Marlies Rothoff verhalend journalist Helmen Vol Verhalen
Afgelopen weken heb ik met ingehouden adem het nieuws over Afghanistan gevolgd en hoe de Taliban maar zo de hoofdstad Kaboel innam. De berichten, die je ook overal op sociale media tegenkwam, maakten het vaak dat ik met een brok in mijn keel het ene na het andere filmpje bekeek. Of weer een bericht las over mensen die wanhopig probeerden om daar weg te komen.

Tegelijkertijd schoten mijn gedachten naar de veteranen die ik heb gesproken. Ze zijn verweven met het land. Doordat ze er op missie waren, heeft dat hun leven voorgoed veranderd. PTSS, arbeidsongeschikt. Maar ook de mensen van het thuisfront die iemand verloren in Afghanistan kwamen voorbij. Hoewel ik ook mensen ken die vanuit Afghanistan gevlucht zijn en nu vrezen voor het leven van familieleden, besloot ik me voor nu te richten op wat ‘mijn’ veteranen van het gebeuren vonden.


Na een berichtje, kreeg ik al snel mail terug. Allemaal met een zweem van ongeloof dat de Taliban zo snel de boel had overgenomen, maar ook werd er krachtig uitgesproken dat ze het hadden zien aankomen. ‘Corruptie is van alle tijden, en dat is precies wat daar is gebeurd.’ Volgens deze veteraan iets wat niet alleen in Afghanistan gebeurt, maar over de hele wereld. Door zowel de Afghaanse regeringen van de afgelopen jaren en de internationale gemeenschap kon het gebeuren dat de Taliban binnen enkele weken weer de macht kon grijpen na 20 jaar.

Een ander vult aan: ‘Het doet gewoon pijn dat alles wat wij als Nederland hebben gegeven, dus gesneuvelde collega’s, alle gewonden, de moeite waarmee we scholen hebben gebouwd en de politie en het leger daar hebben opgeleid binnen anderhalf jaar teniet wordt gedaan.’

Ook het thuisfront voelt woede en verdriet: ,,Ons leven is op zijn kop gezet, doordat mijn man daar overleed. En waarvoor is dat mensenleven nu op het spel gezet eigenlijk?’
Dat onbegrip zag je steeds vaker, ook op sociale media. Een veteraan postte foto’s van de ‘normale’ gang van zaken toen hij in Afghanistan zat, maar ook van het moment dat hij op een bom reed en hij de rest van zijn leven arbeidsongeschikt zou blijken. Met daaronder de tekst van het nummer ‘In the end’ van Linkin Park. ‘In the end it doesn’t even matter’- dat stond er.

Het is een breed gedragen gevoel. Eentje waar de veteranenwereld vrij snel op in speelde. ‘Check je buddy. En als je er geen hebt, kun je hier terecht.’ Meer veteranen kregen door het nieuws het gevoel dat ze werden teruggeslingerd naar het moment dat ze daar zaten. Herinneringen kwamen naar boven, goed en slecht. En voor de mensen met PTSS of een ander trauma, zaten er meteen mensen klaar. Een staaltje teamwork waar iedereen blij mee is. Ook het thuisfront van overleden veteranen wordt gecheckt. ‘Het is fijn dat dit zo snel in werking wordt gezet. Je hebt niet het gevoel dat je helemaal wordt vergeten.’

In de tussentijd dendert het nieuws dagelijks door. Demonstraties, gewonden, tolken die maar niet naar Nederland komen. Of met mondjesmaat omdat ze het vliegveld niet op kunnen door de Taliban. Maar tijdens dit nieuws, komen ook steeds meer jonge veteranen met hun visie naar voren. Met hun problemen. Met wat de missie in Afghanistan heeft betekend voor hen, voor de Afghanen en voor Nederland. Ze leggen uit op het nieuws of in podcasts wat deze overname van de Taliban écht inhoudt. Ze proberen mensen een inzicht te geven in de situatie waar ze inzaten. Iets wat tot voor kort niet vanzelfsprekend was. Want hoe leg je mensen uit hoe gruwelijk het was? Hoe leg je oorlog uit aan mensen die nooit oorlog hebben meegemaakt?

En terwijl het in Den Haag oorverdovend stil blijft, komen de veteranen met een uitleg. ‘Mijn’ veteranen durven na alles wat ze hebben doorgemaakt naar voren te stappen, zich kwetsbaar op te stellen en te laten zien wat de onzichtbare lijnen zijn die óók door onze samenleving lopen en in verbinding staan met Afghanistan. De lijnen van PTSS en trauma, van voorgoed veranderde levens, maar vooral van medeleven. Ze deden het namelijk allemaal voor de mensen daar. En het breekt hun hart te zien dat die mensen hun rechten worden afgepakt, zonder dat zij er iets aan kunnen doen. Ook zij kijken met een brok in hun keel naar alle filmpjes die voorbij komen op sociale media. Machteloos.
​

Door Judith Wijdeven Nederlands Veteraneninstituut
Als oud-matroos Amy van Son veertig is, zestien jaar na haar afzwaaien, brengt ze voor haar werk een bezoekje aan een fregat van de Koninklijke Marine. Zodra ze aan boord is, laat ze haar gezelschap verbijsterd achter. Ze móet naar de wc’s. Niet omdat haar zeebenen verweekt zijn, maar omdat ze de zeelucht zo gemist heeft. In haar tijd was die het sterkst in het toilet. Maar zover komt ze niet. Op het helideck wordt ze overspoeld door emoties.

‘Sinds een paar jaar was ik bevangen door een onverklaarbaar verlangen om terug te keren naar de marine’, vertelt Amy. ‘Nacht na nacht droomde ik erover. Zó levendig dat ik ’s ochtends mijn pak aan wilde trekken om op post te gaan. Ik wilde terug naar Defensie. Daar, op dat helideck, wist ik plotseling waar die drang vandaan kwam: dit zijn mijn mensen, voelde ik in elke vezel van mijn lijf. Want ik kwam uit een oorlog en hier was ik eindelijk veilig.’

Wedergeboorte
Het was haar bewogen jeugd die haar bij de marine deed belanden, legt ze uit. ‘Ik had een gewelddadige, alcoholverslaafde vader. Een voormalig dienstplichtig marinier. Ik zag hem maar één keer trots. Dat was toen ik een wapenschildje kreeg van een commandant nadat ik een opstelwedstrijd won met een verhaal over mijnenvegers.’ Om de goedkeuring van haar vader te krijgen en het huis te ontvluchten ging Amy bij de marine. De goedkeuring bleef uit, maar de stap voelde als een wedergeboorte. ‘Ik leefde op door de vrijheid, het vertrouwen en de verantwoordelijkheid die ik er kreeg. De zee bracht me veel levenswijsheid.’

Als Amy voor het burgerbestaan kiest na jarenlang onafgebroken varen, krijgt ze het moeilijk. ‘Opeens was ik weer een individu. Wat was ik nog waard zonder mijn team en morsesleutel?’ Ook haar verleden speelde op. ‘Ik kon heel raar reageren op bepaalde triggers.’ Een studie humanistiek dwong haar te reflecteren op de ellende van vroeger. ‘Dat had ik nog nooit gedaan. Ik ging erover vertellen. En met het vertellen van mijn verhaal, groeide ook mijn eigenwaarde. Het is zo louterend als iemand met aandacht naar je luistert.’

Helmen vol verhalen
Amy leidt nu het project ‘Helmen vol verhalen’. Daarin koppelt ze veteranen aan kunstenaars. ‘In vroegere tijden rukte het hele dorp uit om haar krijgers binnen te halen na een veldslag. Dat kun je je nu niet meer voorstellen. Zeker niet als het ‘jonge’ veteranen betreft. Om weer meer begrip en erkenning voor veteranen te krijgen, moeten burgers weten wat het betekent om naar een oorlog gestuurd te worden. Maar veel veteranen vinden het moeilijk hun ervaringen onder woorden te brengen. Daarom laten we veteranen hun verhaal vertellen aan een kunstenaar. Die vertaalt dat naar een kunstwerk. Het proces, het eindresultaat en de band die daaruit ontstaan, zijn helend.’ Ook voor Amy zelf. ‘De onthulling van elk kunstwerk – vijftien tot nu toe – emotioneert me telkens weer. Want door iets te betekenen voor anderen, erken ik ook mezelf.’

ARNHEM - Al dagenlang zien we in Nederland verontrustende beelden over Afghanistan, waar veel Nederlandse militairen dienden. De beelden roepen bij militairen herinneringen op. Veteraan Marco Boerendonk uit Huissen weet er door zijn PTSS alles van: "Militairen denken de sterkste te zijn. Ze geven niet toe dat ze hulp nodig hebben." Hij moedigt hen aan te praten. "Al is het maar een kort gesprekje en een bakje koffie."

​Door Esther Dijkstra
Marco is veel op uitzending geweest, waarvan drie keer in Afghanistan. "Ik heb door de straten van Kandahar gereden. In 2007 hoefde je daar niet meer te komen en dat is nu weer zo." Volgens Marco staat het er vol met Taliban-strijders.

Door de vele uitzendingen weet Marco waar hij over praat. Toen hij terugkeerde naar Nederland en in 2012 uit dienst ging bij defensie, ontwikkelde hij een posttraumatische stressstoornis (PTSS). Door het programma Beau en de Veteranen praatte hij over die ervaringen. "Ik moest er nog een keer doorheen, maar dan in een mooie setting in Noorwegen."
Marco kon in Noorwegen alles een plekje geven. Maar hij is bang dat veel jonge veteranen dit thuis op een kamer doen. "Jonge jongens doen dit soms alleen en met behulp van drank en drugs, dat gaat niet helpen."

Praat met je buddy
"Praat met je buddy", werd er op Facebook en via het nieuws opgeroepen. Heb je die niet, dan kun je bij verschillende instanties terecht. Amy van Son is veteraan en zet zich via Helmen vol verhalen al jaren in voor jonge veteranen. Net als Marco, denkt zij dat veel jonge veteranen denken dat hun werk niet zoveel voorstelt. Ze cijferen zichzelf daardoor weg.
Amy pleit voor betere nazorg bij terugkomst van missies. "We moeten als burgers beter op ze passen. Zij zijn voor onze vrijheid op missie gegaan", aldus Amy. De beelden op sociale media en op het nieuws dragen volgens haar bij aan het verkleinen van de kloof tussen burgers en militairen. "Burgers krijgen een steeds beter beeld van de betekenis van een missie en de impact daarvan op militairen en veteranen."

Helmen vol verhalen
Elk verhaal doet er toe. Het maakt volgens Marco niet uit waar iemand gezeten heeft op missie. "Je hebt allemaal hetzelfde meegemaakt en dat verbroedert gewoon."
"Niemand had kunnen denken dat deze situatie zich zou aandienen. De hele maatschappij kijkt er nu naar en moet ermee leren omgaan." Amy ziet deze situatie als een opening om de kijk op militairen en hun missies te veranderen als burgers. Daarnaast moet de nazorg beter worden. Er is veel morele verwonding. Kan je nog dealen met wat je moest doen en alles wat je daar gezien hebt? Bij terugkeer moet daar aandacht aan besteed worden: "Praat erover", besluit Amy van Son.

Bron: RTVArnhem/Omroep Gelderland

Roy Grinwis
35 jaar, soldaat, 42ste Bataljon Limburgse Jagers, A compagnie.

Door Arnout Brouwers (VK)

‘De Taliban winnen overal terrein – het is een groot drama daar. En onze tolken, dat zijn high value targets voor de Taliban. Daar wordt echt op gejaagd. Ik heb in 2007 in Camp Hadrian gezeten, in Deh Rawod, en dat is al twee keer gevallen. Het is nu weer in handen van de Taliban. De mensen daar zeggen na alle recente gevechten: we zijn teruggebombardeerd naar twintig jaar geleden. Politie, soldaten, die worden achter de auto’s gehangen en met die lijken rijden ze door de straten.

‘Of het zin had? Aan de ene kant heb ik zoiets van: het heeft wel geholpen. No way dat toen wij daar zaten Deh Rawod in handen van de Taliban zou zijn gevallen. Het is wel heel jammer dat we zo snel weg zijn gegaan. Als je kijkt naar hoe lang we in Bosnië hebben gezeten. En Libanon. In een gebied als Uruzgan moet je niet denken dat je het met een missie van vier jaar kunt oplossen. Nu Amerika er de stekker uittrekt, laten we mensen echt in de steek.

Den Haag
‘Als je hoort hoe mensen daar, ook achteraf, over ons praten: best positief, dat had ik niet verwacht. Ze zeggen: Er zijn hier veel landen geweest, maar zoals jullie het deden hebben wij nooit meegemaakt. Jullie luisterden en behandelden ons als gelijken, niet als een stelletje holbewoners. Dat besluit over terugtrekking uit Uruzgan (als gevolg van de kabinetscrisis in 2010, de PvdA wilde niet blijven, red.), daar zijn toen veel militairen boos over geweest. Ik ook. Er zijn daar maatjes blijvend gehandicapt geraakt, mijn luitenant is daar overleden. En omdat jullie het in Den Haag niet eens kunnen worden, gaan we daar weg?

‘Geasfalteerde wegen had je in Deh Rawod niet. Ik was infanterist, wij waren daar als beveiliging voor het provincial reconstruction team, het PRT. Zij gingen praten met de bevolking, de mullahs en de stamoudsten, en wij deden de beveiliging. Bij de Slag om Chora gebeurden de echte gevechten, waar ik zat was het eigenlijk vrij rustig. We konden doen waar we voor kwamen. We hebben het voor elkaar gekregen om alle stammen bij elkaar te brengen in een sjoera. Om te praten over vrede en oplossingen. Dat lijkt iets kleins, maar voor daar is dat een behoorlijke mijlpaal.

Zij zullen Afghanistan nooit echt verlaten
Het vertrek van de Nederlandse troepen uit Afghanistan is niet het einde van het verhaal. De langste Nederlandse militaire uitzending is na twintig jaar deel van de Nederlandse samenleving. Wij zijn uit Afghanistan, maar Afghanistan niet uit ons, vertellen veteranen Kenny van Geijlswijk en Roy Grinwis.

Een tweeluik door Arnout Brouwers. Lees het hele artikel op de Volkskrant.

Kenny van Geijlswijk
42 jaar, sergeant der eerste klasse, 42ste Bataljon Limburgse Jagers, A-compagnie.
‘Als jij twee keer per week traint op een voetbalveld, dan wil je zondag in de basis spelen. Uitzending is voor ons de ultieme test. Dat is de wereld waarin wij leven. Het ene moment moet je een kindje knuffelen, het andere moment word je beschoten en moet je het kindje aan de kant doen, je wapen pakken en vechten.
‘Mijn eerste missie was een VN-missie in Cyprus als soldaat, in 1998. Daarna ging ik in 2003 naar Bosnië en in 2005 naar Irak, telkens als groepscommandant. Daar ging je de poort uit met zeven of acht man. Wat ik daar geleerd had, hielp me voorbereiden op Afghanistan. Die ervaring is noodzakelijk. Ik heb met de Amerikanen gewerkt, de Duitsers, de Britten. Als ze op missie gaan, zeggen ze allemaal: ‘Please bring the Dutch.’ Want dat kleine fucking legertje van ons, is wel goed, heel professioneel. Ook omdat we veel ervaring hebben opgedaan.

Wespennest
‘Ik diende in Afghanistan van eind 2008 tot begin 2009. Onze compagnie 42 BLJ werd gekoppeld aan luchtmobiel. Vier maanden en drie weken. Het was een belangrijke fase in de strijd. Wij deden een grote operatie om de Baluchivallei veiliger te maken. Een sweep. Van huis tot huis gaan, praten met de mensen. Het gebied uitkammen en het gesprek aangaan met de burgers daar. Het was een wespennest, prik daar maar eens in. Dat hebben wij gedaan, daar ben ik ongelofelijk trots op. Hoe we daar hebben opgetreden. Zoveel mensen, zoveel teams, alles kwam samen. Zware omstandigheden. Het was koud, modderig, je kon er bijna niet lopen. En er zijn geen slachtoffers gevallen.
‘Toen sergeant Mark Weijdt overleed, waren wij op patrouille. Zijn eenheid zat in Chora, dat grensde aan mijn gebied. We zagen de helikopters met een rood kruis. Fucking hell, snel de radiogegevens van die eenheid ingeladen. Toen hoorde ik voor het eerst van mijn leven ‘Killed in action, wounded in action’. Vergeet ik nooit meer. Toen werden wij daar ingezet en wij waren veel zwaarder bewapend dan luchtmobiel. Het werd rustiger in dat gebied. Toen zei de commandant: die club laten we daar. Zo hebben we daar samen geopereerd. Dat is het mooie van ons leger, dat het leed je weer samenbrengt. En wat ik nooit heb geproefd daar? Wraak. Die gasten bleven allemaal professioneel.

Anti-geweld en pacifist, dat is kunstenaar Danielle Spoelman. Ze wist helemaal niets van het leger. Waarom zou je jezelf in een gevaarlijke situatie plaatsen en naar plekken gaan waar niemand naar toe gaat? Ze wilde graag weten wat veteranen bewogen heeft daarvoor te kiezen. 
​
Zo kwam ze in contact met Linda Rullens, veteraan bij de Koninklijke Marechaussee, die anderhalf jaar op missie was in een VN-vluchtelingenkamp in Zuid-Soedan. ,,Het werd me na onze lange gesprekken duidelijk dat die keuze niet op zichzelf staat, maar door het beeld dat ik kreeg van haar leven, was het een logische stap. Ze zat op een plek waar ze veel ellende zag, waar een oorlog gaande was, ik vind het zo bijzonder dat je dan het goede gaat doen. Terwijl er verkrachtingen waren, er mensen doodgaan, bleef zij daar en voegde iets toe.”
.

​Rullens was niet de standaardmilitair met het geweer op de rug, ze was meer een hulpverlener, daardoor is Spoelman haar toch gaan begrijpen. Voor Spoelman zelf was het leerzaam, om in te zien dat niet één beeld Linda Rullens kan weergeven. ,,Zij vertelt haar verhaal aan mij en door wat ik doe met haar verhaal, zeg ik iets terug. Dat is eigenlijk een heel bijzonder gesprek.”

Door Phaedra Werkhoven
Helden in Amerika
​Harrie Vorsteveld uit het Drentse Barger-Compascuum, veteraan sergeant-majoor bij de Luchtmacht en de techneut die het onderhoud doet aan de F16-vliegtuigen, is net terug van twee maanden Amerika, waar de veteranen geëerd worden als helden. Voor iedere voetbalwedstrijd wordt er standaard bij ze stilgestaan. ,,Dat zou hier ook wel iets meer mogen.” 

Helmen Vol Verhalen
Hij was meteen laaiend enthousiast over het idee de verhalen van veteranen door kunstenaars te laten vertalen in een kunstwerk. Toen hij zijn verhaal aan de twee kunstenaars moest vertellen, brak hij. Hij wilde graag een ode brengen aan het thuisfront, zijn vrouw, zijn zoon, die iedere keer thuis achterblijven, terwijl hij maanden van huis is. 

Al zes missies heeft hij gedaan, maar de missie naar Kandahar was de zwaarste. ,,Ik heb zoveel respect voor de jongens die erop uit moesten. Ik zat op de basis. In Kandahar waren dagelijks raketaanvallen en er sneuvelde ook een aantal jonge militairen. Steeds hielden we van die herdenkingsbijeenkomsten. Dan zag je die jongens, zo jong en wat ze achterlieten. Het waren ook jongens die ik zelf kende en met wie een grapje had gemaakt.” Vorsteveld was zich op dat moment bewust van zijn gezin thuis, ‘je weet niet waar de raketten vallen’.

Door Phaedra Werkhoven
Kaweh heeft PTSS
Veteraan Kaweh Madad (40) uit Kraggenburg kan het woord amper uitspreken, hij walgt ervan om het te zeggen: PTSS. Maar hij heeft het wel. Al vijftien jaar is hij bezig met herstellen. Het vertellen van wat hem is overkomen, heeft hem gered, uiteindelijk. ,,Ik moet ermee leren leven, leren omgaan.” Hij is nog steeds militair, Defensie zit in zijn hart. ,,Daar ben ik goed in, ik wil weer terug. In de burgermaatschappij kan ik mijn draai moeilijk vinden.”

In 2003 gaat hij op uitzending naar Kabul. Zijn ouders vluchtten in 1997 uit Iran voor de oorlog. Als kind maakte Madad bombardementen mee, moest rennen naar de schuilkelders, hij is opgegroeid in de oorlog. Maar, zegt hij, toen hij als 14-jarige in Nederland kwam, had hij nergens last van. 

Hij wilde altijd al het leger in en daar carrière maken. Zijn moeder is het niet eens met die beslissing, ze heeft hem veilig naar Nederland gebracht en nu gaat hij weer de oorlog in. Maar hij doet het toch en rondt zijn opleiding af.

Amy zoekt erkenning voor veteranen: ‘Je lichaam is terug in Nederland, maar je geest komt er op een kameel achteraan’
Voor de tweede keer gaat Veteranendag vandaag niet door vanwege corona. Amy van Son bedacht iets nieuws. Ze koppelde twintig veteranen aan twintig kunstenaars. Via de kunstwerken hoopt ze de burgerbevolking de wereld van veteranen te laten begrijpen. In september opent de reizende expositie. De Stentor spreekt met een aantal deelnemers aan die missie.

Door: Phaedra Werkhoven

Ze heeft een nieuwe missie, al is het dit keer geen militaire. Amy van Son (51) is veteraan en projectleider van Helmen vol verhalen. Door veteranen hun verhalen te laten vertellen aan kunstenaars, die daar vervolgens een kunstwerk van maken, heeft ze een beweging in gang gezet. Ze worden buddy’s en er ontstaat iets nieuws, waarmee ze het verhaal aan de burgermaatschappij kunnen laten zien. Dat is nodig, Van Son vindt dat er erkenning moet komen voor veteranen. ,,Zij zijn uitgezonden namens de Nederlandse burgers. Ze wilden iets goeds doen. Het gaat om ons allen, wat de ander opgeeft voor het geheel. Maar voor burgers is een veteraan toch meer die oude verzetsstrijder die scheefgezakt van de medailles op een stoel zit. Terwijl er sinds de Tweede Wereldoorlog heel wat veteranen naar andere oorlogsgebieden zijn uitgezonden.”

Emoties
Twintig veteranen en twintig kunstenaars koppelde ze aan elkaar. En ja, daar is ruimte voor de emoties, als ze elkaar ontmoeten. ,,Over zingeving voer je geen strijd.” Voor haar is dit project een voortdurende terugkeer in de burgermaatschappij. 

Dat is soms moeilijk voor veteranen, weet ze. ,,Je moet jezelf opnieuw verhouden, met alles wat je hebt meegemaakt. Veteranen zijn vaak hard, mogen geen emoties tonen en vertellen ook niet makkelijk. Ze hebben het idee dat ze uit elkaar vallen als ze de emotie toelaten. Maar ik weet dat het vertellen van je verhaal louterend kan werken.”

Van Son was zelf bij de eerste ontmoeting tussen de kunstenaars en veteranen. Ze werd geraakt door alle verhalen die ze hoorde, door de diepere laag die de kunstenaars en veteranen vaak samen aanboren. Niet iedere veteraan heeft PTSS, dat is een verkeerd beeld, legt van Son uit. Er is veel vaker sprake van moral injury, zoals dat heet, dat je eigenlijk niet meer goed uitkomt in de realiteit van vandaag, met hoe je de keuzes hebt moeten maken tijdens je missie. ,,Dat je kinderen hebt verkocht zien worden voor een pakje sigaretten, dat je continu aan staat. Eigenlijk keert je lichaam terug naar Nederland, maar komt je geest er op een kameel achteraan.” 

Lees verder: ​Amy zoekt erkenning voor veteranen: ‘Je lichaam is terug in Nederland, maar je geest komt er op een kameel achteraan’