Door dvhn
Coevorden pakt in 2025 uit met 80 jaar bevrijding. De expositie Helmen vol Verhalen is alvast een voorproefje. Daarin zijn verhalen van veteranen vertaald in kunstwerken, zoals het relaas van Harrie Vorsteveld uit Barger-Compascuum.

 „Het thuisfront verdient het allerhoogste podium. Wij krijgen als militair onze onderscheidingen en medailles wel. Maar voor degene die tijdens de uitzending thuis de boel draaiende houdt, is het niet altijd even makkelijk. Die moet altijd maar zelf het tienminutengesprek op school voeren en je kind naar sport brengen. Het thuisfront maakt de militair. Want als het thuis even niet lekker zit, kun je als militair je taken niet goed uitvoeren.”

Juiste opvoeding
Harrie Vorsteveld uit Barger-Compascuum is als onderhoudsmonteur voor F16’s verschillende keren uitgezonden geweest. Zo diende hij drie keer in Afghanistan. Inmiddels zit hij 31 jaar bij de Koninklijke Luchtmacht. Die lange periode, met missies waarbij de spanning flink kon oplopen, is vooral ook te danken aan zijn vrouw Leida. Want die zorgde ervoor dat hun inmiddels 22-jarige zoon de juiste opvoeding kreeg en dat het huishouden gewoon doorging. Het kunstenaarsstel Françoise Braun en Casper Teijgeler heeft dat verhaal verwerkt in een kunstwerk. Vorsteveld is trots op het resultaat.

Helmen vol Verhalen
Het is één van de werken die zijn te zien op een expositie in de hal van het gemeentehuis in Coevorden. De expositie werd dinsdag geopend. Helmen vol Verhalen is een landelijk project waarbij veteranen zijn gekoppeld aan kunstenaars. „Meteen bij de eerste ontmoeting vertelde ik hen al hoe belangrijk het thuisfront is”, legt Vorsteveld uit. „In het kunstwerk zie je hoe lange rijen batons (de kleurrijke lintjes waarmee op uniforms onderscheidingen worden aangeduid, red.) uitmonden in iets dat een huis symboliseert.” ‘Home is where the heart is’ , staat erbij.
Wat vindt Leida ervan? „Harrie is heel stellig in het belang van mijn rol. Zelf zie ik het niet als heel bijzonder. Het is iets dat je als moeder gewoon doet.”

Twee maanden festiviteiten in Coevorden
De kleine tentoonstelling is het voorschot op de viering van 80 jaar bevrijding, waarmee Coevorden volgend jaar in april en mei wil uitpakken. Het accent van de festiviteiten ligt in het weekend van 5 en 6 april.

De bevrijding van Drenthe begon op 5 april 1945 in Coevorden. „Vrijheid is niet vanzelfsprekend”, zegt burgemeester Renze Bergsma. „Mensen hebben voor onze vrijheid gestreden. Hun verhalen hebben we nodig en moeten we zoveel mogelijk uitdragen.” Wethouder Joop Slomp: „Want er zijn niet zo veel mensen meer die een actieve herinnering aan de Tweede Wereldoorlog hebben.”

Geld voor goede ideeën
Aan het feestprogramma wordt de komende maanden gewerkt, waarbij nadrukkelijk ook een beroep wordt gedaan op de dorpen rond Coevorden. „Zo zouden historische verenigingen exposities kunnen opzetten”, geeft Slomp alvast een schot voor de boeg. Goede ideeën kunnen in aanmerking komen voor een subsidie. In de pot zit 30.000 euro.

Door Coevorden Media Coevorden/regio – Volgend jaar is het tachtig jaar geleden dat Nederland werd bevrijd en de Tweede Wereldoorlog ten einde kwam. Dat wordt in Drenthe gevierd met allerlei evenementen. De start is in Coevorden, de eerste plaats in Drenthe die werd bevrijd. Er wordt in Coevorden een mooi programma op touw gezet voor zaterdag 5 en zondag 6 april.

Op 5 april werd de Bentheimerbrug opgeblazen. De troepen gingen echter niet dezelfde dag de stad in. Daarom was de ene helft van Coevorden al bevrijd, de rest van de stad volgde op 6 april. Daarna trokken de troepen, onder wie Polen, verder de gemeente in voor de bevrijding. Ook bij de Hesselerbrug zijn hevige gevechten gevoerd.

Wat betekent vrijheid nu?
Tijdens een bijeenkomst met indrukwekkende verhalen en een rap ontvouwden burgemeester Renze Bergsma en wethouder Joop Slomp de programmalijn, die nog verder moet worden uitgewerkt. “Herdenken is belangrijk”, aldus Bergsma. “Maar wat betekent vrijheid nu? Er is veel agressie en er zijn oorlogen. Toch gaat we onze tachtig jaar vrijheid met elkaar vieren. Daarvoor stellen we een subsidieregeling open voor organisaties om ook activiteiten te houden. Vrijheid is niet vanzelfsprekend en we moeten de verhalen kennen. Daarom zetten we in op activiteiten voor jong en oud om de verhalen door te vertellen.”

Samenwerking
Wethouder Joop Slomp liet weten dat er in het weekend van 5 en 6 april een festivalachtige sfeer in Coevorden hangt. “Op de Markt, bij de Haven en op de Weeshuisweide zal er van alles te doen zijn. Dat doen we in samenwerking met defensie, veteranen, Herman Woltersom uit Coevorden, historische verenigingen uit de gemeente, het 4 en 5 mei comité, Stichting Cultuurpodium Coevorden (Theater Hofpoort), musea en hopelijk haken veel verenigingen, ook uit de dorpen, aan.”

Elementen
Elementen kunnen zijn concerten, tentoonstellingen, re-enactment, Keep them Rolling en de onthulling van een kunstwerk. Daarover is de gemeente in gesprek met een kunstenaar. Mogelijk wordt het een reizend kunstwerk. Ook sportwedstrijden werden genoemd. Raadslid Henk Mulder en veteraan opperde het idee van een veteranenwedstrijd.

Helmen vol verhalen
Als introductie op de opening van de mini-expositie in het gemeentehuis vertelde Amy van Son over dit onderdeel. “Helmen vol Verhalen is een project waarbij 22 kunstenaars werden gekoppeld aan veteranen en op basis van de verhalen een kunstwerk maakten. In Drenthe is dat Harrie Vorsteveld, hij werd gekoppeld aan het kunstenaarsechtpaar Francoise Braun en Casper Teijgeler.” Van ‘Helmen vol Verhalen’ is een boek uitgebracht. Meer informatie staat op de website.

Thuisfront
Harrie Vorsteveld en zijn vrouw Leida waren aanwezig tijdens de bijeenkomst. Hij werd uitgezonden naar onder meer Afghanistan en Roemenië. “Mijn vrouw en onze kinderen bleven achter. Wij krijgen medailles, maar het thuisfront verdient juist een podium”, zei Vorsteveld geëmotioneerd. “Mijn vrouw moest alles regelen, de sportclubs, de school en de tienminutengesprekken, dat heeft impact.”

Indrukwekkende rap
Bastiaan Wubbema uit Coevorden maakte een indrukwekkende rap, die hij live ten gehore bracht. Van deze rap is een filmpje op YouTube te zien en te horen (zie onderaan dit bericht). “Ik werd in 2004 en 2005 uitgezonden naar Irak. Alle gebeurtenissen hebben geleid tot PTSS.” Hij vertelde over de tatoeages die hij heeft laten zetten. “Die tatoeages vertellen mijn verhaal. Velen hebben trauma’s opgelopen. Ik ben ambassadeur van KNAK, dat staat voor ‘Wel geknakt, maar niet gebroken.
We praten niet over wat er is gebeurd, maar we hebben wel dezelfde klachten, angsten en gevoel van machteloosheid. Ik uit dat in de muziek.” Wubbema geeft reeds lessen op basisscholen en kan daarin zeker ook in Coevorden een rol vervullen.

De aanwezigen waren onder de indruk van de tekst en de beelden. Tot slot werd de mini-expositie geopend, die tot en met vrijdag 18 oktober in het gemeentehuis is te zien.

Subsidie gemeente en provincie
Om projecten mogelijk te maken die aandacht vragen voor de betekenis van vrijheid in Drenthe, die de vrijheid willen vieren of het einde van de Tweede Wereldoorlog willen herdenken, stelt de provincie vanaf 2 oktober 2024 een subsidieregeling open. Ook Coevorden stelt vanaf dan subsidie beschikbaar. Vooralsnog is daarvoor 30.000 euro beschikbaar. Ideeën zijn nu al welkom via [email protected].
Meer informatie over de provinciale regeling en de evenementen staat op www.80jaarvrijheiddrenthe.nl. Deze website wordt de komende maanden gevuld met activiteiten die plaatsvinden.

Door Petra Bies DEN HELDER
„Sorry voor het volume hoor”, verontschuldigt Amy van Son zich al aan het begin van het interview. „Ik praat nog altijd alsof ik op een boot met windkracht elf tegen iemand roep of hij een touw wil vastpakken. Dat gaat er maar niet uit.”
​
Zoals er zoveel vast kan blijven zitten in het hoofd en hart van een veteraan, als een kwellende last. De 54-jarige oud-matroos vraagt er aandacht voor met het project ’Helmen vol verhalen’.
Het is een omvangrijk project, bestaande uit een reizende tentoonstelling die ze ook naar Den Helder wil halen, en een recent verschenen boek.

Het is ook een opmerkelijk project. Veteranenverhalen zou je kunnen vertellen aan de hand van foto’s uit het oorlogsgebied en een geschreven toelichting.
​
​Woordeloos
Maar Amy van Son koos voor de beeldende kunst. „De woordeloze taal. Via de ogen komt iets toch heel anders binnen dan via het geschreven woord, het gaat veel dieper, reikt tot veel meer niveaus.”

​Libanon
Het project draait rond jonge veteranen, de mensen die op missie gingen na de Tweede Wereldoorlog, met Libanon in ’79 als eerste bestemming. Bij de selectie werd gelet op missie, defensie-onderdeel, rang én de huidige woonplaats. „Ik wilde uit iedere provincie iemand hebben”, vertelt Van Son, die in haar marinetijd in Den Helder woonde en later verhuisde naar Arnhem.

​Ze koppelde een veteraan aan een beeldend kunstenaar met wie ze een klik verwachtte en bracht ze met elkaar in gesprek. Mooie ontmoetingen. „De gesprekken duurden soms wel vier uur.”

Emoties
Het leverde uiteindelijk 22 kunstwerken op. Werken die de emoties van de veteranen laten zien. Want daar draait het om bij ’Helmen vol verhalen’. „Emoties die laten zien dat militairen ook maar gewone mensen zijn. En dat het hen helpt als ze erover praten.”

​Want praten over ingrijpende ervaringen gaat de meeste veteranen niet makkelijk af. „Dat is ook een beetje je opvoeding door defensie. Het gaat om het collectief, niet om jouw persoon. Je spreekt met anderen niet over wat je meemaakt en wat het je doet. Onder elkaar wel, maar dan heb je aan een half woord genoeg, wordt er niet echt gepraat.”

De tent uit
„En dan heb je nog te maken met de onderlinge strijd. Veteranen vechten elkaar de tent uit over welke missie erger was. Dat zou moeten stoppen. Zo vind je geen erkenning. En die is wel belangrijk voor de verwerking.”

​Het zijn beelden geworden met impact, merkt ze op iedere tentoonstelling.

Moeders
„Moeders van veteranen lopen soms huilend rond, zeggen: nu begrijp ik mijn zoon pas. Die reacties zie je bijvoorbeeld bij het schilderij ’The army is a human heart’ van Roxanne Monsanto.”
Zij is gematcht met Stefan Mastenbroek, die als marinier in 2010 in Uruzgan diende. Twee jonge militairen verliezen het leven doordat ze met hun rupsvoertuig op een bermbom van de Taliban rijden.

Slippertjes
„Het schilderij laat zien hoe een groep mariniers de dader afvoert. Die Taliban-strijder loopt op slippertjes en raakt gewond aan zijn voeten. De commandant laat halt houden, het letsel moet worden verzorgd, want zo zijn de regels. De strijder wordt menselijk behandeld, hoe moeilijk dat ook is na de aanslag op je kameraden en er bovendien constant gevaar dreigt.”

​Het kijken naar de kunst maakt dat degenen die het allemaal niet meemaakten er meer van gaan begrijpen, ervaart Van Son. Het is mooi om de twee ’ogenschijnlijk tegenovergestelde werelden van militairen en burgers’ dichter bij elkaar te brengen, vindt ze.

Stokoud
Om te laten zien wie de veteranen zijn. „Er wordt toch nog vaak gedacht aan stokoude mannen in een colbertje die half onderuitgezakt salueren. Aan de Amerikanen en Canadezen uit de Tweede Wereldoorlog.”

„Niet aan de jonge Nederlanders die op missie gingen, die elders in oorlogsgebied net zulke bevrijders waren. Mensen die de democratie en vrede verdedigen, zodat wij hier nog rustig een hamburger in ons hoofd kunnen douwen.”

​En die dus respect verdienen: „In vroegere tijden rukte het hele dorp uit om haar krijgers binnen te halen na een veldslag. Dat kun je je nu niet meer voorstellen. Zeker niet als het over de jonge veteranen gaat. Maar die mogen zichzelf wel omarmen. Dat is mijn ambitie met ’Helmen vol verhalen’.”

Indringend
Voor het boek zijn de 22 veteranen en de aan hun gekoppelde kunstenaars geïnterviewd door een team van journalisten. Het zijn vaak indringende en heel persoonlijke verhalen.

​Zoals dat van Edwin de Wolf die op 24-jarige leeftijd een been verloor toen hij in ’94 in Bosnië op een antipersoonsmijn stapte, een mijn die niet bedoeld is om te doden maar om te verminken.

Grip kwijt
De fysieke revalidatie gaat vrij vlot, maar mentaal is hij door de niet-zeuren-mentaliteit in de gevechtseenheden zijn eigen grootste vijand geworden, vertelt hij. „Ik was de grip kwijt op mijn leven. Ik zat thuis, zonder planning, structuur en werk. Mijn relatie liep stuk Als ik gedoucht had en ik keek in de spiegel, dan dacht ik welke vrouw wil er nou een vent met maar één poot?”

​Opspraak
De beroemdste deelnemer aan het project is Marco Kroon. ’Niks is zo mooi als een grote held die is geveld’, luidt de kop boven het interview in het boek. Kroon kreeg de Militaire Willemsorde, de hoogste onderscheiding in Nederland, vanwege zijn heldendaden op missie in Afghanistan, maar kwam later in opspraak.

In de steek
Hij voelt zich door defensie beschadigd en in de steek gelaten. Kunstenaar Anders Wolhar maakte op basis van zijn levensverhaal ’Off grid’. Een gepantserde zuil met een kogelvrij venster en bovenop een spiegelkabinet met daarin een omgedraaide Willemsorde. Je ziet alleen de onderkant, als een oneindig zwart gat.

Het verbeeldt de keerzijde van de medaille: Kroon werd een bekende Nederlander, maar kwam buiten de maatschappij te staan.

Pannenrek
Ook Van Son zelf is geïnterviewd voor het boek. Waarbij het niet ging over de ervaringen tijdens haar missies naar Joegoslavië en Irak, maar over haar jeugd, in Brabant en Vlissingen.
Een harde jeugd. „Een militaire opvoeding, mijn vader was zelf dienstplichtig marinier en later koopvaarder. Als baby hingen ze me aan het pannenrek om te zien hoe lang het zou duren voordat ik losliet.”

Geslagen
„Ik kon het nooit goed doen bij mijn vader. Hij was alcoholist en erg gewelddadig, ik werd veel geslagen. Op de mavo moesten we een stuk schrijven over de mijnenvegersdienst van de marine in Vlissingen. Ik had het beste stuk. Het was de eerste keer dat ik mijn vader trots zag. Daarom besloot ik bij de marine te gaan.”

Plunjezak
Maar als ze na de trainingsdagen thuiskomt, gelooft haar vader die stap niet. „Ondanks de plunjezak die ik liet zien. Hij dacht dat ik een paar dagen in een hasjhol had gezeten en heeft me in elkaar geslagen. Ik heb mijn boeltje gepakt en ben naar Den Helder gegaan om nooit meer thuis te komen.”

„In Den Helder mocht ik een jaar lang in de kazerne wonen. Daar was het wel stil als in de weekeinden bijna iedereen weg was. Maar ik voelde me niet zielig, want ik was veilig. Ik kwam uit een oorlog en vond vrijheid bij defensie. Ik ben er opnieuw geboren. Dat was mijn kantelpunt, een omgekeerd missieverhaal.”

Saamhorigheid
Die veiligheid en ook de saamhorigheid mist ze als ze in ’93 afzwaait. Ze kan haar draai niet vinden in de burgermaatschappij en besluit terug te keren naar defensie. „Als geestelijk verzorger. Ik ben daarvoor in 2009 een opleiding gaan doen aan de Universiteit voor Humanistiek.”
​
Aangenomen wordt ze niet. „Ze namen liever burgers aan, ik had een verleden als militair.” Toch bracht de studie haar veel. „Je moest voor de studie ook lid worden van het Humanistisch Verbond. Ik werd bestuurslid in Arnhem en daar moest een muziekproject voor veteranen worden opgezet. Dat ben ik gaan doen, met een eigen bureau. Daaruit vloeit ’Helmen vol verhalen’ voort.”

Overstap
Van Son helpt ook militairen bij de overstap naar het burgerleven. „Want dat is moeilijk, je staat nog in de strijdstand. Je hebt ook gedrag dat niet altijd wordt begrepen. Je wordt woedend bij onrecht op straat en duikt erin. Begint te schelden. Die reactie snappen anderen vaak niet.”

’Helmen Vol Verhalen’ van Amy van Son telt 360 pagina’s en is rijkelijk geïllustreerd met foto’s. Het kost €25,00 verkrijgbaar in de (online)boekhandel. ISBN 9789023259954.

Naar Den Helder
De reizende tentoonstelling ’Helmen vol Verhalen’ is nog niet te zien geweest in Noord-Holland. Amy van Son hoopt in Den Helder een locatie te vinden. „Want daar wonen veel militairen en er is veel thuisfront.”

Assen door Robbert Willemsen verschenen in de Asser Courant

De expositie ‘Helmen vol Verhalen’ in de Johan Willem Friso Kazerne in Assen is met twee maanden verlengd. Aanvankelijk zou de tentoonstelling – die op 5 oktober werd geopend – tot en met november
draaien, maar daar zijn december en januari aan toegevoegd.

De door Nederland reizende expositie ‘Helmen vol Verhalen’ is een project, waarbij kunstwerken het verhaal vertellen van jonge veteranen, die op missie zijn geweest in landen als Libanon, voormalig Joegoslavië, Afghanistan en Mali. Organisator Amy van Son, zelf een marine-veterane: ‘Het gaat dus niet over veteranen die naar Nederlands-Indië, Korea of Nieuw-Guinea zijn gegaan. Van die veteranengroep is over vijf tot tien jaar niemand meer over. ‘Helmen vol Verhalen’ gaat dus over de jongere generatie veteranen. Wij hopen dat de verhalen van de veteranen op die manier verteld blijven worden.’

​Daarnaast is het voor bezoekers van de expositie een mooie gelegenheid om eens een kijkje te nemen op het Asser kazerneterrein. En dat is mede de reden, waarom de expositie is verlengd. Van Son:
‘Dat is tot stand is gekomen in samenspraak met de gemeente Assen en Ondernemend Assen. Die vonden dit een ideale gelegenheid de aandacht te vestigen op het belang de kazerne in Assen, die immers met sluiting wordt bedreigd.’

In dat kader is er op 24 november voor leden van Ondernemend Assen een avond vol verhalen van veteranen (VETxAssen) op de kazerne, waarbij zij tevens de expositie kunnen bekijken. ‘Uit de verhalen van de veteranen zal blijken dat ondernemers van hun ervaringen veel kunnen leren’, aldus Ondernemend Assen op haar website. Deze avond begint om 16.45 uur en duurt tot 21.30 uur. Van Son: ‘Maar we willen ook wildcards uitdelen aan niet-leden om bij deze avond aanwezig te kunnen zijn.’

Aanmelden voor de lezingen kan tot uiterlijk 22 november, via de site van Ondernemend Assen onder het kopje ‘activiteiten’. De expositie ‘Helmen vol Verhalen’ op de JWF Kazerne is voor het publiek tot en met januari te zien van woensdag tot en met vrijdag, van 13.00 tot 17.00 uur. Aanmelden is verplicht via
www.helmenvolverhalen.nl

Bijzondere, vaak tragische momenten van 22 militairen zijn uitgebeeld in 22 kunstwerken. De expositie Helmen vol Verhalen op de kazerne Assen is donderdag geopend voor publiek.
In het voormalige restaurant van de Johan Willem Frisokazerne hangt het acrylschilderij van kunstenares Roxanne Monsanto uit Groningen. Een groep militairen staat in de Afghaanse heuvels rond twee opgepakte geblinddoekte Talibanstrijders. Zij worden verantwoordelijk gehouden voor de dood van de mariniers Marc Harders uit Westerbork en Jeroen Houweling in april 2010. Die kwamen om het leven toen ze met hun voertuig op een bermbom reden. Een derde marinier raakte daarbij zwaar gewond.
Lees verder: Dagblad van het Noorden Willem Dekker