Even menen we in een spannende film te zijn beland: gesloten slagbomen, strenge ID-controle en onder escorte naar het museum. We worden er een beetje giebelig van. Met elf belangstellenden van het Humanistisch Verbond Drenthe komen we aan bij de kazerne in Assen om de expositie ‘Helmen vol Verhalen’ te bezoeken. Burgers staan wel eens ambivalent tegenover ‘vechten voor vrede’.  En daardoor vaak ook tegenover degenen die het doen. Zij hebben geen idee van de impact van een missie, die er altijd en voor alle betrokkenen is. En de stoere jongens van ‘Jan de Witt’ lopen niet met hun emoties te koop.

'En de stoere jongens van ‘Jan de Witt’ lopen niet met hun emoties te koop.'

'Een manier voor veteranen om zich aan een breed publiek te laten kennen. Dan kan begrip en erkenning ontstaan.'

De veteranen, die ons deze middag begeleiden, vertellen zeer gedreven over missies, defensie en deze tentoonstelling. Gerard Nieboer werkte als inlichtingen man. Altijd voorop en vanwege de vertrouwelijkheid van zijn kennis, eigenlijk maar weinig kunnen delen. Voorafgaand aan ons bezoek had hij zijn huiswerk gedaan: zich via de website uitgebreid verdiept in onze uitgangspunten en activiteiten.

'Eens een inlichtingenman altijd een inlichtingenman.'

Eens een inlichtingenman altijd een inlichtingenman. Hij is open over zijn eigen mental brain damage. Meestal goed te hanteren, maar toch zo nu en dan een terugval. Hij vertelt over de Humanistische geestelijke verzorging die binnen defensie beschikbaar is. Maar ook over het gemis van een veteranenhuis in Groningen en Drenthe, waar veteranen met wie het o.h.a. goed gaat, maar die het af en toe nodig hebben om met mede-ervaringsdeskundigen te verkeren, om even te praten, of even leeg te lopen in wat voor vorm dan ook, of gewoon te zijn bij mensen die je begrijpen zonder dat je iets zegt.
Hij draagt een witte anjer. Dat is het teken van veteranen en het Witte Anjer Fonds zet zich in voor het welzijn van veteranen.

Aan het begin van de expositie staat een spreekgestoelte, gemaakt van een motorkap van een UN-pantservoertuig. Dit maakt duidelijk dat iedere oorlog begint met woorden, retoriek van machtshebbers, die op hun manier de aanstaande oorlog motiveren. Die oorlog die voor heel veel burgers en soldaten ingrijpende gevolgen zal hebben.  Woorden doen ertoe. En niet alleen de woorden van politieke leiders. Ook onze scherpe, soms polariserende en kwetsende woorden kunnen als een sneeuwbal groeien en als een wapen gaan werken. Als één nare leuze wordt overgenomen door hele spreekkoren, overtuigt die uiteindelijk de massa. Hoe zoiets kan verworden laat de kunstenaar zien door te spelen met de letters UN. Als je de N een slag draait, is het een Z. En die zien we dagelijks op TV. En begon die oorlog ook niet met een toespraak van Poetin in het Kremlin?

'Woorden doen ertoe.'

​Vredesmissies en soldaten. Het lijkt elkaar te bijten. Een schilderij laat zien hoe moeilijk het is om iemand die jouw teamgenoten heeft vermoord, als mens te blijven zien. Als de Taliban strijder medische zorg nodig heeft en krijgt, wachten de UN-soldaten netjes, maar keren hem hun rug toe. Ik voel de pijn van de ontmenselijking, maar ik begrijp het zo goed.
​
De kracht van het thuisfront wordt geëerd. Dat staat er alleen voor en ook nog eens in het constante besef van het gevaar dat hun dierbaren lopen. De uitgezondene heeft het gevoel het thuisfront in de steek te laten. Je levert thuis even geen bijdrage, je kunt niet even helpen.
Moeilijk is het om je leven op te pakken als je op missie gehandicapt bent geraakt. Duidelijk wordt dat de een dat beter afgaat dan de ander. In beide gevallen aangrijpend.

Heeft u de expositie ‘Helmen vol verhalen’ in de Johan Willen Friso Kazerne al bezocht? Daar merkt u wat de impact is van de Nederlandse vredesmissies op de uitgezonden veteranen en hun thuisfront. ‘Helmen vol verhalen’ is een expositie van 22 kunstwerken, gebaseerd op de persoonlijke missieverhalen van jonge veteranen. Tot eind januari 2023 kunt u de tentoonstelling bezoeken.

In de expositie hoort u bijvoorbeeld dat veteraan en verpleegkundige Rob, die door een ongeluk komt te overlijden in Uruzgan, zijn zwangere vrouw achterlaat. Een schilderij van etende militairen in een kantine, waarvan één stoel leeg is maakt ook diepe indruk. Zo ook een kunstwerk van munitiekisten.

Erkenning en betekenis Amy van Son, projectleider: ‘‘De expositie toont de minder bekende, jonge veteranen die op VN vredesmissies zijn geweest zoals naar Libanon, Afghanistan, Mali of voormalig Joegoslavië. Het is belangrijk dat zij vertellen wat zij hebben meegemaakt. Het geeft hen erkenning als mens en laat zien wat het betekent om als (jonge) militair een groot offer te brengen voor de vrijheid.’’

Veteranen uit alle provincies
Een groot aantal Drentse militairen waren uitgezonden naar vredesmissies zoals Unifil (United Nations Interim Force in Lebanon) in Libanon in 1982. Zij zaten in het in de JWF kazerne gelegerde 13e infanterie bataljon Luchtmobiel, dat als Dutchbat 3 de val van Screbrenica meemaakte. De veteranen die hun verhalen doen, komen uit alle provincies en geledingen van Defensie. Ook zijn de getoonde kunstwerken heel divers. Van fotografie, grafiek en schilderij tot tekeningen of sculptuur. Meer informatie Voor meerinformatie over de expositie gaat u naar www.helmenvolverhalen.nl. Asser Courant

Tekst Evert Brouwer Foto's  Bas Kijzers Defensiekrant 2022

Expositie Helmen vol Verhalen gaat het land in
De expositie rond het veteranenkunstproject ‘Helmen vol Verhalen’ gaat het land in. Na Assen, waar de tentoonstelling nog tot eind dit jaar is te zien, verhuizen de kunstwerken waarschijnlijk naar Groningen. Én als het even kan, gebeurt dat met een VETx; een bijzonder totaaltheater dat gisteren in het Johan Willem Frisokazerne de primeur beleefde.

‘Natuurlijk speelt de dreigende kazernesluiting een rol’

​Het was een in alle opzichten een bijzondere bijeenkomst op de aloude Johan Willem Frisokazerne, waar zo’n honderdvijftig gasten zich aan de poort meldden. Ondernemend Assen, de gemeente, de provincie Drenthe en de Stichting Helmen vol Verhalen hebben de handen ineen geslagen om de kunstexpositie daar mogelijk te maken. Het is zo’n groot succes dat de tentoonstelling in ieder geval tot eind dit jaar daar blijft. “Natuurlijk speelt de dreigende sluiting van de kazerne een rol, maar we willen ook graag onze dankbaarheid aan de veteranen tonen”, erkent voorzitter Kor IJszenga van de ondernemersvereniging de betrokkenheid.

Hoge Noorden
Er zijn echter veel meer ‘haakjes’. Neem het groot aantal militairen uit het noorden dat bij diverse vredesmissies betrokken was en een ‘krasje’ opliep. Het Unifilbataljon dat eind jaren zeventig naar Libanon werd uitgezonden, bestond vooral uit – dienstplichtige - Groningers en Drenten. De eenheid van de blauwe baretten was destijds immers gelegerd in Zuidlaren.
‘Het zijn vaak emotionele confrontaties’

Hetzelfde geldt voor de huidige bewoners van de kazerne, 13 Infanteriebataljon Luchtmobiel, dat als Dutchbat III de val van Srebrenica meemaakte en actief was in Afghanistan. Het is niet voor niets dat de Stichting Veteranen Midden-Groningen met het voltallige bestuur is uitgerukt. “We vertegenwoordigen dik tweehonderdvijftig veteranen”, weet bestuurslid Wilfred Limberger.

Thuisfront
Niet dat het de expositie of de VETx alleen draait om dat Hoge Noorden. In tegendeel. “Onze stichting probeert een evenwicht te vinden tussen vrouwen en mannen uit alle twaalf provincies en alle legeronderdelen. Misschien wel één meer dan officieel, want voor ons is het thuisfront ook een belangrijk deel van die krijgsmacht”, legt spin-in-het-web Amy van Son uit. Ze is zelf (marine)veteraan en voert het idee voor Helmen vol Verhalen uit. Brigadegeneraal Hans Damen is de bedenker van het project. “De veteranen vertellen hun geschiedenis aan een kunstenaar, die daarmee als het ware meegaat op missie. Dat zijn emotionele confrontaties”

​Verbeelding
Het resultaat is een expositie van 22 werken die tot de verbeelding spreken. “Hier in Assen is het echt een groot succes. We gaan niet voor niets langer door”, zegt Van Son. “De geestelijke verzorging komt hier langs met de soldaten in opleiding en de leerlingen van de opleiding Veiligheid en Vakmanschap. De jongeren zijn echt flink onder de indruk. We maken de geschiedenis van de veteraan op deze manier tastbaar en zichtbaar.”

‘Ik bouw elke dag verder, aan het diorama en mezelf’

Totaalprogramma
Gisteren werd dat vervat in een totaalprogramma, de VETxAssen. Zo is er ruimte voor een podcast van Peter van Asselt. Zijn interviews vormen dan weer inspiratie voor Pascal Griffioen, beter bekend als rapper Def P van de Osdorp Posse, op de achtergrond. “Ik schilder de verhalen”, zegt hij. Daarnaast heeft Van Son een zestal oud-militairen weten te strikken om op het podium over hun veteraan-zijn te vertellen. Met oud-militairen Anton Nootenboom – die in Australië nationale roem verwierf als The Barefoot Dutchman – en auteur Niels Roelen (‘Soldaat in Uruzgan’) als ‘trekkers’.

​Hun verhalen zijn niet minder ontroerend als die van Mark Paasman ("ik overwon een meervoudig militair trauma") en sergeant-majoor Harrie Vorsteveld, over zijn thuisfront. Of sergeant-majoor Johan de Jonge, die in 1995 werd gegijzeld en bedreigd door de Serviërs. Ook de geschiedenis van Libanon-veteraan Rianne Volkering, ze moest herhaaldelijk haar emotie wegspoelen met een slokje water, maakt indruk.
VOlkering is in 1982 als dienstplichtige uitgezonden naar Libanon en bouwt als therapie de laatste twee jaar dagelijks acht uur aan een diorama. ‘Haar’ posten 7.6 en 7.2 spelen daarin een centrale rol. “Ben ik dan eigenlijk nooit thuisgekomen? Misschien niet. Ik wil daar soms nog écht zijn. Het diorama is nog lang niet af. Ik bouw verder, elke dag. Ook aan mezelf”, sprak ze.

​Versterken
Juist dat extraatje, die persoonlijke verhalen, versterken de expositie. In het nieuwe jaar gaat Helmen voor Verhalen op tournee. In ieder geval langs de provincies die het kunstproject ondersteunen: Groningen, Limburg en Utrecht. Het voordeel, realiseert ook Amy van Son zich, is dat er dan dagelijks vrije toegang is. “Verder staan we natuurlijk open voor nieuwe initiatieven, het liefst in musea”, meldt ze. “We zijn daarbij net zo flexibel als Defensie zelf. De stichting heeft eigen wanden en kan de kunstwerken vrijwel overal plaatsen.”
‘We zijn zo flexibel als Defensie zelf’

Assen door Robbert Willemsen verschenen in de Asser Courant

De expositie ‘Helmen vol Verhalen’ in de Johan Willem Friso Kazerne in Assen is met twee maanden verlengd. Aanvankelijk zou de tentoonstelling – die op 5 oktober werd geopend – tot en met november
draaien, maar daar zijn december en januari aan toegevoegd.

De door Nederland reizende expositie ‘Helmen vol Verhalen’ is een project, waarbij kunstwerken het verhaal vertellen van jonge veteranen, die op missie zijn geweest in landen als Libanon, voormalig Joegoslavië, Afghanistan en Mali. Organisator Amy van Son, zelf een marine-veterane: ‘Het gaat dus niet over veteranen die naar Nederlands-Indië, Korea of Nieuw-Guinea zijn gegaan. Van die veteranengroep is over vijf tot tien jaar niemand meer over. ‘Helmen vol Verhalen’ gaat dus over de jongere generatie veteranen. Wij hopen dat de verhalen van de veteranen op die manier verteld blijven worden.’

​Daarnaast is het voor bezoekers van de expositie een mooie gelegenheid om eens een kijkje te nemen op het Asser kazerneterrein. En dat is mede de reden, waarom de expositie is verlengd. Van Son:
‘Dat is tot stand is gekomen in samenspraak met de gemeente Assen en Ondernemend Assen. Die vonden dit een ideale gelegenheid de aandacht te vestigen op het belang de kazerne in Assen, die immers met sluiting wordt bedreigd.’

In dat kader is er op 24 november voor leden van Ondernemend Assen een avond vol verhalen van veteranen (VETxAssen) op de kazerne, waarbij zij tevens de expositie kunnen bekijken. ‘Uit de verhalen van de veteranen zal blijken dat ondernemers van hun ervaringen veel kunnen leren’, aldus Ondernemend Assen op haar website. Deze avond begint om 16.45 uur en duurt tot 21.30 uur. Van Son: ‘Maar we willen ook wildcards uitdelen aan niet-leden om bij deze avond aanwezig te kunnen zijn.’

Aanmelden voor de lezingen kan tot uiterlijk 22 november, via de site van Ondernemend Assen onder het kopje ‘activiteiten’. De expositie ‘Helmen vol Verhalen’ op de JWF Kazerne is voor het publiek tot en met januari te zien van woensdag tot en met vrijdag, van 13.00 tot 17.00 uur. Aanmelden is verplicht via
www.helmenvolverhalen.nl

© RTV Drenthe / Margriet Benak
Altijd al een kijkje willen nemen achter de hekken van de Johan Willem Frisokazerne in Assen? Dat kan vanaf donderdag dankzij Helmen vol Verhalen. Een rondreizende expositie met kunstwerken, die het persoonlijke missieverhaal vertellen van de jongere veteranen.

In dit kunstproject zijn 22 militairen, die de afgelopen decennia op missie waren, gekoppeld aan 22 professionele kunstenaars. Die hoorden stuk voor stuk het verhaal van de uitgezonden militairen aan. En dat vormde de inspiratiebron voor een kunstwerk met zeggingskracht. "Via Helmen vol Verhalen ga je dus als kijker mee op missie. Het schilderij of beeld dat is ontstaan, geeft het publiek een inkijkje in hoe de militair zijn missie beleefd heeft. En wat vooral is blijven hangen", vertelt projectleider Amy van Son

Stokje overnemen
Van Son is zelf marine-veteraan en bedenker van het kunstproject. Ze wilde in het kader van 75 jaar bevrijding, nu eindelijk wel eens stilstaan bij de jongere generatie veteranen, die de afgelopen veertig jaar op missie gingen. Over die verhalen is veel te weinig bekend, vindt Van Son, die moeten beter uitgedragen worden. Corona vertraagde de boel twee jaar, maar inmiddels is de expositie vervolmaakt, en te zien in Assen.

"Als we het hebben over de jongere veteranen, dan gaat het om bijvoorbeeld VN-missies naar Libanon, voormalig Joegoslavië, Afghanistan en Mali. En dus niet over Nederlands-Indië, Korea of Nieuw-Guinea. Van die veteranengroep is over vijf tot tien jaar niemand meer over. We willen graag dat de jongere generatie het stokje overneemt", aldus Van Son.

Met trots
De militairen moeten onbevreesd hun persoonlijke verhaal kwijt kunnen, zo is de missie van 'boegbeeld' Amy van Son. Dan gaat het erom wat ze daar doormaakten, hun emoties, en hoe het met het thuisfront ging. Ook moet helder zijn dat een militaire missie niet eindigt na thuiskomst.
"Er komt meestal nog een verhaal achteraan, voor de militairen zelf en ook voor het thuisfront", vertelt Van Son. "Bijvoorbeeld als er iets vreselijks is gebeurd, zoals het verlies van een kameraad. Dat heeft impact, en dat werkt door. Dat verhaal moet verteld kunnen worden. En ze moeten kunnen zeggen met trots veteraan te zijn, en niet zoals de oud-strijders van Nieuw-Guinea en Korea, die monddood werden gemaakt."

Verbonden
Eén van de verhalen die met Helmen vol Verhalen wordt verteld, is dat van de gesneuvelde Tom Krist, die op missie in Afghanistan het leven liet na een zelfmoordaanslag op een markt waar hij op dat moment was. Het is een houten kunstwerk, uit een dikke boomstam gesneden, met twee levensgrote handen, die omwikkeld worden door een dik touw. Verbonden heet het.
"Verbonden is gemaakt door boomkunstenaar Jelmer Zwaan uit Meppel. Jelmer is zelf ook veteraan en zat in hetzelfde peloton als de gesneuvelde Tom Krist. Hij maakte het werk in nauw overleg met het thuisfront, de ouders van Tom Krist. En het vertelt eigenlijk dat je door deze vreselijke gebeurtenis met elkaar verbonden blijft."
​
Bekijk hieronder de reportage over Helmen vol Verhalen

Strijdbaar boegbeeld
Ook projectleider Amy van Son deed haar verhaal als veteraan. En wel aan beeldend kunstenaar Marian Tappel uit Assen. Dat resulteerde in het boegbeeld van de tentoonstelling: Collateral beauty. Ze is uitgebeeld als witte zeemeermin, uitgerust met een fors zwiepende staart, met een gebalde vuist voor strijdbaarheid, en met een hand die een helm draagt.

"Ik koos voor het boegbeeld, omdat Amy de trekker van dit kunstproject is. Ze heeft haar hele ziel en zaligheid erin gegooid. Ze komt op voor de zwakkeren, ze is liefdevol, strijdbaar, puur en komt op tegen alles wat onrecht is. Die strijdbaarheid, wilskracht en dat doorzettingsvermogen, daarmee is zij het boegbeeld geworden", legt Tappel uit. "Ze jaagt de monsters weg, net zoals vroeger het boegbeeld deed voorop de schepen, en met die flinke staart kan ze flinke klappen uitdelen."

Vanaf donderdag is de expositie Helmen vol Verhalen te zien op de JWF-kazerne. De openingsdagen zijn vervolgens op woensdag, donderdag en vrijdag, want dan is ook het stoottroepenmuseum op het kazerneterrein geopend. Maar zomaar richting de kazerne rijden, dat is er niet bij, waarschuwt Amy van Son. "We moeten vanwege alle veiligheidsregels op Defensieterreinen bezoekers ophalen bij de poort, dus aanmelden moet via onze website van Helmen vol Verhalen."

Nog wachten op subsidie
Wel geeft de expositie bezoekers volgens Van Son ook de gelegenheid tot 'een uniek kijkje in het Asser kazerneleven'. "Publiek moet altijd buiten de poort blijven van het kazerneterrein, dat zwaar beveiligd is, maar dit is een ultieme kans om eens bij Defensie in Assen achter de hekken te kijken."
Het rondreizende kunstproject naar de Asser JWF-kazerne overbrengen, heeft de organisatie 20.000 euro gekost. Dat geld kost het vervoer van alle grote kunstwerken, de inrichting van het tentoonstellingsgebouw en de mankracht voor begeleiding van bezoekers op het kazerneterrein. Volledig gedekt zijn de kosten nog niet. Maar Van Son heeft goede hoop dat het rondkomt.

"We hebben subsidieverzoeken uitgezet bij Ondernemend Assen, de gemeente en de provincie Drenthe. Ze dragen de kazerne allemaal een warm hart toe, zo heb ik begrepen, en vinden de militaire aanwezigheid van groot belang voor stad en regio, en ook de verbintenis met de burgers. Dus dat moet goedkomen", besluit een hoopvolle Van Son.
De tentoonstelling Helmen vol Verhalen is te zien tot december.
​
Bekijk hieronder Cassata, met daarin Amy van Son en veteraan Harrie Vorsteveld uit Bargercompascuum.

Veertig jaar vredesmissies 
In de afgelopen veertig jaar hebben Nederlandse soldaten bijgedragen in meerdere VN-vredesmissies. Wat hebben de militairen daar meegemaakt? Wat betekende de deelname voor het thuisfront? En hoe was de terugkeer in eigen land? Om dit inzichtelijk te maken zijn veteranen gekoppeld aan kunstenaars, die de verhalen van de blauwhelmen in kunstwerken hebben verbeeld. De militairen komen uit alle provincies van het land en representeren alle afdelingen van Defensie. Zo zijn de landmacht, de marine, de luchtmacht en de marechaussee en niet te vergeten het thuisfront in de expositie vertegenwoordigd.
 
Drijvende kracht 
Drijvende kracht achter dit kunstproject is cultureel projectleider Amy van Son. Zij is zelf veteraan en merkte bij haar terugkeer naar de burgermaatschappij hoe belangrijk het is om je verhaal te vertellen. Delen wat je hebt meegemaakt, zorgt ervoor dat je traumatische ervaringen beter kan verwerken. Dat niet alleen, ook voor de samenleving is het van belang om te weten welke gevolgen een missie heeft voor een militair. Pas dan kan er begrip en erkenning ontstaan. Door met de hulp van kunstenaars de verhalen van veteranen boven water te halen, wordt hun geschiedenis zichtbaar voor iedereen. Waarbij de universele taal van kunst de brug slaat tussen de wereld van de burger en de militair. 

Kunstenaars 
In de expositie is beeldende kunst in diverse disciplines te zien: van fotografie, grafiek, tekeningen en schilderijen tot en met installaties, keramiek en sculpturen. Deelnemende kunstenaars zijn Anders Wolhar, Anook Cléonne, Bas Fontein, Caro Kropveld, Danielle Spoelman, Diederick Kraaijeveld, Erik van Maarschalkerwaard, Hans Mes, Jelmer Zwaan, Kunstconstructie, Mainkunstenaars, Marian Tappel, Mieke van Zundert, Mirka Farabegoli, Peter van Hal, Renée van den Kerkhof, Rob Voerman, Roxanne Monsanto, Sjaak Kooij, Tatjana Kiriënko, Tristan Louwaars, Bart Lucassen en Yvonne Beelen /STUDIO YTOPIA. ​

Randprogrammering 
Helmen Vol Verhalen toont naast de kunstwerken ook het project ReUniForm van modeontwerper Jaap Spruitenburg. De ontwerper heeft voor twee veteranen op maat gemaakte outfits gemaakt en hun persoonlijke geschiedenis in beeld gebracht. Daarnaast is er een gevarieerde randprogrammering. Zo komt rapper, kunstenaar en actionpainter Def P langs en zijn er diverse lezingen. De expositie in Drenthe is mede mogelijk gemaakt door Ondernemend Assen.

Online 
De verhalen van veteranen en de ontmoetingen met de kunstenaar zijn ook opgetekend door journalisten. Verder zijn er podcasts van de onthullingen van de kunstwerken en heeft Omroepv in samenwerking met Helmen Vol verhalen een driedelige documentaireserie over ReUniForm gemaakt. Deze verhalen, podcasts en documentaires ze zijn te vinden via www.helmenvolverhalen.nl. ​​