'Verhalen blijven vertellen' Kareoler januari 2024 Op 11 januari nam Inspecteur-Generaal der Krijgsmacht Frank van Sprang het eerste exemplaar in ontvangst van het boek Helmen Vol Verhalen waarin veteranen worden gekoppeld aan kunstenaar die hun verhalen verbeelden in kunstwerken. "Eigenlijk beginnen we nu pas", vertelt projectleider Amy van Son. Op de boekpresentatie in het Gelderse provinciehuis in Arnhem memoreerde initiatienemer Amy van Son, zelf veteraan, de reactie van generaal b.s. Hans Damen, mede initiator van het project. 'Hij zei'dat boek komt twee jaar te laat! Maar dat ben ik niet met hem eens, want eigenlijk begint het nu pas. Het project is vooral de militaire wereld ingegaan, nu moeten we de stap naar de burgemaatschappij zetten. Daar zijn de verhalen uiteindelijk voor bedoeld." De kunstwerken zijn nu tijdelijk opgeslagen, maar er is ook nog de foto-expositie van het project, die tijdens de presentatie in het provinciehuis te zien was. Motivatie IGK Frank van Sprang, tevens Inspecteur der Veteranen, nam het eerste exemplaar van het boek in ontvangst. Hij is lovend over het project. "Ik ben heel blij met het werk van Amy. Ik vraag me af of ze wel aan slaap toekomt. Maar er zijn nu eenmaal mensen die heel veel tijd en energie in iets kunnen steken. Dat heeft ook met drive en motivatie te maken." Hij benadrukte dat het vertellen van verhalen van veteranen belangrijk blijft. "Niet alleen aan de politiek, die veteranen op missie stuurt, maar ook onderling, ook aan de maatschappij en ook aan het thuisfront." Eerder had Gedeputeerde van de Gelderse Provinciale Staten Peter Drenth erop gewezen dat er dit en volgend jaar weer sprake is van een speciaal herdenkingsjaar. De bevrijding begon, met name in Gelderland vanwege Market Garden, dit jaar precies 80 jaar geleden. "Bij die herdenkingen willen wij als provincie ook de verbinding maken met naoorlogse vredesmissies en de jonge veteranen die daarbij betrokken waren." aldus Drenth. Creatief Het boek is een voorlopige kroon op het gelijknamige project dat met name jonge veteranen koppelt aan kunstenaars die hun verhalen op creatieve wijze verbeelden (zie ook Kareoler 5-2020). In het fraai uitgegeven boek staan niet alleen de verhalen van veteranen, maar wordt ook beschreven en in beeld gebracht hoe de aan hem of haar gekoppelde kunstenaar dat in een kunstwerk tot uitdrukking heet gebracht. Een mooi voorbeeld is het kunstwerk van staal 'Radar Love dat kunstenaars Ien Sluyters en Marion Deul maakten. Ze werden geïnspireerd door het verhaal van Irak veteraan Rcio Briedjal. Sommige verhalen laten ook de verwondingen en verwerkingsproblemen zien als gevolg van een uitzending. Zo vertelt BNMO-lid en Dutchbatveteraan Edwin de Wolf hoe hij zijn been verloor door een mijnexplosie, maar daarna toch de kracht hervond om zich terug te knokken. Nu werkt hij bij het Militaire Revalidatie Centrum Kunstenaar Anook Cléonne heeft zijn verhaal op universele wijze verbeeld in een fraaie tekening met pastel en acryl over wat houvast en troost biedt in moeilijke periodes en over hoe er nieuwe toekomstperspectieven ontstaan.
Het boek 'Helmen Vol Verhalen' is te bestellen op www. helmenvolverhalen.nl
0 Opmerkingen
’Welke vrouw wil er nou een vent met maar één poot?’ Het leed van jonge veteranen in beeld gebracht11/2/2024 Door Petra Bies DEN HELDER „Sorry voor het volume hoor”, verontschuldigt Amy van Son zich al aan het begin van het interview. „Ik praat nog altijd alsof ik op een boot met windkracht elf tegen iemand roep of hij een touw wil vastpakken. Dat gaat er maar niet uit.” Zoals er zoveel vast kan blijven zitten in het hoofd en hart van een veteraan, als een kwellende last. De 54-jarige oud-matroos vraagt er aandacht voor met het project ’Helmen vol verhalen’. Het is een omvangrijk project, bestaande uit een reizende tentoonstelling die ze ook naar Den Helder wil halen, en een recent verschenen boek. Het is ook een opmerkelijk project. Veteranenverhalen zou je kunnen vertellen aan de hand van foto’s uit het oorlogsgebied en een geschreven toelichting. Woordeloos Maar Amy van Son koos voor de beeldende kunst. „De woordeloze taal. Via de ogen komt iets toch heel anders binnen dan via het geschreven woord, het gaat veel dieper, reikt tot veel meer niveaus.” De kandidaten waren verbazingwekkend snel gevonden. „Ik zette een oproep op social media en had binnen drie weken al 75 aanmeldingen van veteranen én 75 van kunstenaars. Toen wist ik wel dat ik iets te pakken had dat leeft.” Libanon Het project draait rond jonge veteranen, de mensen die op missie gingen na de Tweede Wereldoorlog, met Libanon in ’79 als eerste bestemming. Bij de selectie werd gelet op missie, defensie-onderdeel, rang én de huidige woonplaats. „Ik wilde uit iedere provincie iemand hebben”, vertelt Van Son, die in haar marinetijd in Den Helder woonde en later verhuisde naar Arnhem. Ze koppelde een veteraan aan een beeldend kunstenaar met wie ze een klik verwachtte en bracht ze met elkaar in gesprek. Mooie ontmoetingen. „De gesprekken duurden soms wel vier uur.” Emoties Het leverde uiteindelijk 22 kunstwerken op. Werken die de emoties van de veteranen laten zien. Want daar draait het om bij ’Helmen vol verhalen’. „Emoties die laten zien dat militairen ook maar gewone mensen zijn. En dat het hen helpt als ze erover praten.” Want praten over ingrijpende ervaringen gaat de meeste veteranen niet makkelijk af. „Dat is ook een beetje je opvoeding door defensie. Het gaat om het collectief, niet om jouw persoon. Je spreekt met anderen niet over wat je meemaakt en wat het je doet. Onder elkaar wel, maar dan heb je aan een half woord genoeg, wordt er niet echt gepraat.” De tent uit „En dan heb je nog te maken met de onderlinge strijd. Veteranen vechten elkaar de tent uit over welke missie erger was. Dat zou moeten stoppen. Zo vind je geen erkenning. En die is wel belangrijk voor de verwerking.” Het zijn beelden geworden met impact, merkt ze op iedere tentoonstelling. Moeders „Moeders van veteranen lopen soms huilend rond, zeggen: nu begrijp ik mijn zoon pas. Die reacties zie je bijvoorbeeld bij het schilderij ’The army is a human heart’ van Roxanne Monsanto.” Zij is gematcht met Stefan Mastenbroek, die als marinier in 2010 in Uruzgan diende. Twee jonge militairen verliezen het leven doordat ze met hun rupsvoertuig op een bermbom van de Taliban rijden. Slippertjes „Het schilderij laat zien hoe een groep mariniers de dader afvoert. Die Taliban-strijder loopt op slippertjes en raakt gewond aan zijn voeten. De commandant laat halt houden, het letsel moet worden verzorgd, want zo zijn de regels. De strijder wordt menselijk behandeld, hoe moeilijk dat ook is na de aanslag op je kameraden en er bovendien constant gevaar dreigt.” Het kijken naar de kunst maakt dat degenen die het allemaal niet meemaakten er meer van gaan begrijpen, ervaart Van Son. Het is mooi om de twee ’ogenschijnlijk tegenovergestelde werelden van militairen en burgers’ dichter bij elkaar te brengen, vindt ze. Stokoud Om te laten zien wie de veteranen zijn. „Er wordt toch nog vaak gedacht aan stokoude mannen in een colbertje die half onderuitgezakt salueren. Aan de Amerikanen en Canadezen uit de Tweede Wereldoorlog.” „Niet aan de jonge Nederlanders die op missie gingen, die elders in oorlogsgebied net zulke bevrijders waren. Mensen die de democratie en vrede verdedigen, zodat wij hier nog rustig een hamburger in ons hoofd kunnen douwen.” En die dus respect verdienen: „In vroegere tijden rukte het hele dorp uit om haar krijgers binnen te halen na een veldslag. Dat kun je je nu niet meer voorstellen. Zeker niet als het over de jonge veteranen gaat. Maar die mogen zichzelf wel omarmen. Dat is mijn ambitie met ’Helmen vol verhalen’.” Indringend Voor het boek zijn de 22 veteranen en de aan hun gekoppelde kunstenaars geïnterviewd door een team van journalisten. Het zijn vaak indringende en heel persoonlijke verhalen. Zoals dat van Edwin de Wolf die op 24-jarige leeftijd een been verloor toen hij in ’94 in Bosnië op een antipersoonsmijn stapte, een mijn die niet bedoeld is om te doden maar om te verminken. Grip kwijt De fysieke revalidatie gaat vrij vlot, maar mentaal is hij door de niet-zeuren-mentaliteit in de gevechtseenheden zijn eigen grootste vijand geworden, vertelt hij. „Ik was de grip kwijt op mijn leven. Ik zat thuis, zonder planning, structuur en werk. Mijn relatie liep stuk Als ik gedoucht had en ik keek in de spiegel, dan dacht ik welke vrouw wil er nou een vent met maar één poot?” Opspraak
De beroemdste deelnemer aan het project is Marco Kroon. ’Niks is zo mooi als een grote held die is geveld’, luidt de kop boven het interview in het boek. Kroon kreeg de Militaire Willemsorde, de hoogste onderscheiding in Nederland, vanwege zijn heldendaden op missie in Afghanistan, maar kwam later in opspraak. In de steek Hij voelt zich door defensie beschadigd en in de steek gelaten. Kunstenaar Anders Wolhar maakte op basis van zijn levensverhaal ’Off grid’. Een gepantserde zuil met een kogelvrij venster en bovenop een spiegelkabinet met daarin een omgedraaide Willemsorde. Je ziet alleen de onderkant, als een oneindig zwart gat. Het verbeeldt de keerzijde van de medaille: Kroon werd een bekende Nederlander, maar kwam buiten de maatschappij te staan. Pannenrek Ook Van Son zelf is geïnterviewd voor het boek. Waarbij het niet ging over de ervaringen tijdens haar missies naar Joegoslavië en Irak, maar over haar jeugd, in Brabant en Vlissingen. Een harde jeugd. „Een militaire opvoeding, mijn vader was zelf dienstplichtig marinier en later koopvaarder. Als baby hingen ze me aan het pannenrek om te zien hoe lang het zou duren voordat ik losliet.” Geslagen „Ik kon het nooit goed doen bij mijn vader. Hij was alcoholist en erg gewelddadig, ik werd veel geslagen. Op de mavo moesten we een stuk schrijven over de mijnenvegersdienst van de marine in Vlissingen. Ik had het beste stuk. Het was de eerste keer dat ik mijn vader trots zag. Daarom besloot ik bij de marine te gaan.” Plunjezak Maar als ze na de trainingsdagen thuiskomt, gelooft haar vader die stap niet. „Ondanks de plunjezak die ik liet zien. Hij dacht dat ik een paar dagen in een hasjhol had gezeten en heeft me in elkaar geslagen. Ik heb mijn boeltje gepakt en ben naar Den Helder gegaan om nooit meer thuis te komen.” „In Den Helder mocht ik een jaar lang in de kazerne wonen. Daar was het wel stil als in de weekeinden bijna iedereen weg was. Maar ik voelde me niet zielig, want ik was veilig. Ik kwam uit een oorlog en vond vrijheid bij defensie. Ik ben er opnieuw geboren. Dat was mijn kantelpunt, een omgekeerd missieverhaal.” Saamhorigheid Die veiligheid en ook de saamhorigheid mist ze als ze in ’93 afzwaait. Ze kan haar draai niet vinden in de burgermaatschappij en besluit terug te keren naar defensie. „Als geestelijk verzorger. Ik ben daarvoor in 2009 een opleiding gaan doen aan de Universiteit voor Humanistiek.” Aangenomen wordt ze niet. „Ze namen liever burgers aan, ik had een verleden als militair.” Toch bracht de studie haar veel. „Je moest voor de studie ook lid worden van het Humanistisch Verbond. Ik werd bestuurslid in Arnhem en daar moest een muziekproject voor veteranen worden opgezet. Dat ben ik gaan doen, met een eigen bureau. Daaruit vloeit ’Helmen vol verhalen’ voort.” Overstap Van Son helpt ook militairen bij de overstap naar het burgerleven. „Want dat is moeilijk, je staat nog in de strijdstand. Je hebt ook gedrag dat niet altijd wordt begrepen. Je wordt woedend bij onrecht op straat en duikt erin. Begint te schelden. Die reactie snappen anderen vaak niet.” ’Helmen Vol Verhalen’ van Amy van Son telt 360 pagina’s en is rijkelijk geïllustreerd met foto’s. Het kost €25,00 verkrijgbaar in de (online)boekhandel. ISBN 9789023259954. Naar Den Helder De reizende tentoonstelling ’Helmen vol Verhalen’ is nog niet te zien geweest in Noord-Holland. Amy van Son hoopt in Den Helder een locatie te vinden. „Want daar wonen veel militairen en er is veel thuisfront.” Helmen Vol Verhalen is een kunstproject van Amy van Son waarin 'jonge' veteranen gekoppeld zijn aan kunstenaars. Het persoonlijke missieverhaal van de veteraan vormt de inspiratiebron voor een kunstwerk met verbeeldingskracht. Men bracht 22 'jonge' veteranen, thuisfront en 22 kunstenaars bij elkaar voor een wezenlijke ontmoeting. Hun gezamenlijke missie is het zichtbaar maken van de relevantie van Nederlandse vredesmissies en de impact daarvan op de deelnemende militairen. Naast de, rondreizende, expositie van de kunstwerken bestaat er ook een foto expositie. Hierbij zijn de kunstwerken in beeld gebracht samen met het verhaal van de veteraan en kunstenaar. Vandaag werd dan ook nog een boek gepresenteerd over deze verhalen. Luitenant-generaal bd Mart de Kruif, natuurlijk ook Limburgse Jager, schreef het voorwoord. 'Helmen vol verhalen gaat vooral over kameraadschap. Dat is het kwadraat van vriendschap. Militairen laten elkaar niet in de steek, laten niemand achter. Ook als kameraden gewond raken of sneuvelen. En zelfs na de dood verdwijnt die band niet. Zoals bij Tom Krist, wiens peloton nog ieder jaar op 10 juli bij elkaar komt. Want kameraadschap is tijdloos. Net zoals kunst. Hoe mooi is het dan dat het werken, leiden en lijden van militairen wordt verbonden met creativiteit, inlevingsvermogen en handwerk. En iets wordt gecreëerd dat zegt wat stemmen vaak niet kunnen. Dat is Helmen Vol Verhalen.' Onze Regimentscommandant, Lkol Rutger Saathof, was aanwezig, net al een vertegenwoordiging van de Regimentsvereniging. Maar zij waren zeker niet de enige Limburgse Jagers die aanwezig waren! Ook waren o.a. Robin Boon, Roy Grinwis en Jelmer Zwaan (kunstenaar van het kunstwerk van Tom Krist ÈN Limburgse Jager) aanwezig, net als Wil en Marianne Krist.
Dit artikel verscheen eerder op Regiment Limburgse Jagers. |
Volg hier alles overHelmen Vol Verhalen Archieven
November 2024
Categorieën
Alles
|