‘Helmen vol verhalen’ is de indrukwekkende tentoonstelling over veteranen en hun vaak getekende levens in het Memory Museum in Nijverdal. Stefan Markvoort uit Nijverdal is een van degenen wiens verhaal in de vorm van een kunstwerk wordt verteld. Problemen met het thuisfront betekenden in 2004 het voortijdige einde van zijn missie  in Irak. „Zonder de steun van huis ben je niets.”

Door Herman Haverkate  2022 Tubantia Bron

„Kijk, dat ben ik.” Stefan Markvoort wijst naar de liggende man in de armen van de vrouw die levensgroot staat afgebeeld op een tekening aan de muur. Thuis op de bank heeft hij ervoor geposeerd. Dat hij veteraan is en vijf missies achter de rug heeft, valt niet direct uit de afbeelding af te leiden. „De buitenwereld denkt bij veteranen vaak aan stoere, keiharde bikkels. Maar er is ook een andere, kwetsbare kent. Die willen we hier laten zien.”

De tekening, gemaakt door kunstenaar Mirka Farabegoli, staat symbool voor wat hem in 2004 tijdens een missie in Irak overkwam. Hij en zijn vriendin Natasja waren net getrouwd en hadden een kind gekregen. Ergens halverwege de missie kreeg hij telefoon van zijn moeder dat het thuis niet goed ging. Een paar dagen later werd hij bij zijn commandant geroepen en kreeg hij de opdracht om terug te gaan huis. Binnen 48 uur was hij terug in zijn huis in Nijverdal. „Natasja had psychische problemen en kon het niet langer bolwerken. Dat hield ze verborgen voor mij.” 

Klem tussen twee vuren
Zijn partner wilde hem er niet mee belasten, vertelt Markvoort. „Op zo’n moment merk je hoe belangrijk het thuisfront is voor iemand die op missie wordt gestuurd. Je hebt enerzijds de loyaliteit aan je mensen daar en aan de andere kant je loyaliteit aan thuis. Als een van die twee niet werkt, begint er iets te schuren.” Hoe belangrijk een missie ook, je hebt altijd de steun van het thuisfront nodig. „Je moet elkaar kunnen blijven vasthouden. Precies dat is wat er in dit kunstwerk wordt verbeeld.”

​Stefan Markvoort staat in het Memory Museum in Nijverdal. Een museum gewijd aan de erfenis van de Tweede Wereldoorlog, maar deze zomer tevens het toneel voor een reizende tentoonstelling over 22 veteranen en hun verhalen. Veteranen uit heel Nederland, afkomstig van verschillende onderdelen van de krijgsmacht en verschillende vredesmissies, werkten eraan mee. Ze werden gekoppeld aan kunstenaars die op basis van interviews en gesprekken de verhalen van de blauwhelmen verbeeldden.

​Vijf keer op missie
Markvoort (44) uit Nijverdal is de enige Twentse deelnemer. Hij diende in vijf missies: Kosovo (1999), Irak (2004), Bosnië (2006), Afghanistan (2007) en Noord-Irak (2021). Mede op grond daarvan en zijn zeer persoonlijke verhaal werd hij voor de tentoonstelling benaderd. „Niet elke veteraan zit erop te wachten om zichzelf zo bloot te geven. Dat geldt ook voor mezelf. Ik heb me ook afgevraagd of ik eigenlijk wel een veteraan ben.” 

Want hij werkt nog steeds bij Defensie en is vorig jaar nog op missie geweest in Irak. „Maar het aantal missies en de heftigheid van je ervaringen, maken me zeker tot een veteraan, weet ik nu. Je hebt iets meegemaakt waarvan de buitenwacht geen vermoeden heeft en dat je eigenlijk alleen met je kameraden kunt delen.” Deze tentoonstelling probeert dat te doorbreken. „Hier kun je, verbeeld door kunstenaars, toch iets zien van wat het betekent om in een vreemd en ver land op missie te worden gestuurd en daarna terug te keren in Nederland.”

Gesneuvelde kameraden
De tentoonstelling bevat een aantal heftige verhalen. Zoals die van kunstenaar Jelmer Zwaan, zelf veteraan, die op missie ging met de ouders van zijn gesneuvelde vriend en collega Tom Krist. In zijn werk, twee houten handen omwikkeld door touwen, illustreert hij de verbondenheid die er tussen de nabestaanden van een gesneuvelde militair kan ontstaan. 

„Missies kunnen heel heftig zijn”, stelt Markvoort. „Dat heb ik in Kosovo meegemaakt. We reden door totaal kapotgeschoten dorpen en zag daar een man zitten voor de puinhopen van zijn huis. Er speelden kinderen. Dat zal ik nooit vergeten. In Afghanistan was ik voor het eerst leidinggevende en moest ik mensen aansturen in potentieel bedreigende situaties. Wie wijs je dan aan en wie niet? Op het moment zelf neem je gewoon een beslissing, maar achteraf heb ik daar toch veel twijfels over gehad.”

Kruispunt
Al bijna 25 jaar werkt hij bij defensie. Vanuit zijn basis in het Duitse Seedorf ging hij in 1999 voor het eerst op missie. Vijf jaar later, na de missie in Irak, stelde hij zich de fundamentele vraag of hij nog wel bij defensie kon blijven. „Ik stond echt op een kruispunt. Uiteindelijk heb ik er met steun van Natasja toen voor gekozen om door te gaan. Ze stond er voor honderd procent achter, maar ik heb haar van mijn kant ook gesteund in haar streven om hier iets op te bouwen. Dat is een eigen kapperszaak geworden. Ik ben opnieuw op missie gegaan en er is nooit meer een probleem geweest. We zijn er samen uitgekomen.”

De herwonnen harmonie in zijn persoonlijke leven is door kunstenaar Mirka Farabegoli verbeeld door twee helmen die aan het kunstwerk zijn toegevoegd: een blauwe als symbool van Stefan en een uitbundig versierde als beeld van Natasja. „Helmen met een verhaal, zoals alle helmen op deze expositie. Ik vind dat ze het mijne op een prachtige manier heeft verbeeld.”

Willemsorde
In zijn dagelijks werk op de kazerne in Garderen laat Stefan Markvoort niet na om jonge collega’s op het belang van een goed en stabiel thuisfront te wijzen. „Noem het maar mijn persoonlijke missie. Als jouw dierbaren thuis niet achter je staan, hou je het niet vol. Op missie gaan raakt je hele leven, zelfs bij iemand als Marco Kroon. Zijn Willemsorde wordt hier in volle glorie geëxposeerd maar tegelijk wordt ook de achterkant van die medaille getoond. Veteranen zijn veel meer dan alleen die ogenschijnlijk harde buitenkant. Er is ook altijd een andere kant, laten we dat nooit vergeten.”

22 'jonge' veteranen en hun thuisfront gekoppeld aan 22 kunstenaars. Het levert een museum vol levensverhalen op, in allerlei kunstvormen. De expositie 'Helmen Vol Verhalen' in het Memory Museum in Nijverdal is het trotse werk van veteraan Amy van Son.
"We zijn dit project begonnen om aandacht te vragen voor de jonge veteraan. Zij worden te weinig gezien en zijn zelf niet trots genoeg op wat ze doen of gedaan hebben", legt Van Son uit. "Dat komt omdat veel jonge veteranen heel veel respect hebben voor de oud-strijders, in bijvoorbeeld de Tweede Wereldoorlog. Maar daardoor worden hun verhalen vaak niet verteld."
De erkenning en het praten over hun verhaal is belangrijk, vindt Van Son. "Ze houden hun verhalen nu vaak binnen omdat ze zich niet begrepen voelen, of niet weten waar ze heen kunnen."
We namen een kijkje bij de expositie Helmen Vol Verhalen:

​Blauw hart
Een van de twintig kunstenaars die meewerkte aan het project is Danielle Spoelman uit Enschede. Ze portretteerde het levensverhaal van oud-marechaussee Linda Rullens die werkte in Zuid-Soedan. "Ik heb negen tekeningen gemaakt, die één kunstwerk vormen. In het midden een blauw hart. Want mensen die bij de marechaussee werken hebben dat, in tegenstelling tot het groene hart van militairen."
​
Om het verhaal van Linda te leren kennen, sprak Danielle veel met haar. "Door corona en het afstand houden moest veel via videobellen. Dat duurde vaak uren, ik moest het geregeld even laten bezinken. Maar het is mooi gelukt. Linda en ik zijn allebei tevreden met het resultaat."

​Het was wel even spannend voor Spoelman, die zelf niets wist van het militaire leven. "Het was een grote verantwoordelijkheid. Als ik een kunstwerk maak over mijzelf en het gaat mis, dan hoef ik alleen verantwoordelijkheid af te leggen aan mijzelf. Nu ging het over haar leven. Het moment van de onthulling was spannend, maar ook heel mooi."

Aanleiding tot gesprek
Het vertellen over je leven, zoals Linda deed, is precies het doel van de expositie. Zo benadrukt Van Son nog maar eens. "Ik weet hoe het is, als veteraan. Het uitspreken van je verhaal is ontzettend belangrijk. Dan geef je er een nieuwe vorm aan om mee te leven. Dat geldt niet alleen voor militairen, maar eigenlijk voor iedereen."

De expositie moet ook bij de bezoekers iets losmaken. "Ik hoop dat de bezoekers in zullen zien hoe het leven van een veteraan is en dat het aanleiding zal zijn voor een gesprek."
De expositie Helmen Vol Verhalen is tot september te zien in het Memory Vrijheidsmuseum in Nijverdal.

Eerder verschenen op RTV Oost.