En ook leer ik van de dames: blijf altijd bezig. Doen ze niets, dan gaat het gewoon bar slecht met ze, want dan komen alle gedachten en angsten als monsters onder het bed vandaan boven drijven. Hebben ze wel iets om handen: gaat het écht veel beter. Laat altijd het wiel, al is het langzamer, draaien; al ga je doperwten tellen. Wie zich neer laat strijken in de derrie van de gedachten en het moedeloosheid wordt een beetje zo'n Waterhouse-neergevleidde schim in de dampen van het moeras. Super bedwelmend en super moeilijk vanuit dat standje weer op te staan. Vindt iets om aan bij te dragen aan hetgeen je belangrijk vindt. Zamel garen in, weef rushniki, maak Molotovcocktails, houd bijen, heb een moestuin, knoop camouflagenetten, breng boodschappen.

En ook leren we dat een jaar gewoon te lang is, zelfs voor de meest optimistischen onder ons. Lyuda is geknakt. Niet geknakt; gebogen. Ze heeft het niet meer uitstekend. En ik ben daar best wel van onder de indruk. Het is alles; De kou, de elektriciteit, de hele oorlog, het duurt te lang en het pakket dat niet aankomt (daarover onder meer in de Crowdfundupdate). Gelukkig komt het doek een paar dagen later na dit typen wel aan. We pakken samen de stoffen uit als pakjesavond via Zoom. Aan het eind is haar enthousiasme en meedenken weer terug en glimlach. En zij is wel even zoet met dit doek. Goed zo. Het is zo belangrijk iets te doen te hebben.

Helaas is het een paar dagen later zo:
Lyuda 'We hebben wat zware dagen gehad. Gisteren kwamen Vitalik en Miroslav (man en zoon) afscheid nemen. Ze zijn overgeplaatst. Naar 'daar'. Naar waar het nu heet is (het front), maar waar mogen ze niet zeggen en weet ik niet. Ik weet ook niet of ik het wil weten. Ze mogen ook niet bellen en ik moet gewoon wachten op een signaal van hen. Ik zei tegen mijn man: Ik heb hier een slecht gevoel over. Veel slechter dan in 2014 (toen ze ook al vochten in de Donbas). Hij antwoordde; 'Dat dat is omdat je de zorgen en angst al kent.' 'Misschien. Maar ik heb hier een slecht gevoel over. Miroslav (de zoon) was net een paard die te lang op stal is geweest. Er was zelfs een bepaalde drift om daarheen te gaan. Mijn man die was wat rustiger, wat stiller. Ze hebben allebei de hele tijd gewaarschuwd: 'Vroeg of laat gaan we hier weg en naar het front'. Natuurlijk moeten die jongens die daar nu zitten ook afgewisseld worden. Ze hebben lang hier gezeten waar het rustig is. Hier konden ze thuis komen om te wassen en kon ik ze cake meegeven. Dat is nu over. Nu is het zover.

Zo. Nu weet je het. En ik wil er verder ook niet meer over praten. Ik wil ook niet dat je mij nu elke keer gaat vragen hoe het met ze is. Mensen die dit gehoord hebben bellen nu natuurlijk ook. Ik neem niemand op. Ik zal je af en toe een 'Ze zijn oké' toewerpen, maar erover praten; Nee. We gaan dit dragen in stilte, want we weten genoeg en wat valt daarover te zeggen. Ik voel zoveel onmacht, Tanyush, niets te kunnen doen, zelfs over het lot van mijn dierbaren. En Ik voelde zoveel haat naar de Katsapi (raad maar wie de Katsapi zijn). Een bom op hen en allemaal en dood. Hoe durven ze zo ons leven te ontregelen. en nou zitten mijn mannen daar. Zoveel haat.

Toen zij hier waren om hun spullen te pakken liep over jouw tekening op de grond heen en opeens begreep ik haar, de emoties van het meisje op het doek. Zij en ik waren dezelfde. En ik voelde jouw emoties van hoe je hier maandenlang aan hebt gewerkt. Ik voelde ieder's emoties. We waren allemaal verbonden.' (als het niet zo verdrietig was, zou ik gevleid zijn) 'En nog steeds voel ik allerlei emoties, afwisselend en tegelijk. Ik heb ook al een paar keer geademd in een plastic tasje (tegen het hyperventileren) en heb een paar keer gedacht; krijg ik nu ook paniekaanvallen?

Anja 'We zijn net verhuisd naar een huis aan de overkant van de straat waar we jarenlang rustig aan aan geklust hebben. Dat is een verhuizing van 50 meter. We wonen nu groter en er is voor iedereen een kamer om zich terug te trekken. Dat is veel fijner. Ik zit nog thuis met Iwan (de zoon) om hem thuisles te geven, al is gelukkig soms de school weer een dag open. De elektriciteit is al twee weken niet afgesloten meer geweest. Aan iedereen merk je: Een jaar oorlog is te lang het humeur hoog te houden. En als je zelf zo bent, kun je ook niet anderen opbeuren. Iedereen zit veel binnen. We zijn allemaal zo. Ze waarschuwen de hele tijd voor een nieuwe massale inval op 24 februari. De Russen zijn er dol op iets te doen op symbolische data, feestdagen en jubilea. Dat drukt op het collectieve gemoed. Daarom wordt er nu ook veel voorbereid en worden alle mannen opgeroepen voor herkeuring voor het geval dat.

Mijn man heeft nu ook een oproep gekregen. Zijn drie broers ook en die zijn ook kort geleden in militaire training gegaan. Iedereen krijgt nu een oproep voor keuring. Hij heeft nooit gediend en is ooit vijftien jaar geleden afgekeurd, maar ik denk dat ze hem nu wel nemen. Waarom niet? Hij is fysiek gezond. Je weet hoe hij is: gesloten. Hoe erger iets is, hoe geslotener hij wordt. Nu praat hij helemaal niet meer, net zoals bij het uitbreken van de oorlog. Hij bereid zich intern hierop voor. Hij is in transformatie. Hij zegt dat hij zich het meeste zorgen maakt over zijn bijen. 'Als ik er niet ben gaan al mijn bijen dood. Al mijn werk van zeven jaar is voor niets geweest.' Ik heb natuurlijk aangeboden dat ik de bijen kan verzorgen als hij er niet is. Dat wil hij niet. Hij blijft maar zeggen; 'Ze gaan dood.' Ik kan ze niet zoveel liefde geven als hij, maar ik kan wel handelingen uitvoeren. Ik snap niet waarom hij mij zo afhoudt en voel me ook beledigd dat hij mij zo weinig vertrouwt met zijn bijen. Ik denk dat ik de beste variant ben die hij heeft, maar als hij in het leger gaat, moeten we praten en moet ik het leren en niet pas de laatste nacht instructies krijgen.

Een jongen kwam bij ons die aan het front had gevochten en nou weer terug is geplaatst naar rustigere gebieden. We zaten met verschillende mensen aan tafel, en opeens, ik weet nog steeds niet waardoor, reageerde hij heel boos en werd hij steeds bozer en op gegeven moment stond hij schreeuwend aan tafel; 'Of wij wel weten waar hij allemaal is geweest en wat hij allemaal heeft gedaan en wat hij daar allemaal heeft gezien en of wij wel weten hoe het is om de ingewanden van je kameraad te verzamelen in een doos, zodat je nog weet wat bij welk lichaam hoort'.
​
Iedereen was stil en niemand wist zich goed raad. Hij werd buiten gekalmeerd door andere mannen, maar het was niet meer hetzelfde aan tafel. Ik wist wel: die jongen zoals we hem kenden, komt niet meer terug. Die is nu heel veel veranderd. Twee dagen later belde hij mij om te zeggen dat hij niet weet waarom hij zo had gedaan en dat hij zich nog nooit eerder zo tegen mensen heeft gedragen. Ik denk dat Oekraïne veel van zulke jongens krijgt de komende jaren.'

Het zijn duistere duisternissen waar je uit vandaan komt. Daar waar je geest nog nooit was geweest qua mogelijkheden. Het is ook hetgeen waarboven je herrijst. Of je fiets recht staat? Of je tand krom zit? Je tasje bij je bank paste? Of je een pukkel hebt? Werkelijk: who did ever care? Ik weet niet of het een gezonde staat van zijn is, maar het is een staat van zijn; die je doet herrijzen van dit al.


En die zelfs doet verwonderen; Laatst zag ik een Post van een Oekraïener die zei; Poetin bereikt wat Oekraïne anders nog honderd jaar had gekost. En ik dacht na. Ja. Putin en zijn invasietroepen doen al het tegenovergestelde bereiken. EU, Navo; is waardevol, maar extern. Intern; stapt iedereen; in ieder geval die ik ken in mijn Russischtalig gebied over op Oekraïens. Ik hoor het zelfs bij mijn oudere oom en tante, mijn peetvader, Julya. En metoo. Ik leer nog steeds elke dag Oekraïens. Ik lees dat er een run is op Oekraïense geschiedenisboeken. Iedereen verdiept zich. Nergens wordt meer Russischtalige muziek gedraaid. Zorgt Putin voor een werkelijk Oekraiense renaisance?
​

Maar dan moet er wel wat overblijven. Wanneer is het kantelpunt van destructie naar creatie? Waar blijven degenen op wie een wederopbouw kan leunen? De oorlog neemt de besten, is een veelgehoord uitspraak nu. En ik vind het hartverscheurend steeds meer kloppen. Gisteren kwam er weer nieuws. Elke keer rekt het hoofd een beetje verder op. Het bombardement op een gevangenis met krijgsgevangen in Olenivka, Donbas. 60 doden; een paar keer zoveel gewonden. Dat is ook hier nu overal in het nieuws. Larissa's broer zit daar. 'Hij heeft het zelf gezegd dat hij in Olenivka zit toen hij belde. Hij heeft ook nog op zijn moeders verjaardag haar een bericht gestuurd via zijn vrouw. Dat was 26 juli. Maar ik voel in mijn ziel dat hij niet onder de slachtoffers zit, maar een bevestiging zou fijn zijn. Totdat we meer nieuws hebben valt er niets te doen.' Larissa is volledig van hout/apathisch. Ik persoonlijk vind die verontrustender dan haar gebruikelijke decibellen als er iets mis is.

Op dit moment heb ik net de dodenlijst binnen, om door te sturen naar Larissa. Maar ik durf niet. Ik durf niet in te kijken en ik durf het niet door te sturen. Ik wil niet ik durf niet ik wil niet ik durf niet. Ik struisvogel. Ik schrijf eerst nog even deze blog. Daarna stuur ik het door. Ik beloof het. Weet je; Soms wilde ik dat dit de meest saaie blog was ooit. Deze blog is geen doel op zich. Het is een brug. Ik wilde zo graag dat; 'Ze hebben hun aardappelen geschild' het nieuwsbericht was.

​

Ook hebben we het bijvoorbeeld over hoe een maatschappij omgaat met ouderen. Ik vind Nederland heel horizontaal gelaagd: leeftijdscategorieën gaan vooral met leeftijdgenoten om en er is heel weinig verticale interactie en kennisuitwisseling. In UA is het gebruikelijk dat de grootouders in huis blijven wonen en een grote rol hebben bij de opvoeding van de kleinkinderen. Ook niet alleen romantisch. Anja heeft in haar eentje (terwijl man werkte) drie jaar lang haar baby verzorgt én haar bedlegerige oma verzorgt.

Anja 'Dat waren echt mijn zware jaren. Ik was alleen maar aan het verzorgen. Daardoor, én gek genoeg door de oorlog, weet ik heel goed wat ik wil. Ik wil mij ontplooien. Ik wil niet meer in de fabriek werken. Ik wil digitaal vanuit huis kunnen werken en mijn yoga weer oppakken. Daarom had ik het geld gereserveerd voor de cursus. Alleen nu we het zo druk hebben; denk ik dat ik dat even uit moet stellen tot de herfst. Wel wil ik zeggen; heb je gehoord van de Oekraïense bevolkings-inzamelings-actie om een Bayraktar te kunnen kopen? (Jullie nu ook bij deze) Dat zijn er vier geworden. En Turkije geeft er nu ook drie gratis.' Trots: 'Ik wil iedereen zeggen dat wij daar ook aan deelgenomen hebben.'

Tatjana Met Larissa heb ik het bijvoorbeeld over het onderwijs en zij zegt; 'Het oude onderwijssysteem maakt dat mensen chronisch onzeker zijn, omdat het alleen maar over fouten gaat. Het systeem loont niet origineel te zijn of initiatief te tonen.' Zij pleit voor een helemaal nieuwe generatie leerkrachten in plaats van 'die al zeventig jaar zijn en in een heel ander systeem gewend zijn'. Haar kinderen gaan naar de 'Nieuwe Oekraïense school', waar zoals ik interpreteer veel invloeden van de Vrije school zijn; zonder cijfers te geven, meer wereldbeschouwing ect.

Je kunt je misschien afvragen wat dit soort meanderen over de toekomst in een oorlogs-blog doet, maar ik denk dat het juist heel belangrijk is de ogen op de horizon te houden, te bedenken wat voor land je wilt, hoe het zich zou moeten herbouwen. Visie doet hopen. Hoop doet leven en dat is echt waar. Zelf heb ik soms een fantasie hoe Oekraïne misschien het land van 'The third way' kan worden; het beste van twee verschillende systemen. Hopelijk heeft het in zich om destructie te kunnen omvormen tot grondige hervorming en zelfs beter en mooier dan ooit terug te komen. Daarover ook binnenkort meer; een nieuw kunstwerk.
​
En het klopt; eerst nog de oorlog. Die inmiddels op een soort pauze-standje in een hele heftige film staat, maar waar je maar niet uit geraakt.

Het is ook deze moeheid, het besef van langdurigheid wat in Lyuda over Rusland deed uitbarsten; 'Wat komen jullie toch tekort? Jullie zijn het grootste land van de wereld. Jullie hebben álles: bergen, zee, woestijnen, meren. Alles wat jullie maar zouden kunnen willen hebben en je zoekt: hebben jullie al! (Ha, klinkt haast als een spirituele les) Als je meer je zou richten op je eigen land in plaats van steeds maar die oorlogen met je buren, was je werkelijk het grootste land ter wereld geweest. Wie weet had je dan wel het land opgebouwd waar wij wie weet wél wilden wonen.'

En weet je wie er ook nog moe is? Wederom Lyuda aan het woord: 'Er is een onderdeel van de auto afgebroken waardoor ik al een paar dagen alleen maar vooruit, niet meer achteruit kan rijden. Ik belde mijn man op om te vragen wat voor nieuw onderdeel ik bij de garage-jongens moet bestellen. En hij schoot helemaal uit zijn slof. Hij ging helemaal schreeuwen. 'Stomkop dat je steeds de auto kapot maakt. Hoe krijg je het voor elkaar? Waarom val je me lastig met dat soort vragen?'

Ik zei hem: 'Man, waarom schreeuw je zo naar mij?' Hij biechtte op dat hij zó, zó moe is. 'Was ik nog maar in de veertig geweest, dan had ik het hier nog beter volgehouden. We zitten hier al maanden in de bossen. Het is heet, we dragen die uitrustingen, zitten dagenlang in de loopgraven, en ik word helemaal gek van de muggen (muskieten) die zelfs in je neusgaten vliegen. We hebben een watertje gevonden in het bos, wat weliswaar troebel is, maar waar we ons soms wat kunnen afspoelen. Ik kan geen één keer mijn slaap afmaken, maar word altijd onderbroken om patrouille te gaan lopen. Ik merk het ook als hij thuis komt; hij valt om de haverklap in slaap, zoals gewoon aan tafel bij het eten. Nu ik je dit vertel is hij ook naast mij op de bank in slaap gevallen.'

Ik vraag hen of ze überhaubt iemand kennen die onder Rusland en/of Poetin zouden willen leven (ikzelf kan met alle macht niemand bedenken).
Larissa: 'Toen de oorlog net begon zag ik een post van iemand op Facebook waarin stond: wil iedereen die Poetin hierheen heeft uitgenodigd zich verwijderen van mijn vriendenlijst. Dat verbaasde mij. Bestaan die dan? Maar goed; uit het feit dat hij het schrijft, blijkbaar wel. Zo weet ik dat ze bestaan.
Toen de bombardementen begonnen en iedereen in de kelders zat leefde er een grapje: 'Wil degene die Poetin uitgenodigd hebben alsjeblieft nu naar buiten stappen? Poetin is voor je gekomen.'
En ook: een buurvrouw in de straat van mijn schoonmoeder. Toen bij haar in de straat de Oekraïense tanks reden, heeft ze ze weggeduwd. Ze was boos. Ze wilde Russische tanks.'

En ook Lyuda weet iemand: de vader van een kennis van haar uit Charkiv; één van de meest en dagelijks gebombardeerde steden, al vanaf het begin van de oorlog. Hij is een oude man van 80+ en zijn dochter helpt hem dagelijks. Hij gelooft gewoonweg niet dat dit de Russen zijn.
Die kennis vertelt: 'Hij blijft gewoon zeggen; 'Dit zijn niet de Russen die ons bombarderen. Dat is niet mogelijk. Dit zijn de Amerikanen.' Al bons ik met mijn hoofd tegen de muur. Hij blijft zo denken. Ik vind het heel moeilijk. Wij kunnen zo niet praten, we kunnen zo geen zinnig woord delen. Wat kan ik verder nog doen? Ik breng hem gewoon maar elke dag zijn eten en dat is het dan.'

Tatjana En misschien is dat ook goed zo. Misschien zijn de onwetenden het gelukzaligst en mag hij zo zijn laatste jaren leven en kan hij sterven met die gedachte en hopelijk niet door een Russische bom.
Het brengt me naar het even absurde uit de film 'Goodbye Lenin', kennen jullie die nog? Daarin houden de kinderen van een moeder die uit coma komt de Sovjet Unie in stand terwijl buiten de standbeelden worden ontmanteld. (Aanrader!)

Ondertussen gaan de beschietingen door, de luchtalarmen, de schuilkelders, en de doden en gewonden die terugkomen. Vooral Lyuda heeft het heel druk met de voorbereidingen van de afscheid-diners voor de gevallenen. Het gaat voort, het vindt z'n weg. Het toont mij de veerkracht van de mens en ik haal er heel veel inspiratie uit. Wij, mensen, kunnen veel meer dan we denken. Ik herhaal: als we hiermee het einde van de oorlog halen heeft de Sumy provincie volgens mij het heel goed gehad. Zij heeft het er inmiddels een stuk beter vanaf gebracht dan menig ander plek in Oekraïne. Dat is: als Wit Rusland zich er niet mee gaat mengen. Zij hadden tot nu toe de twijfelachtige rol van wat ik het beste 'enabeler' kan noemen; degene die mogelijk maakt. De Russische grondtroepen vielen ook vanuit Wit Rusland binnen, ze tankten daar hun tanks. Nu zijn er ook beschietingen vanuit Wit Rusland (bommen die vanuit Wit Rusland vallen) en oefent het Wit Russische leger aan de grens (herinnert u die nog, de quasi nonchalante oefeningen aan de grens van 40,000 Russische militairen aan de Oekraïense grens die absoluut niets te betekenen hadden).

Dat zijn de hardnekkige nieuwsberichten de laatste anderhalf week. Als óók nog Wit Rusland actief mee gaat doen; ziet het er in ons hoekje niet meer zo mooi uit. Dan zijn wij het gebraden haasje. Al zegt Lyuda steeds: 'Ze komen niet meer zomaar over de grens.' Ik hoop dat ons hierover oneens zijn strikt theoretisch blijft.

Nu een persoonlijke vraag van mij. Het inzamelen van rolstoelen gaat 'niet zo goed'. Wie ik bel (google treffers) zijn bedrijven. De ongekende eenheid, inzet is voorbij. We zijn terug bij 'Zo doen wij dat niet', 'Dat zijn niet onze procedures'. Liever weggooien dan weggeven. De moeheid. En ik weet zeker: wij kunnen veel meer als mensheid én we komen daar nooit als we blijven luisteren naar 'the computer says 'No'. Ik deel dit omdat: er misschien iemand is die de blog leest die mij wat beter kan doorverwijzen in de rolstoelen-business dan Google.  

​
Tatjana Het rekeningnummer om geld rechtstreeks naar deze vrouwen te sturen is: NL80 KNAB 0410 5109 04 t.n.v. T. Kirienko / Curtainenko Negentig procent van het ingezamelde geld gaat rechtstreeks door. Tien procent gaat naar het duurzaam mogelijk maken van deze blog.
Jullie lezen dagelijks de ontwikkelingen. Dat is hoopvoller dan de eerste dagen leek. Het 'nieuwe' geld wil ik gewoonweg: over de vier vrouwen verdelen. Écht naar hun inzicht te besteden. Voor hun gezinnen óf voor anderen, van macaroni tot kruisraket (wees niet bang voor het laatste, ze kopen geen wapens, want die zijn al in gebruik). Ik wil even de situatie schetsen, het is geen tijd van teddyberen. én ik acht hun oordeel hierin hoger dan mijn belering.

Ook Lyuda zit ook bijna alle dagen in de groentetuin. 'Ik ga met de auto. Maakt me niets uit. Dat sta ik mezelf toe. Nu kan ik water om te gieten meenemen in jerrycans en flessen en tuingereedschap. Eerst nam ik twee stuks gereedschap mee op de fiets. Ongelofelijk wat een verschil het maakt auto te kunnen rijden.'

Ze is ook jarig geweest. Ik belde. Haar man mocht speciaal op haar verjaardag zijn twee dagen naar huis. Ze vierden het met z'n tweeën. Ze hadden net gekookt, gegeten, en lagen nu met een fles champagne op de uitgeklapte bank tv te kijken. 'Meer hebben we niet nodig. We hebben het uitstekend zo.' Life goals, mensen.

Vorige week heb ik de dames weer elk 200 euro kunnen sturen. Ik wil jullie graag kunnen uiten hoe ontzettend dankbaar ik ben en hoe gezegend ik me voel dat deze blog de mogelijkheid biedt hen op deze manier te kunnen steunen. Voor het eerst hoor ik: dat ze ook geld aan zichzelf uitgeven. Het is ze gegund.

​Hieronder Lyuda's aardappelveld en haar paprika, rode bieten, prei en tomaten.

​En weet je waarom ze luchtiger is? Haar broer is 'gevonden' op een lijst met krijgsgevangenen. En zijn status is veranderd van 'vermist' naar 'krijgsgevangen'. Dat is een stap vooruit ten opzichte van dat hij nergens te vinden is en niemand iets over hem kan vertellen. Ook betekent het nog een stapje meer dat hij nog leeft. Én: hij zou nu in aanmerking kunnen komen voor krijgsgevangen-ruil. Volgens haar: 'Hoeft hij nu alleen nog maar uitgewisseld te worden.' Ik voel intern zoveel bedenkingen en beren op de weg bij deze laatste uitspraak. Maar zeg alleen: Inshallah 'Zo God het wil' (Arabisch), Yak Boch dast 'Zoals God het geeft' (Oekraïens) en 'Laten we het hopen' (seculier, onreligieus Nederlands).


Het beschieten vanaf over de grens gaat elke dag door.
Vannacht is in de Shostka-regio bijvoorbeeld twee woonhuizen en een groentetuin beschoten.

Tatjana Deze blog, lieve dames en heren, gaat gelukkig niet meer alleen maar over geen goed nieuws. Het is alsof de thema's zich vanzelf vormen... Deze blog gaat vooral over de, voor mij, ongelooflijke reikwijdte van de lijntjes, de connecties, en de mate waarin we midden in het nieuws zitten, zelfs al vanuit deze enkele vrouwen....

Ik begin met een lokaal, publiek 'geheim'/nieuws waar iedereen het over heeft. Inmiddels kan ik daar wel over delen. En nog steeds geldt: Niemand weet nog steeds niet wat van onderstaand verhaal wel of niet waar is: Officiële communicatie ontbreekt. Wederom: ik weet alleen zeker dat we niets zeker weten, maar dit is mijn verhaal.

Ik had het al een beetje verteld: Een man, iemand die zeer actief is in de lokale 'community', als docent, raadslid en nu vrijwilliger: belde mij op. Om te vertellen over het lot van één van de lokale bataljons. Ik denk als gewoon een wanhopige poging íets te willen doen; alles en iedereen proberen wat zou kunnen werken en helpen.

En hij vertelde het volgende verhaal: Het lokale bataljon (samengesteld uit de woonplaatsen van Anja en Lyuda) is aan het Oostfront voor 93% ge-elimineerd. Dus 93 procent is dood of gewond; 'doet het niet meer'. Waar ze sliepen is gebombardeerd, in de brand gevlogen en degenen die nog konden ontkomen hebben alleen nog maar aan materieel wat ze tijdens het wegrennen bij zich hadden. Ze zijn daar nu aan het front in 'heel erbarmelijke omstandigheden' en hebben niets meer. Lokaal zijn er moeders een actie gestart om hen terug te halen. Lyuda vindt dat vreemd, want: 'Natuurlijk doet het pijn, doden en gewonden, maar: Hoe, terughalen? En dan? Wie gaat er dan beschermen?' Larissa is nog 'duidelijker': 'Het is daar geen Kuuroord. Het zijn oorlogsomstandigheden. Het is oorlog.'

Zijn vraag was: Of ik ondersteunend militair materiaal voor hen kunnen regelen? (helmen, kogelvrije vesten, nachtkijkers, tja van alles) en deze vraag, dames en heren, en deze statistische horror, en het ook nog geheim moeten houden ('Wat ik je nu vertel weet alleen jij en misschien nog één iemand in Shostka'. Zelfs mijn dames heb ik een tijdje niets verteld) en mijn paniek van 'Hoe dan?.... Hoe kom ik aan dat materiaal?' en het gewicht van die verantwoordelijkheid, het gevoel dat bataljon te moeten redden: zorgde bij mij (zie vorige blog) voor paniekaanvallen.

​En natuurlijk, ook ontroerend, wordt de mierenhoop weer actief en gaat met elkaar overleggen etc. Deze man is door 'de mijnen' reeds gecheckt en gecontroleerd (en betrouwbaar bevonden!). Hij en de man van Lyuda hebben al gebeld. Lyuda's man is wel heel verontwaardigd dat ik een telefoontje krijg uit Oekraïne met deze vraag/taak. 'Bij gebrek aan materiaal dient het leger dat aan te vullen en niet jíj.' Hij houdt mij dus uit deze horror-wind. Wat ik voor deze man ga inzamelen is inmiddels gereduceerd tot: materiaal (stoffen) om kogelvrije vesten van te naaien. En vooral ook: met de lange adem, zonder slapeloze nachten, want: Ons humanitair transport voor invalide kinderen is dít weekend aangekomen. Lyuda en een lokale arts gaan zich met de vracht bezig gehouden. Het wordt daar nu uitgezocht en verdeeld. Het kwam in drie delen.

Lyuda 'Weet je wel hoe het hier aankomt? Niemand kan nu natuurlijk onnodige benzine verbruiken, dus het komt op de achterste, vrije plekken van de bus. Daar stonden de dozen en de rolstoelen. ('De bus' zijn daar veelal shared taxi mini-vans: 'Marschrutki') Dus wij (Lyuda en Elena, een plaatselijke arts) kregen iedere keer bericht als er weer een busje onderweg was waar plaats was voor onze goederen: en dan hup rennen en uitladen.

Een verdere, definitieve lijst, stel ik nog op, maar: Lyuda 'Als ik één uitdrukkelijke wens zou mogen uitspreken: voor een geheel nieuwe doelgroep die nog niet zo lang bestaat: rolstoelen en krukken. Het is echt een nieuw fenomeen en heel onwerkelijk te zien hoeveel jongens invalide zonder ledematen terug komen. Soms kan mijn hoofd nog steeds niet bij deze realiteit en lijkt het een absurdisme, een slechte droom.' Van onze humanitaire vracht is ook een rolstoel gegaan naar een lokale jongen die terug keerde zonder benen.

​En weet je wat Anja deed met bovenstaand Bataljon verhaal? Zij pakte de telefoon en belde naar het Bataljon (dat heb je natuurlijk als dat gewoon bestaat uit lokale jongens) en legde alles uit. En vroeg hoe het ze daar ging en wat er waar is. Haar contact daar antwoordde (natuurlijk zonder allerlei details te mogen vertellen).

'Het is hier inderdaad een moeilijk situatie, en we zijn inderdaad 'verminderd', maar het is niet zo dat we hierin onze onderbroek rondrennen. We hebben spullen om ons aan te kleden en ons te beschermen. Wij willen niet dat jullie daar de hele tijd huilen om ons en jullie zorgen maken. Dus zeg je nicht dat ze zich geen zorgen hoeft te maken.... We houden hier vol.
Wij zijn híer, zodat jullie dáár normaal kunnen (doorgaan met) leven.'

Wat?! Hij daar stelt mij gerust?! Dit zijn mij zulke waardevolle woorden. Ongelooflijk, wat een impact op mij en ontroerend ook. Iemand aan het front verzoekt dringend alsjeblieft weer te gaan leven. Roger that! Opdracht begrepen, maar I'm on it betekent nog niet dat ik het al vlekkeloos kan.

Hij geeft wel aan: 'Het enige wat ons wel dwars zit is dat soms op Facebook wordt vergeten dát er oorlog is. Het is niet leuk voor ons om foto's waarop jullie grijnzen met al jullie 32 tanden en volle glazen wijn te zien. Het is nog geen tijd voor de rode loper.'

Deze opmerking gaat over: intern in Oekraïne. Zo was er in Kiev eergisteren een 'relletje' omdat iemand, de avond na de laatste bombardementen in een wijk siervuurwerk ging afschieten. Los van dat de hele wijk natuurlijk schrikt, is het gewoon nog geen tijd voor 'feest'. En dat snap ik wel. Valt denk ik samen te vatten als: de respectvolle middenweg.

Anja zei 'Ik haal ook heel veel uit deze woorden. De bevolking lijkt hier onderling soms wel te belanden in: vingers naar elkaar wijzen van wie er niet genoeg verdrietig is en wie niet genoeg rouwt. Maar nu voel ik nog meer: Zij zitten dáár, zodat wij juist hier door kunnen gaan. Ik wist alleen niet zo goed wat tegen hem te zeggen als afscheid. Ik wil niet te beladen doen, als ware ik zijn heldendaden prijs, ook niet te angstig, maar ook niet te luchtig; 'Hoe is het? Of 'Doei, he' Is haast te luchtig. Het is logisch hoe het daar is. Ze zitten in de frontlinie. Ze worden de hele tijd bestookt. Daar is het niet 'normal'no'. En toch zullen ze dat antwoorden. Ze zullen je ook niet echt zeggen hoe het daar is. Ik heb gekozen voor een kleine, positieve toekomstfantasie. 'We houden hier van je en wachten op je met Shaslik (Kebab-barbeque) wanneer je terug komt.

Tatjana En zo; help ik niet alleen hen, maar zij ook mij. Samen houden we elkaar een beetje overeind. Samen zijn we periodiek weer 'normal'no' en dan knotsknetter en alles daartussen. En wederom prijs ik de helende werking van de groentetuinen daar, waar nog steeds grote gedeelten van dagen worden doorgebracht. De groentetuin is op zo veel manieren goed voor de gezondheid en een redding.

Larissa is inmiddels: nog steeds héél boos. Op alles, de oorlog, Zelenskiy, het volk, de media en vooral: de stilte over de krijgsgevangenen uit AzovStal. Over misconcepties over Azov die niet alleen leven onder Putin propaganda maar ook hier. Ik heb het opeens begrepen, en dat is niet 'klein nieuws'. Dat haar broer bij het Azov Bataljon zit. 'Daar zijn 2500 mensen, waarvan niemand het lot weet. En opeens is het stil. Onze heldhaftigste strijders en iedereen lijkt ze vergeten....'

Ze wil heel graag dat ik 'geluid maak' . Ik heb haar uitgenodigd zelf een stuk te schrijven namens haarzelf waarin ze jullie precies alles vertelt wat ze wilt vertellen. Die vertaal en deel ik met alle liefde. (ze wil wel, weet niet hoe snel ze daartoe in staat is)

Maar ze is gelukkig ook: … alweer wat strijdvaardiger. That's my girl. Samen met haar andere broer en de vrouw van haar verdwenen broer zijn ze nu een 'clubje' dat op allerlei manieren probeert meer te weten te komen over de broer. Dat is vooral veel bellen, in de wachtrij hangen, heel veel eindeloos Facebook groepen met foto's van krijgsgevangen uitpluizen (zie vorige blog) en formulieren invullen van Oekraïnse instanties die gaan over krijgsgevangenen behandelen.

Daar kregen ze alleen het volgende nieuws: 'Die achternaam staat niet op de lijst'.
Dus niemand kan zeggen waar hij is. Dat kan dus onder andere betekenen: Dat hij dood is? Dat hij is ontkomen? Dat hij gek is geworden en zijn achternaam niet meer weet?

Larissa zegt zelf: Weet je hoeveel jongens er 'breken' tijdens gevangenschap en gek worden. Wie weet weet hij niet meer hoe hij heet. Hij heeft ook nog niet gebeld, terwijl je soms hoort, dat iemand mag laten weten dat hij nog leeft. Misschien kan hij zelfs het telefoonnummer van zijn vrouw niet herinneren.

Anja vertelt ook nog: Veel vrouwen van krijgsgevangen worden telefonisch 'geterroriseerd' als ze eenmaal gebeld zijn door hun man. Dan krijgen ze martelfoto's of bericht dat hij dood is. Dat is echt heel erg. Misschien wilde hij zijn vrouw sparen daarvan en heeft hij nog niets verteld. 
​
Kortom: Alles staat open voor allerlei speculaties en we weten alleen dat we niets weten.
Tot gisteren. Min of meer. Larissa heeft hem herkend: op een foto van krijgsgevangen uit AzovStal. Zij is overtuigd. Je zou kunnen zeggen: Het goede nieuws is nu tenminste íets te weten. Het niet-zo-goede is te weten dat hij Azov-krijgsgevangene is in Russische handen.
Wat betekent dit voor haar?

Larissa 'Soms voel ik me heel slecht. Soms wil ik gewoon dood. Soms is het 'normal'no'. Mijn dochter hebben we inmiddels te logeren naar mijn moeder gestuurd om haar wat af te leiden en wat te helpen, want zij heeft het ook heel moeilijk.

Iedereen stut elkaar.

Vanaf vandaag heeft Stemmen uit Oekraïne een eigen plek op de website van Helmen Vol Verhalen. De Engelstalige versie Voices from Ukraine vind je hier. 

Anja We hebben nu weer gedeeltelijk/soms elektriciteit. Ze zeggen dat ze de verminderde capaciteit zo wat verdelen. Door de verwoesting van de elektriciteitscentrale zitten er 121 bebouwde kommen zonder stroom (ik denk dat ze dorpjes/plaatsjes bedoelt). Die dagen zonder stroom ben ik zoveel mogelijk buiten geweest. Vandaag ook. Het is zo prachtig weer, dat iedereen buiten bezig is, in de tuinen en om het huis. Wij zijn geen uitzondering. Alleen in de verte wordt beschoten. Wij hebben onze korven geschilderd.
Samen met een vriend. Hij is hierheen gereden om te tanken, want er was weer benzine in ons dorp gebracht. Maar dat ging eerst naar 'prioriteiten', zoals de ambulances en de brandweerauto's. Ze zeggen dat er daarna nog maar 5 liter per persoon benzine over was voor 10 mensen. Wij hebben het niet eens geprobeerd. Die vriend dus wel en hij is hier heen gereden, maar nu is zijn tank alleen nog maar leger. Maar hij maakt zich vooral druk om zijn bijen. Hij is imker in Sumy. Maar daar kan hij nu niet heen en hij heeft zijn 50 korven daar achter moeten laten. Nu zijn de bijen weer wakker, maar kan hij er niet bij om ze te laten uitvliegen. Dat doet hem heel veel pijn.

Een onbekende moederhond heeft gisteren haar puppy's hier bij ons op het erf gebracht. Niemand weet van wie ze is. Nu worden er ook veel dakloze dieren gevonden van mensen die gevlucht zijn. Misschien is zij dat ook. Ze heeft haar kindertjes onder de mensen gebracht om ze te laten voeren.
Ons erf (een gedeeld erf door vier huishoudens) geeft ze nu te eten.

Tatjana ik moet hier stiekem altijd een beetje lachen, mag dat, van dingen hier als 'Cursus vegetarisme voor honden ect'. In Oekraïne zijn de meeste honden vegetarisch en eten ze soep en brood; gewoon dat wat de mensen zelf ook net gegeten hebben :) behalve als er een varken is geslacht. Overigens; katten net zo. Hun eigen vlees vangen ze zelf maar bij. In steden heb je wel meer zoals wij het kennen: whiskas, riem en poepzakje!

Anja Mijn tante en oom zijn aangekomen in Duitsland bij hun dochter. Ze belde om ons te informeren dat ze haar moestuin vol bloemen heel erg mist. Ze heeft daar vorig jaar een bijzondere aardbeiensoort geplant waar ze heel trots op is. Ze vroeg of wij niet daarheen konden rijden om de jonge plantjes te verzorgen. Kun je je voorstellen dat wij nu, naar een andere provincie (oblast) moeten rijden om daar ergens in een moestuin aardbeien te onderhouden? Ja, maar het waren hele speciale aardbeien, zei ze, en die waren voor ons; om op te eten.
Mijn man en ik lachen daarom. Dat is wel een beetje heel irrationeel en onpraktisch. Ik denk niet dat we naar de aardbeiplanten gaan rijden.

Larissa Ze voeren de luchtaanvallen op. We zitten vaker in de kelders. Gisternacht ook twee keer. Na een paar uur zei ik tegen de man: breng de kinderen maar in huis en laat ze binnen slapen. Het is zó koud onder de grond. Ik ben bang dat ze ziek worden en dan zijn we nu nog verder van huis. Ik zelf krijg nu elke dag tegen de avond verhoging. Maar dat is gewoon een lichaam onder stress. Iedereen krijgt nu lichamelijke last. Ik voel me een beetje apathisch. Ik kijk geen nieuws meer. En bel ook steeds minder naar vrienden. Iedereen zit in dezelfde chaos en stress. Overal is hetzelfde. En ik ben ook bang wat aan te treffen iedere keer dat ik bel.
Hier in onze plaats is een vrouw met kind terug gekomen die in Mariupol vast zat. Het is haar eindelijk gelukt om te vluchten. Ze werkt hier als crèche leidster. Zij heeft een dochtertje van vier. Dat kind slaapt niet en eet niet. Ik denk dat na de oorlog het de psychische wonden zijn die het langst zullen moeten helen.

Wat ik nu aan het doen ben? Planten overplanten en bloemen zaaien. Ze kunnen me wat. Ik ga bloemen zaaien.

Ik heb ook net de 200 euro ontvangen. Een heel klein beetje wil ik voor onszelf houden, maar het meeste is voor het leger. Het is heel simpel: Zonder hen zijn wij er ook niet meer, en zonder hen heb je ook niets meer aan al het geld op de wereld. Dus ik belde net blij het leger hier op: 'Jongens, ik heb geld!' Ze bellen me nu terug over wat ze nodig hebben. Ik hoorde dat veel jongens nu koude voeten hebben en warme sokken willen.

Julya Met Julya is een beetje een koude kermis verhaal. Julya gaf aan weg te willen uit München, waar ze met inmiddels drie gevluchte moeders en zes kinderen in huis zit. Dat heb ik opgepakt.
Ik zou overmorgen over twee dagen terug bellen.

​Nou stond haar het leukste leven te wachten bij de liefste mensen van NL en dat ook nog op het mooiste plekje van NL en ze zou er ook nog eens kunnen meewerken op een terras. En zij hebben met een hele hoop buren een heel netwerk gevormd; de ene kookt, de ander heeft een backup logeerkamer, de derde sponsort financieel ect. Echt zo'n liefdevol gespreid bedje. Tja. Twee dagen later belde ik. En gaf ze aan te willen blijven in München. De drie moeders ondersteunen elkaar hier. We zijn een team. Hier ben ik al een beetje gewend. En de veranderingen zijn op in mij. Ze heeft afgezegd hier te komen. Ik vind het jammer. Ook voor die lieve mensen. Maar dit is ook vluchtelingenpsychologie: vasthouden aan de zekerheden die je hebt. En iedereen komt tot zijn eigen keuzes, zonder oordeel. Wie weet nou in godsnaam wat wijsheid is?

Lyuda Ik zit veel vaker in de schuilkelder, wel drie of vier keer per dag. Dat breekt me op. En ik wil alleen maar slapen. Gisteren ben ik op de bank door een luchtalarm heen geslapen. En meerdere keren 's nachts wakker worden; ik wil niet meer.

Vrijmaken van de Sovjet Geschiedenis.
Larissa begint te vertellen.
Er is zijn hier laatst, toen er laatst nog sneeuw lag, ondergesneeuwde Russische soldaten gevonden door onze soldaten. Ze waren doodgeschoten. Dat waren waarschijnlijk deserteurs: die niet meer wilden vechten. Russen schieten vaker hun eigen soldaten dood om ze te laten vechten. Dat is een beproefde techniek. In de WOII werd deze tactiek ook gehanteerd. Met het leger reisde ook altijd de NKVD mee. (NKVD zijn de Rode-SSers, geen Wehrmacht, maar echt de SSers van de Sovjet Unie, de Beria's, de uitvoerders van de Stalin-activiteiten) rende wachten daar de Duitsers op je, maar als je naar achter rende, wachtte daar een rij NKVD op je en die schoot gewoon iedereen dood die niet meedeed. Een bijna zekere of een gegarandeerde dood, daar mocht je tussen kiezen. Dan ga je vechten. Deserteren was geen optie. De levens van hun eigen soldaten maken hun niet uit. Ze willen hier in Oekraïne helemaal hun eigen lijken niet accepteren. Oekraïne had ze twee koel-wagons aangeboden om al die lichaamszakken terug naar Rusland te kunnen rijden, maar ze weigeren. Ze laten ze gewoon liggen. Vaak worden ze begraven door Oekraïeners.

Tatjana Een sprongetje: Dit van de NKVD-ers en hun methoden om de successen van het Rode Leger te 'garanderen', wist ik helemaal niet. En dat is slechts één voorbeeldje van het ontdekken van 'De verborgen geschiedenis'. Het blijkt anders te zijn geweest dan je hebt geleerd/hoe je bent opgevoed in je gesloten maatschappij en het kan soms per puzzelstukje, soms als een voetbal door de porseleinkast je wereldbeeld aantasten.
Deze herontdekking geschiedenis, identiteit vindt in Oekraïne heel gretig aftrek. Heel veel komt aan het licht (zoals die Holodomor, beleidsmatige hongersnood, waar ik een tijdje geleden over schreef) Ik vind de vergelijking van Oekraïne als recente single na een zeer toxische relatie die helemaal in de zelf-exploitatie en groeiend zelfliefde zit nog steeds heel erg op gaan.

En door dit proces gaat iedereen de afgelopen 30 jaar. Dat kan; als dat mag. Je kunt ontdekken hoe je bedonderd werd, als je die alternatieven open toegankelijk zijn. Dat is echt een kracht van vrijheid van meningsuiting en democratische waarden. En dat is echt wel een mentaliteitsverschil die er de afgelopen drie decennia tussen de twee landen is in geslopen. Oekraïne heeft veel meer die heling, exploratie, ik noem het haast 'awakening', kunnen doen dan de mensen in Rusland. Ook tussen generaties voel je dat verschil in de mate van heling.

Iedereen, iedereen herontdekt dit soort verhalen, Algemene verhalen, maar ook over eigen familieleden die pas recent uit de school durven te klappen. Het is vanuit NL's perspectief niet voor te stellen dat hoeveel onuitgesproken leed er in vrijwel elke familie onthuld wordt. Vaak hebben mensen dit decennia bij zich gehouden. En zoals Lyuda zegt: wie weet hoeveel verhalen onze opa's en oma's nooit hebben verteld en mee hebben genomen in het graf.

Lyuda vertelt. Ik wist als kind altijd dat mijn opa was gestorven in de oorlog, maar wist nooit hoe en ik snapte nooit hoe. Daar vertelde mijn oma nooit iets over, want ik weet dat mijn opa heel ziekelijk was. Hij had tuberculose gehad en was afgekeurd van het leger.
Ze hebben hem meegenomen. Wie, de Duitsers? Nee. Wie dan?! De manier waarop ze toen 'de Sovjets' uitsprak met zoveel minachting maakte heel erge indruk. Maar ook: dat kon toch niet?! Ik was als kind van veertien helemaal in Shock. Onze Glorieuze Sovjets? Pas een hele tijd later kwam de rest van het verhaal. Mijn oma heeft mijn opa het grootste gedeelte van de oorlog heel goed kunnen beschermen tegen alle verschillende strijdende partijen. Ze hield hem veel thuis en heeft de Duitsers van hem afgehouden, en de Partizanen ook (het Oekraïense ondergrondse verzet tegen de Duitsers). Alleen tegen de Sovjets kon ze niet op. Ze namen hem mee omdat er mannenschaarste was en hij moest vechten. Hij heeft nog één brief geschreven. Lieverd, ik keer waarschijnlijk niet terug, we worden hier klaar gemaakt voor een bestorming. Hij is met duizenden anderen laatste 'restjes' mensen naar de oevers van de Desna gebracht om zonder wapens, zonder uitrusting met de Duitsers te vechten. Ze moesten gewoon met hun blote vuisten de Duitsers bestormen. Daar vond één van de bloedigste 'slagen' plaats van de WOII. Het schijnt dat de Duitsers zelfs geschokt waren en ophielden met schieten.

Toen ik mijn man ontmoette was hij al lid van 'Rugh' de beweging aan het eind van de Sovjet Unie die voor onafhankelijkheid was. (De onafhankelijkheid is in veel Sovjet Staten afgedwongen door iets wat ik nog steeds één van de mooiste acties ooit vind. Door alle landen die weg van Rusland wilden; werd een miljoenen mensen lange ketting hand in hand gevormd. Heel indrukwekkend.) Ik herinner dat de komst van internet ook veel heeft betekent voor mij hierin in het vinden van de 'andere geschiedenis'. Toen onder Yushenko (president na de Oranje Revolutie) de dossiers over de Holodomor werden vrijgegeven heb ik avonden gelezen en gehuild. Ik kwam erachter hoe mijn volk, mijn land eeuwenlang is vernederd, uitgehongerd en onderdrukt.

Tatjana De volgende dagen wil ik, als de dames ruimte voelen, vragen naar hun proces hierin. Het is me een eer: een beetje onderbouwing/achtergrondinformatie te mogen geven over Oekraïne.