien als veel minder man. Ik noem ze bank-ridders. Niets doen, maar weten hoe alles zou moeten en met bier proosten op de overwinning. Wel een overwinning willen, maar door andermans handen graag. Iedereen heeft zichzelf te vragen en iedereen zal gevraagd worden: Hoe heb jij meegeholpen aan 'het einde van de oorlog'? Ja, mijn vriendenkring is uitgedund."

Tatjana Verder is Julya autorijlessen gaan nemen en volgt ze lessen in 'vrouwelijke ontharing' om voor zichzelf te kunnen beginnen. Een paar weken geleden wilde ze nog misschien naar Polen om daar militaire uniformen te gaan naaien. Van kogelvrije vesten tot Brazilian wax. Het is duidelijk nog een beetje fine-tunen voor richting. Maar dat maakt niet uit; ze beweegt. En wie beweegt die komt tenminste vanzelf ergens.

Ook haar stel ik de vraag: Bachmut verdedigen of over geven? Haar man die dodelijk gewond raakte, dat was ook in Bachmut, alleen dat was afgelopen juli. 'Er is geen plek in deze oorlog waar zoveel soldaten dood en gewond zijn geraakt. Al tien maanden vechten ze om Bachmut. Om daar nu mee op te houden zou een belediging zijn voor al hen die daar om zijn gekomen. Het leger zou het ook niet pikken. Die zouden zich heel erg verraden voelen. Als Zelenskiy nu zou mededelen Bachmut weg te geven dan wacht hem een nieuwe 'Maydan'-(revolutie), alleen dan niet met studenten, maar met militairen.
​

En ook leer ik van de dames: blijf altijd bezig. Doen ze niets, dan gaat het gewoon bar slecht met ze, want dan komen alle gedachten en angsten als monsters onder het bed vandaan boven drijven. Hebben ze wel iets om handen: gaat het écht veel beter. Laat altijd het wiel, al is het langzamer, draaien; al ga je doperwten tellen. Wie zich neer laat strijken in de derrie van de gedachten en het moedeloosheid wordt een beetje zo'n Waterhouse-neergevleidde schim in de dampen van het moeras. Super bedwelmend en super moeilijk vanuit dat standje weer op te staan. Vindt iets om aan bij te dragen aan hetgeen je belangrijk vindt. Zamel garen in, weef rushniki, maak Molotovcocktails, houd bijen, heb een moestuin, knoop camouflagenetten, breng boodschappen.

En ook leren we dat een jaar gewoon te lang is, zelfs voor de meest optimistischen onder ons. Lyuda is geknakt. Niet geknakt; gebogen. Ze heeft het niet meer uitstekend. En ik ben daar best wel van onder de indruk. Het is alles; De kou, de elektriciteit, de hele oorlog, het duurt te lang en het pakket dat niet aankomt (daarover onder meer in de Crowdfundupdate). Gelukkig komt het doek een paar dagen later na dit typen wel aan. We pakken samen de stoffen uit als pakjesavond via Zoom. Aan het eind is haar enthousiasme en meedenken weer terug en glimlach. En zij is wel even zoet met dit doek. Goed zo. Het is zo belangrijk iets te doen te hebben.

Helaas is het een paar dagen later zo:
Lyuda 'We hebben wat zware dagen gehad. Gisteren kwamen Vitalik en Miroslav (man en zoon) afscheid nemen. Ze zijn overgeplaatst. Naar 'daar'. Naar waar het nu heet is (het front), maar waar mogen ze niet zeggen en weet ik niet. Ik weet ook niet of ik het wil weten. Ze mogen ook niet bellen en ik moet gewoon wachten op een signaal van hen. Ik zei tegen mijn man: Ik heb hier een slecht gevoel over. Veel slechter dan in 2014 (toen ze ook al vochten in de Donbas). Hij antwoordde; 'Dat dat is omdat je de zorgen en angst al kent.' 'Misschien. Maar ik heb hier een slecht gevoel over. Miroslav (de zoon) was net een paard die te lang op stal is geweest. Er was zelfs een bepaalde drift om daarheen te gaan. Mijn man die was wat rustiger, wat stiller. Ze hebben allebei de hele tijd gewaarschuwd: 'Vroeg of laat gaan we hier weg en naar het front'. Natuurlijk moeten die jongens die daar nu zitten ook afgewisseld worden. Ze hebben lang hier gezeten waar het rustig is. Hier konden ze thuis komen om te wassen en kon ik ze cake meegeven. Dat is nu over. Nu is het zover.

Zo. Nu weet je het. En ik wil er verder ook niet meer over praten. Ik wil ook niet dat je mij nu elke keer gaat vragen hoe het met ze is. Mensen die dit gehoord hebben bellen nu natuurlijk ook. Ik neem niemand op. Ik zal je af en toe een 'Ze zijn oké' toewerpen, maar erover praten; Nee. We gaan dit dragen in stilte, want we weten genoeg en wat valt daarover te zeggen. Ik voel zoveel onmacht, Tanyush, niets te kunnen doen, zelfs over het lot van mijn dierbaren. En Ik voelde zoveel haat naar de Katsapi (raad maar wie de Katsapi zijn). Een bom op hen en allemaal en dood. Hoe durven ze zo ons leven te ontregelen. en nou zitten mijn mannen daar. Zoveel haat.

Toen zij hier waren om hun spullen te pakken liep over jouw tekening op de grond heen en opeens begreep ik haar, de emoties van het meisje op het doek. Zij en ik waren dezelfde. En ik voelde jouw emoties van hoe je hier maandenlang aan hebt gewerkt. Ik voelde ieder's emoties. We waren allemaal verbonden.' (als het niet zo verdrietig was, zou ik gevleid zijn) 'En nog steeds voel ik allerlei emoties, afwisselend en tegelijk. Ik heb ook al een paar keer geademd in een plastic tasje (tegen het hyperventileren) en heb een paar keer gedacht; krijg ik nu ook paniekaanvallen?

Anja 'We zijn net verhuisd naar een huis aan de overkant van de straat waar we jarenlang rustig aan aan geklust hebben. Dat is een verhuizing van 50 meter. We wonen nu groter en er is voor iedereen een kamer om zich terug te trekken. Dat is veel fijner. Ik zit nog thuis met Iwan (de zoon) om hem thuisles te geven, al is gelukkig soms de school weer een dag open. De elektriciteit is al twee weken niet afgesloten meer geweest. Aan iedereen merk je: Een jaar oorlog is te lang het humeur hoog te houden. En als je zelf zo bent, kun je ook niet anderen opbeuren. Iedereen zit veel binnen. We zijn allemaal zo. Ze waarschuwen de hele tijd voor een nieuwe massale inval op 24 februari. De Russen zijn er dol op iets te doen op symbolische data, feestdagen en jubilea. Dat drukt op het collectieve gemoed. Daarom wordt er nu ook veel voorbereid en worden alle mannen opgeroepen voor herkeuring voor het geval dat.

Mijn man heeft nu ook een oproep gekregen. Zijn drie broers ook en die zijn ook kort geleden in militaire training gegaan. Iedereen krijgt nu een oproep voor keuring. Hij heeft nooit gediend en is ooit vijftien jaar geleden afgekeurd, maar ik denk dat ze hem nu wel nemen. Waarom niet? Hij is fysiek gezond. Je weet hoe hij is: gesloten. Hoe erger iets is, hoe geslotener hij wordt. Nu praat hij helemaal niet meer, net zoals bij het uitbreken van de oorlog. Hij bereid zich intern hierop voor. Hij is in transformatie. Hij zegt dat hij zich het meeste zorgen maakt over zijn bijen. 'Als ik er niet ben gaan al mijn bijen dood. Al mijn werk van zeven jaar is voor niets geweest.' Ik heb natuurlijk aangeboden dat ik de bijen kan verzorgen als hij er niet is. Dat wil hij niet. Hij blijft maar zeggen; 'Ze gaan dood.' Ik kan ze niet zoveel liefde geven als hij, maar ik kan wel handelingen uitvoeren. Ik snap niet waarom hij mij zo afhoudt en voel me ook beledigd dat hij mij zo weinig vertrouwt met zijn bijen. Ik denk dat ik de beste variant ben die hij heeft, maar als hij in het leger gaat, moeten we praten en moet ik het leren en niet pas de laatste nacht instructies krijgen.

Een jongen kwam bij ons die aan het front had gevochten en nou weer terug is geplaatst naar rustigere gebieden. We zaten met verschillende mensen aan tafel, en opeens, ik weet nog steeds niet waardoor, reageerde hij heel boos en werd hij steeds bozer en op gegeven moment stond hij schreeuwend aan tafel; 'Of wij wel weten waar hij allemaal is geweest en wat hij allemaal heeft gedaan en wat hij daar allemaal heeft gezien en of wij wel weten hoe het is om de ingewanden van je kameraad te verzamelen in een doos, zodat je nog weet wat bij welk lichaam hoort'.
​
Iedereen was stil en niemand wist zich goed raad. Hij werd buiten gekalmeerd door andere mannen, maar het was niet meer hetzelfde aan tafel. Ik wist wel: die jongen zoals we hem kenden, komt niet meer terug. Die is nu heel veel veranderd. Twee dagen later belde hij mij om te zeggen dat hij niet weet waarom hij zo had gedaan en dat hij zich nog nooit eerder zo tegen mensen heeft gedragen. Ik denk dat Oekraïne veel van zulke jongens krijgt de komende jaren.'

​Tatjana Het is bijzonder. De blog begon in de eerste dagen van de oorlog met: 'schrijf vooral, we zullen doorgaan zolang we elektriciteit hebben'. Eigenlijk gaat dat nu meer op dan die allereerste dagen. Toen hadden we écht geen idee wat er morgenochtend zou zijn. Maar nu; is soms echt lastig ze te bereiken, bijvoorbeeld drie dagen lang. Geen internet, geen elektriciteit. En ik weet ook dat ze juist in de uurtjes met licht al het gedane werk zo veel mogelijk willen doen.

Lyuda
Bij Lyuda is het van twee uur aan, twee uur uit, om en om, gegaan naar: vier uur uit, twee uur aan.
'Ik loop rond met mijn zelfgemaakt lampje en gekleed als kool. Als je bedenkt hoe rond een kool is en hoeveel laagjes het heeft kun je misschien een beetje om dit grapje lachen. Ik kan me heel goed redden met mijn lampje en ik wen heel snel. Soms denk ik; meer heb ik in de keuken niet nodig.

Lyuda gaat ook wandelen als het donker en koud is. Ze ziet op straat dat meer mensen dat doen 'en het is ook nog gezond'. Veel dagen brengt helpt ze nu op een plek waar camouflagenetten worden gewoven. 'In het begin van de oorlog deed ik dat thuis, nu zijn daar plekken voor. Je leert van elkaar, het is gezelliger en warmer.'

Ik heb al eerder geschreven dat in de loop van de maanden dat íedereen wat heeft; hart-, bloeddruk en nerve-system problemen. Vrijwel iedereen is aan de kalmeringsmiddelen. Het is ze gegund, want ook al is het iets meer 'normal'no', dit wordt natuurlijk nooit normaal. Zelfs als je OK lijkt slaat alle stress en zorgen zich op in je lichaam. Lyuda heeft de laatste tijd hart en bloeddruk problemen en heeft zich gestort op bepaalde voedingsleer en Amerikaanse doktoren van Youtube die ze ook veel doorstuurt. Zij heeft deze gelegenheid aangepakt om temidden van het grauwe haar levensstijl aan te pakken. Ze voelt zich nu veel gezonder en energieker. Biologisch, geen tarwe, aardappel, suiker, pasta, rijst, vooral groente en vlees. Ze heeft er lol in, weet er al veel van en geeft mij ook advies

Anja
​Anja houdt de wereld, net zoals veel mensen, erg klein. 'Je kunt niet zoveel. Ik ga nergens heen, spreek met niemand af, alles gebeurt hier thuis of in het centrum waar ik boodschappen doe. Wij hebben vier uur elektriciteit om twee uur niet. Beter zo dan andersom. Ik ben nog steeds niet gewend aan de thuisleraar zijn van mijn zoon. Oud en Nieuw hebben we thuis gevierd met z'n drieën en de buurvrouw. Haar buurman die was vertrokken naar het leger is weer naar huis gestuurd wegens te weinig ervaring. Blijkbaar is de nood niet zó hoog. Dat geeft mij het idee/inzichtje dat het leger nog mannen genoeg heeft.'

Julya
​Julya woont weer in haar oude appartement met haar dochter en krijgt de volle lading van zonder voorzieningen zitten. En ze 'went' nu pas, in tegenstelling tot iedereen die in het land gebleven is, (ze is nog lang niet gewend) aan luchtalarm, bombardementen in de stad en in de schuilkelder zitten. Zij is de enige die nog vloektirades heeft, en verontwaardigd is dat ze net 'drie uur in de schuilkelders hebben gezeten. Wat een winter voor haar om terug te keren...

'Ik had nog een elektrisch kacheltje gekocht, maar dat heeft ook geen zin als de elektriciteit het niet doen. We gaan dan maar wandelen, door de soms helemaal donkere stad. Op zich hebben we hier een bos naast, maar daar mogen we niet meer komen omdat er mijnen liggen waar de Russen daar zijn geweest. De metro mijd ik met mijn paniekaanvallen, dus eigenlijk lopen we gewoon héél veel door de wijken. Dat is wat we doen. Er is niet zoveel beters te doen.

Ik denk eraan voor mijzelf te beginnen en uniformen voor het leger te naaien in de kamer die ik over heb. Daar zou ik twee naaisters kunnen plaatsen. Dan hoeft Oekraïne die niet te kopen in Polen en help ik de nationale en mijn eigen economie. Nu voelt het alsof ik hier gewoon maar langzaam mijn geld opmaak, want er is hier geen werk te vinden. Het is pijnlijk te zien hoe de economie eraan toe is. Ik zou gokken dat 70 procent van de ondernemingen al niet meer bestaat. Op straat zijn alleen nog maar de winkels met levensmiddelen en medicijnen. Bedrijven richten zich nu op het leger en alles rond de oorlog. Veel grote bedrijven en juist de kleine ondernemers zijn gestopt. Nu pas beseffen we wat voor mooi, groot, welvarend land we hadden en hoe goed we leefden. Deze generatie heeft een ware middenklasse in de grote steden opgebouwd, maar ik denk ook niet dat die stand houdt. Onze kinderen zullen het slechter hebben dan wij en het land weer moeten opbouwen. Ik hoop dat dat met hulp van andere landen geen dertig maar tien jaar duurt.

Ik vier geen kerst. Want ik geloof niet meer in God. Daar ben ik mee opgehouden op de begrafenis van mijn man. Ik zie ook geen God in deze hele oorlog. Waar is God in dit alles? Ik zie geen groter verhaal. Waar is hij bij de verkrachtingen? Ik weet wel dat mijn man aan veel mensen verschijnt in hun dromen. Maar hij zit niet op een wolkje met een bebaarde opa. Hij is in een soort parallelle wereld. Hij is ook de hele tijd bij mij. Ik weet dat ik zeventig procent van alles anders doe dan hij had gewild, maar ik weet niet hoe anders nu en moet mijn eigen keuzes gaan maken. Morgen is het een half jaar dat hij dood is. Ik heb een moeilijke week.'

​Larissa
Larissa is: 'Stabiel slecht en dat gaat ook niet veranderen. Ik heb besloten dat het goed zo is. Ik ben gewoon stabiel slecht totdat hij (haar broer in krijgsgevangenschap) terug komt en zo is het goed en zo kan het niet anders.' Larissa houdt zich op social media veel bezig met het plaatsen en verspreiden van door Rusland vrijgelaten foto's krijgsgevangenen 'voor als familie zoekt'. Dat kan betekenen dat ze weten dat iemand nog leeft. Zelf heeft ze het heel moeilijk met de groepen die worden uitgewisseld: Iedere keer zit hij er tot nu toe niet bij. Dat wordt niet geïnformeerd, dat is een kwestie van constant in contact met elkaar zijn, Telegram-groepen voor vermisten in de gaten houden, het nieuws kijken en met je neus in foto's op social media zitten.


​'Wij zitten op een elektriciteitslijn die pas uit gaat als heel Sumy Oblast zonder stroom komt te zitten, dus behalve korte schakelingen van 20 seconden (als iemand op een centrale een schakel omzet naar een ander gebied) is er niets aan de hand.'

​Ze houdt wel rekening met zo min mogelijk verbruiken en 's nachts wassen. 'En we hebben ook een elektrische kachel, maar die gebruiken we niet want ik weet dat dat kan betekenen dat iemand anders zonder elektriciteit komt te zitten. Wij doen alles nu rondom de 'Petjska'. Die hebben wij gelukkig nog.'

Na maandenlang schrijven over vier vrouwen is dit eenmalig een hele bijzondere editie van de blog die in het teken van de crowdfund voor mijn doek 'Life Force'.
(Zie gofund.me/a45d63d0 ​)

Dit doek staat ook helemaal niet los van de blog en de vrouwen. Het gaat natuurlijk deels ook over de vrouwen die iedereen raken met hun veerkracht en wordt (deels) ook door hen genaaid. Dit doek is het resultaat van maandenlange verwerking van inzichten over oorlog, maar vooral over: Levenskracht.
​
Het is ongeveer dag drie van de oorlog. Opgetrokken zittend, met mijn knieën tegen mijn kin, op de bank besefte ik: na de bom komen toch weer de grassprietjes. Destructie is zowel 'non existent' als futiel. De wil om leven op deze wereld kan je niet uitschakelen: ‘You can't fight lifeforce’.
Dit geldt zowel voor vernietigde natuur als het willen uitroeien van een volk. Er komt geen bom zo diep als de wortels gaan.

Dit doek is voor mij heel therapeutisch geweest en mijn belofte van een doorstart naar krachtiger en prachtiger. Ook voor de dames daar is het maken van het doek belangrijk. Ze willen zo graag afleiding en schoonheid creëren. Sinds kort zijn we weer gaan werken. En als de elektriciteit uitvalt, naaien de dames door met de hand! We zijn zo vastberaden door te gaan. Kunst; zij hebben het nodig, Ik heb het nodig, wij allemaal hebben het nodig…

Het is een explosie in het duister… met de 'Flower of Life' als symbool voor levenskracht op de achtergrond. De verbleekte levensvormen in de explosie is Oekraïense fauna en staan voor het ‘omgekomene’ in de explosie. Met de diepte van de wortels geef ik aan hoe diep onze roots in ons zit, aangedreven door kracht van het licht: The Light, The force.
Je zou er ook een vrouw in kunnen zien met een traditionele Oekraïne bloemenkrans. Dan staat zij meer voor Oekraïense furie/standvastigheid. De vliegende vogels zijn dan ogen. Het viel mij op dat na een eerste inslag van een bom in een stad of dorpje altijd eerst de vogels opvliegen.
Maar; je zou er ook in kunnen zien hoe mijn eigen hoofd 'explodeerde' door al het gebeurde.

Temidden van ál hetgeen er gebeurt bleef mij het lot van de ooievaars in hun jaargang 2022 in Oekraïne steeds bij. Elk jaar komen Oekraïne de ooievaars terug. Een nest op je huis is een zegening en terecht zijn ooievaars zijn een symbool van Oekraïne. Ooievaars zijn heel trouw, zowel onderling; ze hebben een partner voor het leven, als ook aan hun nest; Alle opvolgende generaties komen terug naar hun geboortenest. Zo zijn er nesten van meer dan 200 jaar oud. In 'mijn' dorpje hebben we ook een ooievaarsnest van 150 jaar oud.
​
Dit jaar hoorde ik van meerdere mensen over; ronddwalende ooievaars. In plaats van 'family life' en een half jaar op hun nest blijven lopen ze maar wat rond; over velden, over de weg. Ze lopen maar en lopen maar, te zoeken, naar iets wat niet meer is. Ze kunnen hun nest en hun rust niet meer vinden. Hun nest is verwoest, hun partner is omgekomen of ze zijn 'gewoon' verstoord door de geluiden van de oorlog. Het heeft iets beduusd, ontheemd en doelloos. Als ze konden zouden ze slechte reviews achterlaten, maar; lieve ooievaars, er wordt met man en macht gewerkt dit ongemak zo snel mogelijk te verhelpen.

De ooievaars zitten op oude fundamenten. Dat staat voor de geschiedenis van Oekraïne, die terug gaat tot ver voor het Christendom. Deze zeer stevige, oude fundamenten, overigens ouder dan de geschiedenis van het Russische rijk, zijn voor mij de tegenhanger voor uitspraken van Poetin als 'Oekraïne is een niet-bestaand land.' 'Het zijn klein-russen'.

Boven de ooievaars schijnt de maan. De maan is getekend zoals op oud-Slavische amuleten en staat volgens het oude natuurgeloof voor het vrouwelijke. De tegenhanger, de zon, het mannelijke, staat aan de ander kant in de vorm van een zonnebloem. Bij de zon staat Perun; de oude oppergod van onder andere Oorlog en strijd. Het oud Slavische geloof gaat veel uit van dualiteit; tegenpolen. Het één heeft het ander nodig, als een Ying en Yan. En nu, is het misschien ook zo. Om het kwetsbare te beschermen is het soms nodig strijd te leveren. Hopelijk kan over een tijdje andersom het vrouwelijke, het zachte zich weer bekommeren om het mannelijke en begint de periode van heling.

Te midden van al het zwarte wilde ik een zonsopgang tekenen, een teken van hoop, want immers; 'The darkest hour is just before dawn'. Dit is een hoopvolle gezegde dat betekent dat dingen op zijn moeilijkst zijn voordat ze beter worden.
Echter, de kleuren van de zonsopgang zijn 'onttrokken' en omgezet naar wapperende linten zoals aan een traditionele bloemenkrans. De stijl waarin de linten zijn getekend is een ode aan de belangrijke en dappere kunstenares Lyubov Panchenko. Deze dappere en belangrijke kunstenares kwam op 86 jarige leeftijd om bij de bezetting van Butcha.

In de haarband van de vrouw worden meerdere folkloristische stoffen verwerkt. Dat heeft een esthetisch aspect: het is juist de diversiteit die de mensheid mooi maakt. Maar het ook een politiek bewustzijn dat er veel meer volkeren zijn die ontkenning, onderdrukking of uitroeiing kennen. In die zin kan de geschiedenis van Oekraïne geplaatst worden in de neo-koloniale traditie met bijbehorende mechanismen. We all are nog alone. & together we can. Mijn hardnekkige, standvastig optimistische wens blijft zoals een Miss World in badpak toch echt 'World Peace'.
Maar: dan moet het toch wel eerst klaar zijn met buurmannen die in je huiskamer komen en voor jou bepalen of je mag bestaan.

Mijn textielkunst is een zeer arbeidsintensieve kunstvorm met tientallen stoffen lichtdoorlatend genaaid als ware glas in lood. Zo kost het één week fultime naaien per vierkante meter. Met deze crowdfuns willen we 4500 euro ophalen om alle kosten aan dit grote doek van 2.5 * 2.5 meter te dekken. Alles wat daarboven gedoneerd word gaat rechtstreeks in een pot zodat de dames een gezamenlijke werkplaats kunnen huren in plaats van werken in huiskamers. Ook dat is krachtiger en prachtiger terug komen. Een deel is ook voor de kunstenaar en om wat gaten te kunnen plamuren die zijn achtergebleven na de stilval. Alle donateurs krijgen hun naam genaaid in een bijhangend vaandel.
We zullen laten zien hoe groot de liefde is! Ga direct naar de crowdfund hier: gofundme.com/f/LifeForceIsUndestructable

Het doek mag eerst door Nederland met de tentoonstelling van Helmen Vol Verhalen meereizen. Daarna staat het kunstwerk open voor uitnodiging. Laat het juist een kunstwerk van ons allen zijn. Ik wens juist dat alle betrokkenen, de Oekraïense dames en jullie, weten waar het heling gaat brengen.  ​

​Dank voor de steun & may the Life Force be with you, with all of us.
Tatjana Kirienko

Blog 42 door Tatjana Het is nogal herfstig; over de brede scala der dingen. Zo zou ik het willen noemen.

Julya Ik ben weer terug in Oekraïne! En nu sinds twee dagen weer in Kyiv. Dat waren twee dagen zonder elektriciteit. Die hebben ze net weer sinds een paar uur aangesloten. Ik vind Oekraïne een depressief land geworden (tja); Weinig kleur, weinig emotie in de mensen en ook: zo weinig licht in de stad.

De eerste avond toen we aankwamen heeft Liza tot drie uur 's nachts gehuild. Het was onze eerste avond in ons oude huis zonder haar vader. De volgende dag zijn we meteen met de trein vertrokken naar het platteland, naar mijn moeder. (het dorpje der dorpjes in de bossen) Liza blijft daar voorlopig bij oma. Daar is het veiliger en rustiger.

Er is niets zo waardevol als met je dierbaren aan tafel zitten. Mijn neef was jarig. Alle familie uit de omgeving kwam. We hebben de hele avond gezeten, gegeten, gelachen, verteld.

Tatjana Mag ik als brug tussen twee culturen even aangeven dat de 'gatherings' daar significant verschillen van de Hollandse 'blokjes kaas' cirkels hier.

Mijn oom vertelde nog een bijzonder verhaal.
Dat behoeft voorgeschiedenis. Staat u mij toe. Het dorpje der dorpjes is een prachtig natuurgebied een soort ouderwets, uitgestrekt Drenthe, met onder andere veengrond, bossen én; een beek dat voorkomt uit ondergrondse mineraalwaterbronnen. Bij die bronnen kunt desgewenst bukken en drinken in de beek. Uit heel Oekraïne komen daar, vooral met Ivana Kupala, een midzomerfeest, mensen heilzaam water halen. De plaatselijke bevolking heeft een diepe kennis en liefde voor zijn natuur.

Aan de andere kant. Daar sta je dan met je mooie natuur en water. Datzelfde dorpje en de omgeving sterven ook al jaren uit. Er is geen werk. Jongeren vertrekken (ook onderdeel van de wereldwijde trend: urbanisatie. Sinds ca. 2010 leven er voor het eerst in de mensheid meer mensen in een stad dan op het platteland.)

Ook al sinds jaren is er een zakenman uit Kiev bezig, de oom van Julya, daar een waterfabriek te bouwen. Zijn overleden vrouw komt uit het dorpje en zijn zoons hebben daar alle zomers (samen met mij) doorgebracht. De bevolking vindt er wat van. Het leeft en de meningen zijn verdeeld. Niet iedereen is blij.

Uit de blog is Larissa altijd tegenstander geweest: 'Aan zo'n ecosysteem mag je niet niet komen.'
Zij en haar broer, die nu krijgsgevangene is, zagen mogelijkheden in eco-toerisme. (Dan moet iemand dat wel gaan dóen. Dat gebeurt niet)
Anja, geboren in het dorpje; 'Tja, er moet toch íets gebeuren. En zij zijn tenminste geen anonieme lange-afstand investeerders.'

Julya 'Het heeft heel lang geduurd, want ze wilden juist alles heel zorgvuldig en legaal doen. De bevolking kan er nog steeds 'bij' en het heeft geen invloed op de beek (ik vraag mij af hoe dat feitelijk mogelijk is). Nu wil er misschien weer iemand terug komen en wonen.'
Wat is goed en wat is slecht? Interessante casus van heel veel afwegingen in het klein, he?

Terug naar de oorlog.

Julya 'Hij heeft nét hier de waterfabriek geopend. Het is gelukt. Alleen dat was helaas nét voor de oorlog. In de eerste dagen van deze reeks massa-bombardementen was in de stad ernaast bijna drie dagen geen water en electriciteit. De bakkerij van die stad belde in paniek op. Geen water betekent geen brood. Toen zijn ze met drie water-wagens daarheen gereden om het brood mogelijk te maken.' Onderneming of geen onderneming; veel mensen doen toch nog wat ze kunnen om te helpen.

Dat we terug zijn heeft ook een praktische oorzaak. Ik kreeg een oproep uit Oekraïne. Ik moet dingen regelen die niet via mijn neef kunnen. Ik had hem aangewezen als gemachtigde. Hij mag toch niet alles ondertekenen. Sommige handtekeningen moet ik zelf zetten, de nalatenschap van onze flat bijvoorbeeld en ook om het geld ontvangen die de overheid uitkeert aan de nabestaanden van omgekomen militairen.

Van dat geld kunnen we het hier even uitzitten, maar het is duidelijk dat ik werk moet zoeken. Ik heb meteen de eerste dag al werk gezocht.
​
(Tatjana Ik vind dat een opvallende gewoonte van haar worden. Dat deed ze ook bij haar eerste dag aankomst in München aan het begin van de oorlog. Ik heb haar gezegd dat ze best eerst haar koffers mag neerzetten en uit mag slapen.)

Maar ik weet nog helemaal niet hoe lang we hier blijven, of we hier blijven of weer terug naar Engeland gaan. Ik weet helemaal niets en ondertussen moet ik tóch iets.

Lyuda Bij ons is het een beetje om de dag aan en uit.
Er was zelfs één keer een paar uur echt helemaal niets; geen electriciteit, geen internet, geen water. Alleen gas. Weet je dat dat wel een beetje bevreemdend was? Je bent zo teruggeworpen op jezelf en kunt dan juist niet met iemand daarover bellen. Alleen maar een beetje wachten. Ja, dat was een heel onbestemd gevoel. Wanneer hebben we nou zo geleefd? Ik liep gisteren naar de winkel aan de andere kant van de straat en daar was het licht uit. Ik kan alleen maar zeggen dat het dus per stad, wijk en zelfs per straat verschilt.

Ik hoorde dat het water is gerepareerd met waterleidingen uit Nederland, dus bedankt Nederland!

Ik ben heel druk maar vind het moeilijk te herhalen waarmee. Gewoon waarmee elke dag zich mee vult. Heen en weer en het is alweer avond. De laatste kolen van het land, ui en knoflook er weer in voor de winter en inmaken. (ik heb het nagevraagd: Larissa en Anja doen hetzelfde)

Ik ben wekenlang heel druk geweest met mijn moeder moeder verzorgen en met haar naar verschillende ziekenhuizen: Gluchov, Sumy, Kyiv. Na drie ziekenhuizen zit mijn moeder in een wachtstand thuis. Ze kan niet zoveel en wacht op nieuwe hartkleppen. En nu merk ik dat ik niet iedereen kan verzorgen en mijzelf niet. Nu moet ik wat aandacht aan mijzelf geven want mijn bloeddruk was veel te hoog en nou ga ik zelf voor 'analyses' naar het ziekenhuis.

Een paar dagen later vielen de bommen in Kyiv waar we langs reden. Precies midden in dat kruispunt was toen een hele grote krater. Ik heb mijn zoon gebeld in Kyiv. Hij zei dat die krater de volgende ochtend alweer gerepareerd werd. Ik grapte: 'Oh dat geeft goede hoop voor (openbare) reparaties in de toekomst'.

Het zijn nu natuurlijk bijzondere tijden met veel eenheidsgevoel. Hij vertelt dat bij de puinhopen buurtbewoners samenkomen, er muziek wordt aangezet, handschoenen aan en gaan; ook lokale politici. Mensen gaan de hele nacht door met puin ruimen en helpen. Dat zie je normaal niet. (Ik denk dat je normaal ook niet zoveel bombardementen ziet) 'Misschien houden we hier iets goeds aan over'.

De kachel doet het niet, maar het gasfornuis wel. Ik heb wat bakstenen op het gasfornuis gelegd die warmte afgeven. Zo blijft het wat warm in de keuken

Julya Ik denk dat je niet alleen bent. Dat is normaal. Iedereen heeft nu 'iets'. Zes maanden is gewoon te lang. Ik heb ze zelf ook. Ik heb er veel last van gehad na mijn zware covid, toen nog in Kyiv. Er is zelfs twee keer een ambulance voor mij gekomen omdat ik overtuigd was dat ik dood ging.
Alyosha (haar man die omgekomen is) hielp me toen heel erg. Ik belde hem dan op; 'Ik check weer uit' en hij kwam dan van zijn werk, en dan gingen we wandelen, of hij reed mij rond en wees de hele tijd aan; 'Kijk daar is dat en daar is dat, gewoon om me af te leiden.'
​
Natuurlijk heb ik ze nú met de oorlog weer en deze moet ik zelf doen. Nog steeds móet ik soms naar buiten uit een winkel. Ik vermijd ik het openbaar vervoer zoveel mogelijk en soms stappen we bij een eerder halte uit, omdat ik er gewoon uit móet. Ik ben wel iets verder in het proces en kan er iets beter mee omgaan. Ik weet wat het is. Bel mij, al is het om drie uur 's nachts. Ik heb al onderwerpen klaar waar we het over kunnen hebben.'
​
Tatjana Deze hele dosis bovenstaande liefde is toch..... een beetje verlegen en stil makend. Wat wil het duister nou zolang er zulke lieve mensen zijn. Destructie is futiel. Donkerte zal altijd ook meer licht oproepen. En zo zal alles, alles goed komen.

Anja Bij ons in huis is het gespannen. (ik hoor dat ook aan haar stem). Mijn man heeft een heel slecht humeur. Hij wordt heel makkelijk boos op ons. Ik denk dat hij even een paar dagen vrij moet, maar hij werkt alleen maar door. Al sinds het begin van de oorlog heeft hij alleen maar zoveel mogelijk gewerkt en zoveel mogelijk reserves opgebouwd voor 'wie weet'.

En natuurlijk zijn daar alle zorgen die hij als binnenvetter niet deelt. De oorlog en zal hij toch ook wel of niet gaan dienen? Dat is ook zijn tweestrijd. Hij denkt eraan, hij 'wil' ('wil', is natuurlijk het woord niet, het is meer een 'sense of urgency'), maar hij wil ons ook niet achterlaten. Hij is afgekeurd, maar zou hij herkeurd kunnen worden als hij 'wil'. Hij heeft op zich vrijstelling, want wij vallen onder de categorie 'onbeschermd gezin'. Dat wil zeggen dat er zonder hem geen verdere bescherming is. We hebben een hele grote buurman Sasha die ons altijd helpt en die ons ook zou kunnen beschermen, maar hij heeft zich nu aangemeld voor het leger en vertrekt. Hij woont alleen met zijn dochter. De moeder werkt in Polen. Daar was ze al aan het werk, maar is ze ook gebleven sinds het uitbreken van de oorlog. Zijn dochter heeft hij nu achtergelaten bij zijn oude moeder.

Tatjana Ik stuur al jaren de kleren van mijn zoon naar Anja. De meeste kleren heb ik zelf ook gekregen. Als hij eruit is, is precies Anja's zoon aan de beurt. Wat zij niet kan gebruiken, geeft ze ook weer door. Dat komt wel goed. Een prachtig doorgeef systeem. Zoals kinderkleding is; zo zou je willen dat de hele wereld was. In de herfst maak ik altijd een herfstpakket voor de winter met vooral goede schoenen en jassen. Daar leg ik er altijd ook van alles bij; ook andere maten. Laarzen maat 46, of jas maat 146; Ook dat komt altijd wel ergens bij iemand goed terecht. Nu stuur ik weer een grote doos, gesponsord door de blog. Ik denk dat jullie dat wel goed vinden.

Tatjana Een korte uitleg. Rushniki zijn traditionele geweven, geborduurde doeken, vol symboliek en worden vooral bij belangrijke levensgebeurtenissen zoals trouwen en begrafenissen gebruikt. Ook hangen ze ter bescherming in huis.



Larissa gaat binnenkort langs bij Lyuda om naar het naaien van het volgend doek 'te kijken'. Mooi, he, kruisbestuiving en als alles samen komt? 'Ik slaap om half één en heb helemaal geen tijd meer om het nieuws te volgen.' Larissa heeft het lekker druk, maar dat is volgens mij een betere staat dan de afgelopen paar blogs. Goed voor haar.

Ja dat was tot eergisteren. Nu is er weer nieuw nieuws en is haar stem weer heel anders.

Sowieso zijn de afgelopen twee weken één grote rollercoaster van zeer uitéénlopend nieuws.
Weet je hoe goed het is om na zes maanden van … dit... eindelijk weer goed nieuws te voelen? Wat begon als de aangekondigde slag om Cherson eindigde opeens als een soort geheel verassende flits-mega bevrijding van de gehele Charkiv provincie. (Dat is de provincie naast onze Sumy provincie van de blog). Het nieuws van dorpje naar dorpje werd gevolgd. Iedereen was aan zijn telegramkanalen gekluisterd. Dorpje voor dorpje. En het ging zo snél!

Wat eerst alleen nog een persoonlijk opgenomen filmpje was van een militair was, werd twee uur later alweer officieel bevestigd, en weer dóór. 'Zijn ze alweer daar?!' Geen nieuws volgen was voor niemand een optie. Dit was voor iedereen uit de blog, voor de mensen buiten de blog waar ik contact mee heb, voor mijzelf, en ik durf in te schatten, voor het merendeel van Oekraïne, een gedeelde piek-ervaring.
Daarna kwamen, net zoals toen rondom Kiev, de beelden van wat er dan aangetroffen wordt. Ik vermoed dat we onze borst wel vaker nat zullen moeten maken.
​
Snel daarna kwam, en ik denk in reactie, het nieuws van de mobilisatie in Rusland. Dat wordt een nieuwe rivier vol vlees dat het land zal binnen stromen. Dat is 'niet bemoedigend' nieuws. Stalin zei al: 'kwantiteit is een kracht op zich', zoals we overigens in de volledig overdondert van het begin van de oorlog ook hebben gemerkt. Nou komt vloedgolf nummer twee.

Op dezelfde dag kwam ook, 's avonds laat opeens weer euforisch nieuws. Pas toen ze al waren aangekomen in Oekraïne, werd de grootste gevangenenruil bekend gemaakt. Meer dan 200 krijgsgevangen keerden terug. Waar iedereen op gewacht had en niemand durfde te hopen. Opeens waren ze er. Echt boven wiens verwachting dan ook. Euforie is licht uitgedrukt. 
U weet hoe verbazingwekkend dicht op het nieuws we in deze blog zitten. Dit was voor ons persoonlijk ook zeer relevant nieuws.

Blog 40
Tatjana Larissa's broer is 'gevonden'... in het een Russische nieuwsuitzending. Dus bevestiging dat hij leeft. Wat 'gewond' betekent weten we nog steeds niet. We weten wel door de nieuwsuitzending dat hij zijn beide armen nog heeft.

Larissa 'Ik voel niet zoveel. Ik ben nog steeds de hele tijd onder de kalmeringstabletten. Ik kan wel zeggen dat ik niet heel enthousiast ben van hoe slecht hij eruit ziet en hoe mager hij is. En ik weet nu ook zeker dat we een revalidatieprogramma voor hem moeten vinden voor als hij terug komt. Als ik naar Nederland kom, kom ik niet om te vluchten, maar om mijn broer te revalideren.'

Het is een zeer... propagandistisch filmpje waarin de overlevenden van het bombardement in Olenivka worden 'geïnterviewd'; 'Waarom hebben jullie zelf Mariupol zo verwoest? Wat wil je zeggen tegen je eigen Oekraïense commandanten die jullie hebben gebombardeerd?' Ik zet interview natuurlijk tussen aanhalingstekens. Want het is spreken uit gevangenschap en overgeleverd zijn aan.

Ik vind dat Larissa's broer nog goed stand houdt, minimaal en ontwijkend antwoord, zich op de oppervlakte houdt, maar uiteraard geen enkel oordeel over degenen die anders antwoorden.

Larissa 'Het is nu ook geen tijd voor heroïsme. Laat ze vooral alles zeggen wat ze willen horen om te overleven.'

Julya: 'is' er weer.

Julya 'Ik was boos op werkelijk de hele wereld over dat ik zo uit mijn vorige leven en comfortzone ben geprojecteerd. We hadden het zo goed. We waren gelukkig. Nog steeds denk ik soms dat we gewoon kunnen terugkeren naar Kyiv en dat leven weer kunnen oppakken. Toen mijn man was overleden heb ik met helemaal niemand meer gepraat. Over mijn man kan ik al helemaal niet praten. Daar gaan we het niet over hebben.

Wat ik nu nodig heb zijn mensen die mij kennen, ook in stilte, die mij knuffelen of troosten. Zachtheid. Maar die mensen zijn hier niet. Hier in Engeland huil ik om hem omdat ik hem mis. Maar de rouw en afsluiting komt pas thuis als ik in ons appartement ben en ik door zijn spullen ga. Engeland is heel behulpzaam, maar het is geen thuis. Ze zeggen wel; 'Mijn medeleven' en dan 'Tot maandag'. Ik moet blijven glimlachen. Ze begrijpen het niet. Ze zijn nergens schuldig aan, het is geen verwijt... maar ik heb gewoon mijn 'eigen mensen nodig' in dit proces.

Ik weet helemaal niet wat ik ga doen of hoe ik verder moet leven. Per maand gewoon maar, denk ik, en zo zit ik nog steeds in Engeland. Ik ben er heel slecht aan toe. Ik weet mij geen raad. Mijn dochter en ik hebben allebei kalmeringspillen (daar zijn ze weer) en we gaan naar de psycholoog. Ik wil al negen keer naar huis, maar dan stop ik weer. Ik voel dat ik alleen maar kan helen als ik in Oekraïne ben, maar ontzeg ik dan mijn dochter de kans op een veilige toekomst? Mijn man zei in de telefoongesprekken voordat hij gewond raakte dat de prognoses slecht waren en dat dit wel drie jaar kan duren. De uitkomst is nog onbekend. Hoe erg gaat het nog worden en wanneer houdt het op? Hoe moet ik nu de broek ophouden als kostwinner en kan ik nu wel werk vinden in Oekraïne?
En ik wil ook zeggen: Wij hebben een prachtige, patriottische bevolking, wegens welke we dit vol kunnen houden, maar deze overheid is niet mijn overheid.
Mijn man was vrijwilliger. Hij heeft zijn hele uniform en alles wat nodig was zoals kisten, helm, kogelvrijvest zelf betaald door sponsoring van vrienden en familie. Van het leger zelf kreeg hij thermisch ondergoed en wat hempjes. Hoe kan dat toch? Waar gaan al die miljarden steun heen?! Hij heeft een maand training gehad en is na de training meteen naar het heetste front gestuurd. Waarom worden kersverse vrijwilligers naar het front gestuurd? Zijn ze gek geworden? Zijn zij 'vlees'? We zeggen wel dat Rusland de soldaten inzet als kanonnenvoer, maar wat doen we zelf? En wat zijn onze eigen statistieken met doden? Die worden niet verteld, maar ik weet zeker dat het niet minder is dan de Russen. Hoe moet dit verder? Diegenen als 'Larissa's broer' zijn 'op'. Diegenen als mijn man zijn 'op'. Er dienen zich niet meer zoveel vrijwilligers aan. Wie moet als volgende vechten; diegenen die nu nog thuis zitten en te bang zijn een scheet te laten? En waarom zijn die nog steeds niet opgeleid? Mijn man was daar ook heel fel op en heel kritisch op de overheid. Iedereen had zich allang getraind moeten zijn.

om … Larissa's broer heb ik pas écht grijze haren gekregen. (zij zijn vanaf kind close bevriend) Mijn man is dood, heeft een plekje en zijn lot is bekend. Van hem en alle krijgsgevangen is nog lang en tergend niet bekend hoe dat gaat eindigen. Dat is echt om gek van te worden.'

Tatjana En zo inspireert deze mierenhoop. Wie wint er? De wederopbouw of de bombardementen? Ik denk dat de stand per dag een beetje verschilt. En zo; is dit toch een stuk beter vertoeven dan in bezetting en heeft iedereen het 'normal'no' en Lyuda het 'uitstekend'. Echter iedereen weet ook; dat het een grensprovincie is en morgen weer anders kan zijn. Een veelgehoord commentaar is ook dat niemand meer 'plannen' heeft. Het leven per dag, het geheugen een vergiet, iedereen aan de kalmering, de hoge bloeddruk en door.... Door is de enige richting die er is. En toch, of misschien 'daarom' hebben wij het sinds het begin van de oorlog weer aangedurfd een doek naar Oekraïne te sturen. De naald en draad wordt weer opgepakt. Als het aankomt. En als die buurman aan zijn eigen kant van de schutting blijft. Op hoop van zegen en door.

En ik zou aan de hand van mijn gesprekken graag nog de kalmeringstabletten willen toevoegen aan het nieuwe normal'no. Dat brengt ons op:
Luchtalarm (& schuilkelder-spijbelen)
bombardementen/beschietingen
groentetuin
kalmeringstabletten =
-------------------------------
Het nieuwe normal'no

​Larissa 'Ik zit constant aan de kalmeringsmiddelen. Zelfs 's nachts sta ik op om een tablet te nemen en verder te slapen. Ik kom bijna niet meer buiten, vergeet alles, alsof mijn hele levensenergie op de handrem staat. Het is moeilijk bewegen.

Het komt steeds maar binnen. Er komt geen einde aan het nieuws om je heen. Al vijf maanden lang. Deze week weer: een bekende is omgekomen aan het front, en ik heb meer gehoord van twee vriendinnen uit Butcha waar ik ook van open scheurde. Maar ik weet ook: Dit is allemaal tijdelijk. Ooit houdt het slechte nieuws op.

Heel veel die ik ken zitten aan de pillen. Gelukkig dat ze er zijn. Iedereen zit aan de kalmeringstabletten, ook mijn moeder, ook Ira (de vrouw van haar krijgsgevangen broer) Hoe kan het ook anders? En ik ben er ook blij om dat het bestaat. Ik heb hier nog wel wat afleiding, maar zonder pillen zou mijn moeder die alleen woont er niet meer zijn, denk ik. Hoe het met haar gaat? Nou zij 'houdt vol'Als we bij elkaar zijn laat zij mij zien hoe goed zij volhoudt en ik laat haar zien hoe goed ik volhoud en samen zijn we allebei o zo geweldig. Maar we weten allebei hoe we zijn. '

Lyuda We hebben twee dagen gefeest. Er waren maar twintig gasten, maar het was zo fantastisch.
Wat hebben we gelachen. We hebben spelletjes gedaan, gegeten, gedanst. Het heeft me zo laten zien hoeveel levensenergie we hebben. We hebben de muziek extra hard gezet om geen luchtalarm te horen.

Met spelletjes, wordt hier niet rummikubbelen bedoeld, maar een beetje de 'spel' elementen die een traditionele bruiloft heeft. Eerst wordt de bruid heel theatraal bij de schoonouders opgehaald, een soort bruidschat onderhandeld (allemaal niet echt, maar hoogst hilarisch). Daarna verkleden de mannen zich als vrouwen en proberen alsnog de verloofde te verleiden tot het kiezen van een andere bruid. Daarna wordt de bruid door de man over zeven bruggen gedragen. 'Dat was lastig, want de bruggen zijn verwoest. We hebben wel een trouwfoto gemaakt bij een verwoeste brug.'
(En echt nog veel meer spelelementen, waarvoor deze plek een beetje te kort is)

'Mijn jongste zoon, Alyosha, was ook verkleed en probeerde Miroslav het hof te maken. Het was zo grappig. Het meeste was ik onder de indruk van een strijdmakker van Miroslav, die in maart nog gewond was, nauwelijks kon lopen, en nu weer verkleed de meeste grapjes maakte, toneel speelde en danste. Bijna juist extra, alsof hij nu heeft doorlopen hoe belangrijk het leven is en dat heeft omgezet in levensenergie.'

Mijn klap kwam de ochtend na de eerste dag. Ik had een hele dag geen nieuws gekeken, opende het de volgende ochtend en heb een uur gehuild. Het is nog steeds onwerkelijk. Hoe kan dit allemaal gebeurd zijn terwijl wij zo'n geweldig feest hebben gehad? Op de derde dag zijn we naar mijn moeder geweest. Miroslav zou nog een dag blijven, maar werd eerder terug geroepen wegens bepaalde toegenomen militaire activiteit aan de grens.

Anja Ik ben de hele dag bezig en de hele dag omringd door andere mensen. Ik heb ongeveer geen rust en ik denk dat dat mijn redding is. En ik kijk geen nieuws meer. Vandaag werd er weer beschoten. Nou ja, er wordt elke dag beschoten, maar normaal horen we dat niet zo. Nu wel, dus het was dichtbij.
In het begin hing meteen iedereen met elkaar aan de telefoon en zocht op internet wat er gebeurd was. Nu hoor ik het wel van onze gouverneur wat er gebeurd is.
Waar ik mij nu vooral mee bezig houd is de school-vraag. Moet de school volgend schooljaar weer open of moeten de kinderen online onderwijs krijgen? Iedereen houdt zich daar mee bezig. De meningen zijn heel erg verdeeld. Men is bang dat de school een doelwit wordt voor bombardementen. Dus er is een groep tegen het openen van de scholen.
Er is ook een groep voor opening. Veel mensen kunnen zich ook niet veroorloven nog een jaar thuis te zitten.

Ikzelf ben voor wel fysiek onderwijs, want ik ben bang dat we beiden helemaal gek worden. Hij heeft al gezegd: 'Ik accepteer jou niet als lerares.'

​Wat is wijsheid?

Onze school houdt deze week verkiezingen. Voor 1. school open/fysiek onderwijs 2. online onderwijs en 3. een middenvariant: fysiek voor wie naar school wilt met een streaming voor wie thuis zit.
Ik ben voor de midden-variant, zodat iedereen zelf kan kiezen of per periode en gevoel kan wisselen. Ik heb zelfs bedacht; er staan hier genoeg gebouwtjes of zelfs huizen leeg. Wat als een klas daar gaat zitten, gewoon een leeg huis tussen twee andere huizen in bijvoorbeeld. Dan zitten ze veiliger, minder opvallend en zullen sommige mensen dan wél durven hun kind naar school te sturen. Ik heb het de leraressen voorgesteld. Ze waren enthousiast, maar moeten nog nadenken. Als het door gaat moeten we gewoon met z'n allen, ouders en leraren, even flink iets opknappen voordat 1 september de scholen beginnen.'

Larissa 'Ik ben voor open scholen. Deze generatie moet niet een verloren generatie worden.
Het aanvallen van ons onderwijs is ook een doel op zich en daar moeten we niet aan toe geven. Bovendien; waar is het einde van deze redenatie? Moeten we ook niet meer naar de winkel gaan, of helemaal maar in de schuilkelders gaan leven, omdat huizen ook gebombardeerd kunnen worden? Nee. Ik geef ze dat niet, maar uiteraard is het aan iedereen om zijn eigen afweging te maken.'