Marlies Rothoff verhalend journalist Helmen Vol Verhalen
Afgelopen weken heb ik met ingehouden adem het nieuws over Afghanistan gevolgd en hoe de Taliban maar zo de hoofdstad Kaboel innam. De berichten, die je ook overal op sociale media tegenkwam, maakten het vaak dat ik met een brok in mijn keel het ene na het andere filmpje bekeek. Of weer een bericht las over mensen die wanhopig probeerden om daar weg te komen.

Tegelijkertijd schoten mijn gedachten naar de veteranen die ik heb gesproken. Ze zijn verweven met het land. Doordat ze er op missie waren, heeft dat hun leven voorgoed veranderd. PTSS, arbeidsongeschikt. Maar ook de mensen van het thuisfront die iemand verloren in Afghanistan kwamen voorbij. Hoewel ik ook mensen ken die vanuit Afghanistan gevlucht zijn en nu vrezen voor het leven van familieleden, besloot ik me voor nu te richten op wat ‘mijn’ veteranen van het gebeuren vonden.


Na een berichtje, kreeg ik al snel mail terug. Allemaal met een zweem van ongeloof dat de Taliban zo snel de boel had overgenomen, maar ook werd er krachtig uitgesproken dat ze het hadden zien aankomen. ‘Corruptie is van alle tijden, en dat is precies wat daar is gebeurd.’ Volgens deze veteraan iets wat niet alleen in Afghanistan gebeurt, maar over de hele wereld. Door zowel de Afghaanse regeringen van de afgelopen jaren en de internationale gemeenschap kon het gebeuren dat de Taliban binnen enkele weken weer de macht kon grijpen na 20 jaar.

Een ander vult aan: ‘Het doet gewoon pijn dat alles wat wij als Nederland hebben gegeven, dus gesneuvelde collega’s, alle gewonden, de moeite waarmee we scholen hebben gebouwd en de politie en het leger daar hebben opgeleid binnen anderhalf jaar teniet wordt gedaan.’

Ook het thuisfront voelt woede en verdriet: ,,Ons leven is op zijn kop gezet, doordat mijn man daar overleed. En waarvoor is dat mensenleven nu op het spel gezet eigenlijk?’
Dat onbegrip zag je steeds vaker, ook op sociale media. Een veteraan postte foto’s van de ‘normale’ gang van zaken toen hij in Afghanistan zat, maar ook van het moment dat hij op een bom reed en hij de rest van zijn leven arbeidsongeschikt zou blijken. Met daaronder de tekst van het nummer ‘In the end’ van Linkin Park. ‘In the end it doesn’t even matter’- dat stond er.

Het is een breed gedragen gevoel. Eentje waar de veteranenwereld vrij snel op in speelde. ‘Check je buddy. En als je er geen hebt, kun je hier terecht.’ Meer veteranen kregen door het nieuws het gevoel dat ze werden teruggeslingerd naar het moment dat ze daar zaten. Herinneringen kwamen naar boven, goed en slecht. En voor de mensen met PTSS of een ander trauma, zaten er meteen mensen klaar. Een staaltje teamwork waar iedereen blij mee is. Ook het thuisfront van overleden veteranen wordt gecheckt. ‘Het is fijn dat dit zo snel in werking wordt gezet. Je hebt niet het gevoel dat je helemaal wordt vergeten.’

In de tussentijd dendert het nieuws dagelijks door. Demonstraties, gewonden, tolken die maar niet naar Nederland komen. Of met mondjesmaat omdat ze het vliegveld niet op kunnen door de Taliban. Maar tijdens dit nieuws, komen ook steeds meer jonge veteranen met hun visie naar voren. Met hun problemen. Met wat de missie in Afghanistan heeft betekend voor hen, voor de Afghanen en voor Nederland. Ze leggen uit op het nieuws of in podcasts wat deze overname van de Taliban écht inhoudt. Ze proberen mensen een inzicht te geven in de situatie waar ze inzaten. Iets wat tot voor kort niet vanzelfsprekend was. Want hoe leg je mensen uit hoe gruwelijk het was? Hoe leg je oorlog uit aan mensen die nooit oorlog hebben meegemaakt?

En terwijl het in Den Haag oorverdovend stil blijft, komen de veteranen met een uitleg. ‘Mijn’ veteranen durven na alles wat ze hebben doorgemaakt naar voren te stappen, zich kwetsbaar op te stellen en te laten zien wat de onzichtbare lijnen zijn die óók door onze samenleving lopen en in verbinding staan met Afghanistan. De lijnen van PTSS en trauma, van voorgoed veranderde levens, maar vooral van medeleven. Ze deden het namelijk allemaal voor de mensen daar. En het breekt hun hart te zien dat die mensen hun rechten worden afgepakt, zonder dat zij er iets aan kunnen doen. Ook zij kijken met een brok in hun keel naar alle filmpjes die voorbij komen op sociale media. Machteloos.
​

Door Judith Wijdeven Nederlands Veteraneninstituut
Als oud-matroos Amy van Son veertig is, zestien jaar na haar afzwaaien, brengt ze voor haar werk een bezoekje aan een fregat van de Koninklijke Marine. Zodra ze aan boord is, laat ze haar gezelschap verbijsterd achter. Ze móet naar de wc’s. Niet omdat haar zeebenen verweekt zijn, maar omdat ze de zeelucht zo gemist heeft. In haar tijd was die het sterkst in het toilet. Maar zover komt ze niet. Op het helideck wordt ze overspoeld door emoties.

‘Sinds een paar jaar was ik bevangen door een onverklaarbaar verlangen om terug te keren naar de marine’, vertelt Amy. ‘Nacht na nacht droomde ik erover. Zó levendig dat ik ’s ochtends mijn pak aan wilde trekken om op post te gaan. Ik wilde terug naar Defensie. Daar, op dat helideck, wist ik plotseling waar die drang vandaan kwam: dit zijn mijn mensen, voelde ik in elke vezel van mijn lijf. Want ik kwam uit een oorlog en hier was ik eindelijk veilig.’

Wedergeboorte
Het was haar bewogen jeugd die haar bij de marine deed belanden, legt ze uit. ‘Ik had een gewelddadige, alcoholverslaafde vader. Een voormalig dienstplichtig marinier. Ik zag hem maar één keer trots. Dat was toen ik een wapenschildje kreeg van een commandant nadat ik een opstelwedstrijd won met een verhaal over mijnenvegers.’ Om de goedkeuring van haar vader te krijgen en het huis te ontvluchten ging Amy bij de marine. De goedkeuring bleef uit, maar de stap voelde als een wedergeboorte. ‘Ik leefde op door de vrijheid, het vertrouwen en de verantwoordelijkheid die ik er kreeg. De zee bracht me veel levenswijsheid.’

Als Amy voor het burgerbestaan kiest na jarenlang onafgebroken varen, krijgt ze het moeilijk. ‘Opeens was ik weer een individu. Wat was ik nog waard zonder mijn team en morsesleutel?’ Ook haar verleden speelde op. ‘Ik kon heel raar reageren op bepaalde triggers.’ Een studie humanistiek dwong haar te reflecteren op de ellende van vroeger. ‘Dat had ik nog nooit gedaan. Ik ging erover vertellen. En met het vertellen van mijn verhaal, groeide ook mijn eigenwaarde. Het is zo louterend als iemand met aandacht naar je luistert.’

Helmen vol verhalen
Amy leidt nu het project ‘Helmen vol verhalen’. Daarin koppelt ze veteranen aan kunstenaars. ‘In vroegere tijden rukte het hele dorp uit om haar krijgers binnen te halen na een veldslag. Dat kun je je nu niet meer voorstellen. Zeker niet als het ‘jonge’ veteranen betreft. Om weer meer begrip en erkenning voor veteranen te krijgen, moeten burgers weten wat het betekent om naar een oorlog gestuurd te worden. Maar veel veteranen vinden het moeilijk hun ervaringen onder woorden te brengen. Daarom laten we veteranen hun verhaal vertellen aan een kunstenaar. Die vertaalt dat naar een kunstwerk. Het proces, het eindresultaat en de band die daaruit ontstaan, zijn helend.’ Ook voor Amy zelf. ‘De onthulling van elk kunstwerk – vijftien tot nu toe – emotioneert me telkens weer. Want door iets te betekenen voor anderen, erken ik ook mezelf.’

ARNHEM - Al dagenlang zien we in Nederland verontrustende beelden over Afghanistan, waar veel Nederlandse militairen dienden. De beelden roepen bij militairen herinneringen op. Veteraan Marco Boerendonk uit Huissen weet er door zijn PTSS alles van: "Militairen denken de sterkste te zijn. Ze geven niet toe dat ze hulp nodig hebben." Hij moedigt hen aan te praten. "Al is het maar een kort gesprekje en een bakje koffie."

​Door Esther Dijkstra
Marco is veel op uitzending geweest, waarvan drie keer in Afghanistan. "Ik heb door de straten van Kandahar gereden. In 2007 hoefde je daar niet meer te komen en dat is nu weer zo." Volgens Marco staat het er vol met Taliban-strijders.

Door de vele uitzendingen weet Marco waar hij over praat. Toen hij terugkeerde naar Nederland en in 2012 uit dienst ging bij defensie, ontwikkelde hij een posttraumatische stressstoornis (PTSS). Door het programma Beau en de Veteranen praatte hij over die ervaringen. "Ik moest er nog een keer doorheen, maar dan in een mooie setting in Noorwegen."
Marco kon in Noorwegen alles een plekje geven. Maar hij is bang dat veel jonge veteranen dit thuis op een kamer doen. "Jonge jongens doen dit soms alleen en met behulp van drank en drugs, dat gaat niet helpen."

Praat met je buddy
"Praat met je buddy", werd er op Facebook en via het nieuws opgeroepen. Heb je die niet, dan kun je bij verschillende instanties terecht. Amy van Son is veteraan en zet zich via Helmen vol verhalen al jaren in voor jonge veteranen. Net als Marco, denkt zij dat veel jonge veteranen denken dat hun werk niet zoveel voorstelt. Ze cijferen zichzelf daardoor weg.
Amy pleit voor betere nazorg bij terugkomst van missies. "We moeten als burgers beter op ze passen. Zij zijn voor onze vrijheid op missie gegaan", aldus Amy. De beelden op sociale media en op het nieuws dragen volgens haar bij aan het verkleinen van de kloof tussen burgers en militairen. "Burgers krijgen een steeds beter beeld van de betekenis van een missie en de impact daarvan op militairen en veteranen."

Helmen vol verhalen
Elk verhaal doet er toe. Het maakt volgens Marco niet uit waar iemand gezeten heeft op missie. "Je hebt allemaal hetzelfde meegemaakt en dat verbroedert gewoon."
"Niemand had kunnen denken dat deze situatie zich zou aandienen. De hele maatschappij kijkt er nu naar en moet ermee leren omgaan." Amy ziet deze situatie als een opening om de kijk op militairen en hun missies te veranderen als burgers. Daarnaast moet de nazorg beter worden. Er is veel morele verwonding. Kan je nog dealen met wat je moest doen en alles wat je daar gezien hebt? Bij terugkeer moet daar aandacht aan besteed worden: "Praat erover", besluit Amy van Son.

Bron: RTVArnhem/Omroep Gelderland

Roy Grinwis
35 jaar, soldaat, 42ste Bataljon Limburgse Jagers, A compagnie.

Door Arnout Brouwers (VK)

‘De Taliban winnen overal terrein – het is een groot drama daar. En onze tolken, dat zijn high value targets voor de Taliban. Daar wordt echt op gejaagd. Ik heb in 2007 in Camp Hadrian gezeten, in Deh Rawod, en dat is al twee keer gevallen. Het is nu weer in handen van de Taliban. De mensen daar zeggen na alle recente gevechten: we zijn teruggebombardeerd naar twintig jaar geleden. Politie, soldaten, die worden achter de auto’s gehangen en met die lijken rijden ze door de straten.

‘Of het zin had? Aan de ene kant heb ik zoiets van: het heeft wel geholpen. No way dat toen wij daar zaten Deh Rawod in handen van de Taliban zou zijn gevallen. Het is wel heel jammer dat we zo snel weg zijn gegaan. Als je kijkt naar hoe lang we in Bosnië hebben gezeten. En Libanon. In een gebied als Uruzgan moet je niet denken dat je het met een missie van vier jaar kunt oplossen. Nu Amerika er de stekker uittrekt, laten we mensen echt in de steek.

Den Haag
‘Als je hoort hoe mensen daar, ook achteraf, over ons praten: best positief, dat had ik niet verwacht. Ze zeggen: Er zijn hier veel landen geweest, maar zoals jullie het deden hebben wij nooit meegemaakt. Jullie luisterden en behandelden ons als gelijken, niet als een stelletje holbewoners. Dat besluit over terugtrekking uit Uruzgan (als gevolg van de kabinetscrisis in 2010, de PvdA wilde niet blijven, red.), daar zijn toen veel militairen boos over geweest. Ik ook. Er zijn daar maatjes blijvend gehandicapt geraakt, mijn luitenant is daar overleden. En omdat jullie het in Den Haag niet eens kunnen worden, gaan we daar weg?

‘Geasfalteerde wegen had je in Deh Rawod niet. Ik was infanterist, wij waren daar als beveiliging voor het provincial reconstruction team, het PRT. Zij gingen praten met de bevolking, de mullahs en de stamoudsten, en wij deden de beveiliging. Bij de Slag om Chora gebeurden de echte gevechten, waar ik zat was het eigenlijk vrij rustig. We konden doen waar we voor kwamen. We hebben het voor elkaar gekregen om alle stammen bij elkaar te brengen in een sjoera. Om te praten over vrede en oplossingen. Dat lijkt iets kleins, maar voor daar is dat een behoorlijke mijlpaal.