Vrijdag, 11 oktober 2024 was de veteranendag, georganiseerd door de gemeente Hoeksche Waard.
Met woorden van Respect, Waardering en Erkenning opende Burgemeester Erik van Heijningen de middag. Een kort dankwoord aan de gemeente werd namens het VCHW uitgesproken door Marcel de Kreek.

Aansluitend een presentatie "Helmen Vol Verhalen" van de luitenant kolonel bd Stefan Mastenbroek.
De muzikale omlijsting werd verzorgd door het koper kwintet fanfare "Bereden Wapens"
Tijdens de Blauwe Hap werd er gezellig door de veteranen bijgepraat en nader kennisgemaakt. Buiten waren er enkele voertuigen van "Keep them Rolling" te bewonderen. Na afloop kreeg iedere veteraan een "Voertuigen Anjer". Met ruim 80 bezoekers was het een geslaagde middag.

MARVA Riet Scheffers vertelde dat ze haar akkoordverklaring voor minderjarige dag en nacht in haar BH droeg. Toen haar vader weer ruzie maakte, plante ze het formulier op tafel en riep 'Teken dan!' en zo vertrok ze naar de Koninklijke Marine.

Tijdens de reünie van 80 jaar vrouwen bij de Koninklijke Marine fotograferen we uit ieder decennium vrouwen die in de verschillende tijdvakken over 80 jaar gediend hebben bij de Marine. 

In 2024 en 2025 vieren we 80 jaar vrijheid, maar ook 80 jaar vrouwen bij defensie. Het was indertijd dat de eerste vrouwelijke militairen toetraden tot het defensieonderdeel Koninklijke Marine.

Wat bewoog deze vrouwen om toe te treden tot defensie, hoe kijken zij terug op hun militaire diensttijd, wat of welke gebeurtenis is hen altijd bijgebleven en hoe hebben ze zich verder ontwikkeld? Aan de hand van intieme foto portretten naar een concept van fotograaf Erik van Cuijck en in woord opgeschreven door verhalend journalist Marlies Rothoff, vormgegeven door Dana Dijkgraaf en samengesteld door Amy van Son, schetsen we een beeld van 80 jaar vrouwen bij de Koninklijke Marine. 

De aanmeldingen staan open tot en met 4 oktober 2024, aanmelden kun je hier: aanmeldformulier.

​In het gemeentehuis van Coevorden is sinds afgelopen dinsdag een bijzondere mini-expositie te zien: 'Helmen vol Verhalen'. Diep persoonlijke verhalen van veteranen zijn vertaald in kunstwerken.
De drijvende kracht achter de expositie is Amy van Son. Ze was 18 toen ze zich aanmeldde bij de marine. "Na jarenlang varen koos ik uiteindelijk voor het burgerbestaan", vertelt Van Son.

Militair vs burger
Ze weet hoe kameraadschap voelt. Het vertrouwen onderling en de verantwoordelijkheid die je hebt als je samen op een missie bent. "Een gevoel dat in de burgermaatschappij niet altijd begrepen wordt."
De impact van de missies op militairen zichtbaar maken: dat was voor Van Son de aanleiding voor de expositie 'Helmen vol Verhalen.' "Militairen praten weinig over hun missies. Dat is nu precies het probleem. De burgermaatschappij heeft soms geen idee wat de militairen daar hebben meegemaakt. En daardoor is er geen begrip. Door de veteranen te koppelen aan kunstenaars worden hun verhalen zichtbaar. Want kunst is een universele taal."

​Thuisfront als stevige basis
Zo is er bij binnenkomst een object van spiegelend materiaal te zien. Het heeft de vorm van een huis. Het kunstwerk is gekoppeld aan veteraan Harrie Vorsteveld uit Barger-Compascuum. Als technicus van de Koninklijke Luchtmacht ging hij mee op zes missies. "Dit kunstwerk is een ode aan het thuisfront." Vorsteveld schiet vol zodra hij erover praat. "Die uitzendingen had ik niet kunnen doen als ik niet de steun van thuis had gehad."
Om het huis heen loopt een brede band van zogenaamde batons. Dat zijn lintjes die door de militairen worden gedragen ter vervanging van de medailles. Ook die uiting heeft een betekenis: "Ik krijg de medailles uitgereikt terwijl mijn familie op de tribune staat. Tijdens zo'n uitreiking zouden ze juist naast me moeten staan. Immers, ze zijn ze onderdeel van mijn missie geweest."

​In liefde en oorlog
Maar er zijn ook verhalen van veteranen die niet meer thuis kwamen. In een vitrine ligt een witte helm, vol geschreven met allerlei woorden. "Het zijn drie liefdesgedichten", duidt Van Son. "Dit kunstwerk beschrijft het verhaal van Rob Donkers en zijn vrouw Mira.
Rob ging mee als militair verpleegkundige naar Uruzgan maar kwam om het leven door een ongeluk." Twee maanden na zijn dood werd hun eerste zoon geboren. "De essentie van de witte helm vol met liefdeszinnen is dat liefde altijd blijft; welke oorlogen er ook bevochten worden."

Persoonlijk geraakt
Al die persoonlijke verhalen emotioneren Van Son zichtbaar. "Dit is niet zomaar een project. Het was heel pittig. Ik heb de veteranen gesproken. Ik heb hun verhalen gedragen. Ik was een soort vroedvrouw die hun verhalen naar de kunstenaars bracht om ze vervolgens de wereld in te brengen."
De verhalen van militairen levend houden. Dat is het doel van Van Son. "Iedereen die op missie is geweest is een veteraan. Dat kunnen ook jonge mensen zijn. Mensen met emoties. Zij zijn op missie geweest voor ónze vrede en veiligheid. Daar gaan we soms echt te makkelijk aan voorbij."
De expositie is nog tot 18 oktober te zien in het gemeentehuis van Coevorden.

REUSEL - In de tattooshop van Jim Bremen (34) hangt een kleurrijk schilderij. Maar niet zomaar eentje. Kunstenaar Pascal Griffioen, ook bekend als rapper Def P, heeft het levensverhaal van de Reuselse veteraan uitgebeeld. ,,Toen het openbaar was, kwamen mensen ook met hun verhalen.”

Romee van der Heijden 04-09-24, 17:20 Bron: ED

De garage van Jim Bremen in Reusel is sinds ongeveer twee jaar omgetoverd tot tattooshop Omega Ink. Voordat hij tatoeëerder werd, diende hij in het leger. Het schilderij aan de muur is vol kleur, maar schetst een tijdreis van zijn leven die lang niet altijd zo kleurrijk is geweest. ,,Ieder ding dat ik op het werk zie, daar heb ik een emotie bij”, zegt de Reuselnaar, oorspronkelijk afkomstig uit Gemert.

​De linkerkant van het schilderij gaat terug naar 2010. Toen vertrok hij voor de tweede keer op missie naar Afghanistan als militair. Het was een onrustige tijd, waarin heftige dingen zijn gebeurd. Iets wat ook duidelijk zichtbaar is op het doek. Opvallend is de afbeelding van een vader met een baby in zijn armen.
​
Zo stonden ze destijds voor Bremen: de vader met zijn gewonde baby. Het was duidelijk dat ze hulp nodig hadden, maar vanwege omstandigheden mocht Bremen ze niet laten passeren. ,,Ik heb de vader onder schot moeten houden. Dat gaat aan je vreten”, blikt hij terug.

Helmen Vol Verhalen
Als oud-militair raakte hij enige tijd geleden betrokken bij het project Helmen Vol Verhalen, waarin verhalen van veteranen gekoppeld worden aan kunstenaars die vervolgens een persoonlijk kunstwerk maken.

Bremen vindt het bijzonder dat hij zijn verhaal heeft mogen delen met Pascal Griffioen, een van de grondleggers van de Nederlandse hiphop als voormalig frontman van de groep Osdorp Posse en tevens kunstenaar. ,,Als kind keek ik naar Het Klokhuis, waarin hij ook te zien was. Hij heeft veel betekend voor de hiphop en nu heeft hij voor mij een vet schilderij gemaakt.”

Voordat Griffioen begon te schilderen, zocht hij Bremen thuis op om zijn verhaal aan te horen. ,,In de auto terug was ik al druk aan het nadenken over wat ik wel en niet kon gebruiken”, vertelt de kunstenaar. ,,De volgende ochtend had ik al een heel scenario in mijn hoofd en ben ik meteen gaan schetsen. Er kwam eigenlijk een half stripverhaal uit, waarin ik zijn levensverhaal in drie punten van de tijd uitbeeld.”

Schuldgevoel
Op het kunstwerk is ook een rookpluim zichtbaar, die verwijst naar een aanslag waarbij een vriend van Bremen om het leven kwam. Hij hield daar lang een schuldgevoel aan over. Een week eerder was hij met collega’s op dezelfde locatie en zagen ze leden van de Taliban. De groep kreeg de opdracht niet in te grijpen. ,,Op het schilderij staat ‘what if’ op het graf van mijn vriend. Ik heb lang getwijfeld: wat als we wél de trekker hadden overgehaald?”

In het middelste kader van het schilderij volgt een donkere periode, afgebeeld achter tralies, die verwijst naar de tijd waarin Bremen de puzzelstukjes van zichzelf bij elkaar probeerde te houden. ,,Het ging niet goed met mij en ik volgde therapie”, licht hij toe. ,,Ik heb ook twee weken vastgezeten na een ruzie op Curaçao, waar ik voor werk was.” Dit betekende tevens het einde van zijn militaire carrière.
​
Aan de rechterkant van het schilderij, verschijnt een positiever beeld: Bremen wist de draad weer op te pakken. ,,Het hart staat voor mijn familie. Die heeft me overeind gehouden. De twee rozen zijn mijn kinderen en in die tijd ben ik begonnen met tatoeëren.”

Schilderij met tegenstellingen
Griffioen omschrijft het schilderij als een mix van symboliek en tegenstellingen: een levensweg van links naar rechts, de dood tegenover het leven, goed tegenover kwaad en van donker naar licht. ,,In het derde gedeelte komt de zon weer op. Hij heeft zijn leven opnieuw opgepakt”, aldus Griffioen.

Nu Jim Bremen zijn verhaal heeft gedeeld bij Helmen Vol Verhalen, merkt hij hoe positief mensen daarop reageren. Dat doet hem goed. ,,Toen het openbaar was, kwamen mensen ook met hun verhalen. Het maakt wat los bij mensen.”

En daarmee hoopt hij andere militairen te inspireren om meer te praten over wat ze meemaken. ,,Wees open en eerlijk. Het kan goed uitpakken om af en toe je verhaal te vertellen.”

Veteranen gratis toegang op vertoon van de veteranenpas! Of zie het als twee voor de prijs van één als je met gezelschap gaat!
KEIZER
bron collectief Ludvik
In KEIZER volgen we de leider van een land dat in een uitzichtloze oorlog verkeert. Als de Keizer besluit dat al zijn onderdanen moeten vechten tot er niemand meer over is, komt de Dood in opstand. Hij weigert nog langer zijn werk te doen, waardoor er niemand meer sterft. Wat gebeurt er als de balans tussen leven en dood verdwijnt?

KEIZER is een bewerking van Viktor Ullmanns kameropera ‘Der Kaiser von Atlantis’. Dit meesterwerk, met een nieuwe Nederlandse tekst door Jibbe Willems, belicht de absurditeit van macht, de strijd tussen goed en kwaad, en de menselijke veerkracht in tijden van onderdrukking. In deze productie krijgt het klassieke verhaal een eigentijdse twist, waarin de opera zijn satirische randje terugkrijgt. Met nieuwe arrangementen, nieuwe muziek en een Nederlandse vertaling maakt Ludvik een opera over leven en dood.

Deze satirische kameropera zal in de Balkonzaal van Musis spelen, in een intieme setting waarin het publiek dicht op de huid van de performers zit.

KEIZER is een samenwerking tussen Musis & Stadstheater Arnhem en Collectief Ludvik. Samen bewerken zij ‘Der Kaiser von Atlantis’, dat is geschreven terwijl de componist en librettist gevangen zaten in Theresienstadt. Ook Musis heeft een connectie met de Tweede Wereldoorlog. Het gebouw deed destijds dienst als ontspanningsruimte voor Duitse soldaten. KEIZER is onderdeel van de Airborne herdenking, waarin de Slag om Arnhem wordt herdacht.

Voor veteranen
Kaarten kun je bestellen via deze link bij Musis, kies bij tickets 'gratis' de meest rechtse optie in het overzicht. Bij aankomst in Musis dien je je veteranenpas te vertonen. Voor je gezelschap kies je een gewoon ticket.

Voor burgers
Jij wil graag naar deze voorstelling en je wil graag een veteraan meenemen! Goed idee!
Ook dan. Kaarten kun je bestellen via deze link bij Musis, kies bij tickets 'gratis' de meest rechtse optie in het overzicht voor de veteraan en koop je eigen ticket. Bij aankomst in Musis dient de veteraan een veteranenpas te vertonen, dus vergewis je er van dat deze in bezit is.

Speeldata en tijden:
7 september – 20.30 8 september – 15.00 11 september – 20.30 14 september – 20.30 15 september – 15.00 18 september – 20.30 21 september – 19.30 22 september – 15.00

Bron Musis
In Keizer volgen we de leider van een land dat in een uitzichtloze oorlog verkeert. Als de Keizer besluit dat al zijn onderdanen moeten vechten tot er niemand meer over is, komt de Dood in opstand. Hij weigert nog langer zijn werk te doen, waardoor er niemand meer sterft. Wat gebeurt er als de balans tussen leven en dood verdwijnt? 
​
In deze productie krijgt het klassieke verhaal een eigentijdse twist, waarin de opera zijn satirische randje terugkrijgt. Met nieuwe arrangementen, nieuwe muziek en een Nederlandse vertaling maakt Ludvik een nieuwe opera over leven en dood. Deze satirische kameropera speelt in de Balkonzaal van Musis, in een intieme setting waarin het publiek dicht op de huid van de performers zit. 

Bron: LinkedIn

'Three Points' We onthulde op 't Nest (de werkplaats van Diederick Kraaijeveld en Rob Romarius) in Hilversum het kunstwerk 'Three Points' gemaakt door Def Paintings voor jonge veteraan Jim Bremen.
Door Amy van Son

Een unicum, want de eerdere werken werden in Corona tijd onthuld, waarbij we vaak maar met z'n vieren aanwezig mochten zijn. In een bijzonder fijn gezelschap met alleen maar zeer betrokken mensen viel het doek en stonden we minutenlang in stilte te wachten tot Jim reageerde. De impact was zo groot dat sommigen, hoewel het niet hun verhaal was maar de emotie zo voelbaar waren even een stapje naar buiten maakten.

Met Jim's partner, Imke die zijn missies niet 'meemaakte' maar wel de consequenties heeft gedragen van die missies stonden we samen te kijken omringd door alle fijne gasten, hoe veteraan en kunstenaar uitwisselden over wat we allemaal zagen. Een militair leven en de impact daarvan gevat in een kunstwerk. De ontlading was groots.

Het was een prachtige middag samen met team #HelmenVolVerhalen voor deze match met Marlies Rothoff, Lars Asscheman en Milon Abrahamse.

Weer deden we die eerste stap voorwaarts. Dit project mag nooit ten einde komen, dat wist ik nu zeker. Mee op missie door de kunsten. De officiële foto's volgen spoedig. Deze deel ik graag gemaakt door Esther van Dijk-Nikolic, die met het oog voor momentum en als fotograaf, dit moment vastlegde. Het was een dag om nooit te vergeten.

Bij wie oorlog heeft meegemaakt, staan de gebeurtenissen van toen voor altijd in het geheugen gegrift. Getuigen van de Tweede Wereldoorlog en conflicten waarbij Nederland daarna betrokken was, delen de beelden die ze nooit meer vergeten. Vandaag deel 4: veteraan Roy Grinwis die op missie in Uruzgan zijn commandant luitenant Tom Krist (24) verloor. Door Olof van Joolen 

​Het is niet de oorverdovende klap en het daaropvolgende besef dat er iets echt goed mis was dat bij oud-landmachtmilitair Roy Grinwis als eerste naar boven komt wanneer hij aan zijn gesneuvelde ’luit’ moet denken. Nee, het beeld wat hij voor zich ziet is Tom Krist vol leven. Op zijn verzoek door Roy gefotografeerd, zodat de jonge officier een foto kon sturen aan zijn familie en vrienden thuis.
Het is het type stoere foto dat zo’n beetje elke uitgezonden militair in Zuid-Afghanistan van zichzelf liet maken. In Krists geval met de borst vooruit, ballistische bril op zijn neus en de kolf van zijn Diemaco aanvalsgeweer losjes balancerend op zijn bovenarm. Het is het beeld van een jonge vent met nog een leven en mooie defensieloopbaan voor zich. Tot 10 juli 2007, toen alles letterlijk in één klap anders werd.

​Gigantische klap
Tot dat moment was voor de leden van Krists eenheid Uruzgan niet de heftige missie waar ze rekening mee hielden. Terwijl elders in de provincie waarvoor Nederland verantwoordelijk was veel en regelmatig werd gevochten en collega Timo Smeehuijzen in Tarin Kowt sneuvelde, bleef het in de omgeving van de basis in Deh Rawod rustig. „Na een tijdje zei ik: ’Je zou met een zwembroek en handdoek naar de Helmand kunnen.’ Terwijl Deh Rawod wel een beetje de naam had dat er altijd wat gebeurde. We waren voorbereid om te vechten, maar het kwam er niet van”, vertelt Roy Grinwis.

​Precies een maand voordat de eenheid weer op Vliegbasis Eindhoven zal staan vertrekt het peloton van Krist voor een voetpatrouille. Die brengt hen naar de bazar. Krist hoopt er met een lokaal contact te praten. Het is druk met winkelend publiek. Krists beoogde gesprekspartner is er niet. Vlak nadat de officier met zijn tolk uit de overdekte markt is gekomen, klinkt een gigantische klap. Roy voelt de grond onder zijn voeten trillen.

Slow motion
„Alles leek in slow motion te gaan. Honderd gedachten gaan door je heen. Ik voelde iets aan mijn been, zag bloed. Ik probeerde het op te tillen en dat ging. Toen ben ik gaan rennen, in dekking gegaan en mezelf gaan behandelen. Je gaat op automatisch. Bij ons waren er zeven gewonden, onder wie Tom Krist en Jaaike Brandsma die haar been verloor. Er raakten ook 34 burgers gewond en er waren iets van zeventien doden. Het was een aanslag tijdens wat voor ons een routineklusje was.”

Roy hoort bij de gewonden van wie het letsel te ernstig is om in Afghanistan te kunnen behandelen. Hij gaat met hetzelfde Britse gewondenvliegtuig als zijn gewonde commandant terug naar Nederland. In het Utrechtse Centraal Militair Hospitaal krijgt hij te horen dat Krist het niet gaat redden. Twee dagen na de aanslag besluit de familie dat de artsen de behandeling moeten staken. Wanneer Roys moeder het hem vertelt, wil hij het niet geloven.

’Dat zijn vader zei: als er iets is bel me dan...’
„Ik heb haar weggestuurd en gezegd dat ze niet zo dom moest lullen”, zegt Grinwis. „Toen heeft mijn moeder iemand van personeelszaken gestuurd. Hij vertelde het en toen kwam het pas bij me binnen. Later kwam Toms vader vertellen dat ze de stekker eruit hadden gehaald omdat hij een minimale kans had. Hij gaf zijn telefoonnummer en zei: ’Als er iets is, bel me. Dit had Tom zo gewild. Als er iemand moest sneuvelen, moest hij het zijn.’ Ik heb daar voor me uit zitten staren… Dat iemand net zijn zoon is verloren en zegt: we zijn er voor jullie.”

De band die Grinwis toen met de familie Krist voelde, is er nog steeds. Hij onderhoudt contact met Toms vader en moeder en jaarlijks komen de leden van Krists peloton rond 10 juli bij elkaar voor een ontmoeting met zijn ouders. Ze bezoeken de begraafplaats Sint Willibrordus in Berkel Enschot waar de luitenant is begraven, drinken er een biertje en zetten er eentje naast Toms graf.
​
Op het wit marmeren grafmonument staat naast zijn naam, onderdeel en de missie die hem fataal werd een opvallende tekst: ’Splijt een stuk hout en ik ben er. Pak een stuk hout en ik zal er zijn.’
Roy Grinwis, die nog wel bij Defensie werkt, maar niet meer als militair omdat de schade die de zelfmoordbom bij hem veroorzaakte te groot was, praat ondanks de impact die de bomaanslag op hem had graag over zijn luit. „Zo wordt hij niet vergeten en dat vind ik fijn.”

Door: Rob Stikkelbroeck
Een werkgroep, bestaande uit veteranen en gemeentelijke vertegenwoordigers, organiseert het programma in Merkelbeek. De werkgroep heeft bewust gekozen voor de naam ‘Veteranen-Ontmoetingsdag’, omdat gelegenheid tot ontmoeten en met elkaar in gesprek gaan centraal staan. Daarnaast is het programma gericht op erkenning en herkenning van veteranen.

Na een persoonlijk welkomstwoord door burgemeester Eric Geurts en een minuut stilte, lichten enkele veteranen kort het doel van de ontmoetingsdag toe. Aanleiding om met elkaar in gesprek te gaan is onder andere een circa tien minuten durende film, met aan het woord enkele veteranen uit Beekdaelen, en een interactieve boekpresentatie van veteraan en schrijfster Amy van Son.

Lees ook: Meerssen nodigt veteranen uit voor ceremonie Nationale Dodenherdenking
​
Veteranen die in Beekdaelen wonen en mee willen doen - met of zonder partner - kunnen zich bij de werkgroep aanmelden via [email protected].

Op 11 januari nam Inspecteur-Generaal der Krijgsmacht Frank van Sprang het eerste exemplaar in ontvangst van het boek Helmen Vol Verhalen waarin veteranen worden gekoppeld aan kunstenaar die hun verhalen verbeelden in kunstwerken. "Eigenlijk beginnen we nu pas", vertelt projectleider Amy van Son. 

Op de boekpresentatie in het Gelderse provinciehuis in Arnhem memoreerde initiatienemer Amy van Son, zelf veteraan, de reactie van generaal b.s. Hans Damen, mede initiator van het project. 'Hij zei'dat boek komt twee jaar te laat! Maar dat ben ik niet met hem eens, want eigenlijk begint het nu pas. Het project is vooral de militaire wereld ingegaan, nu moeten we de stap naar de burgemaatschappij zetten. Daar zijn de verhalen uiteindelijk voor bedoeld."

De kunstwerken zijn nu tijdelijk opgeslagen, maar er is ook nog de foto-expositie van het project, die tijdens de presentatie in het provinciehuis te zien was.

Motivatie
IGK Frank van Sprang, tevens Inspecteur der Veteranen, nam het eerste exemplaar van het boek in ontvangst. Hij is lovend over het project. "Ik ben heel blij met het werk van Amy. Ik vraag me af of ze wel aan slaap toekomt. Maar er zijn nu eenmaal mensen die heel veel tijd en energie in iets kunnen steken. Dat heeft ook met drive en motivatie te maken." Hij benadrukte dat het vertellen van verhalen van veteranen belangrijk blijft. "Niet alleen aan de politiek, die veteranen op missie stuurt, maar ook onderling, ook aan de maatschappij en ook aan het thuisfront." 

Eerder had Gedeputeerde van de Gelderse Provinciale Staten Peter Drenth erop gewezen dat er dit en volgend jaar weer sprake is van een speciaal herdenkingsjaar. De bevrijding begon, met name in Gelderland vanwege Market Garden, dit jaar precies 80 jaar geleden. "Bij die herdenkingen willen wij als provincie ook de verbinding maken met naoorlogse vredesmissies en de jonge veteranen die daarbij betrokken waren." aldus Drenth.

Creatief
Het boek is een voorlopige kroon op het gelijknamige project dat met name jonge veteranen koppelt aan kunstenaars die hun verhalen op creatieve wijze verbeelden (zie ook Kareoler 5-2020). In het fraai uitgegeven boek staan niet alleen de verhalen van veteranen, maar wordt ook beschreven en in beeld gebracht hoe de aan hem of haar gekoppelde kunstenaar dat in een kunstwerk tot uitdrukking heet gebracht. Een mooi voorbeeld is het kunstwerk van staal 'Radar Love dat kunstenaars Ien Sluyters en Marion Deul maakten. Ze werden geïnspireerd door het verhaal van Irak veteraan Rcio Briedjal. 

Door Petra Bies DEN HELDER
„Sorry voor het volume hoor”, verontschuldigt Amy van Son zich al aan het begin van het interview. „Ik praat nog altijd alsof ik op een boot met windkracht elf tegen iemand roep of hij een touw wil vastpakken. Dat gaat er maar niet uit.”
​
Zoals er zoveel vast kan blijven zitten in het hoofd en hart van een veteraan, als een kwellende last. De 54-jarige oud-matroos vraagt er aandacht voor met het project ’Helmen vol verhalen’.
Het is een omvangrijk project, bestaande uit een reizende tentoonstelling die ze ook naar Den Helder wil halen, en een recent verschenen boek.

Het is ook een opmerkelijk project. Veteranenverhalen zou je kunnen vertellen aan de hand van foto’s uit het oorlogsgebied en een geschreven toelichting.
​
​Woordeloos
Maar Amy van Son koos voor de beeldende kunst. „De woordeloze taal. Via de ogen komt iets toch heel anders binnen dan via het geschreven woord, het gaat veel dieper, reikt tot veel meer niveaus.”

​Libanon
Het project draait rond jonge veteranen, de mensen die op missie gingen na de Tweede Wereldoorlog, met Libanon in ’79 als eerste bestemming. Bij de selectie werd gelet op missie, defensie-onderdeel, rang én de huidige woonplaats. „Ik wilde uit iedere provincie iemand hebben”, vertelt Van Son, die in haar marinetijd in Den Helder woonde en later verhuisde naar Arnhem.

​Ze koppelde een veteraan aan een beeldend kunstenaar met wie ze een klik verwachtte en bracht ze met elkaar in gesprek. Mooie ontmoetingen. „De gesprekken duurden soms wel vier uur.”

Emoties
Het leverde uiteindelijk 22 kunstwerken op. Werken die de emoties van de veteranen laten zien. Want daar draait het om bij ’Helmen vol verhalen’. „Emoties die laten zien dat militairen ook maar gewone mensen zijn. En dat het hen helpt als ze erover praten.”

​Want praten over ingrijpende ervaringen gaat de meeste veteranen niet makkelijk af. „Dat is ook een beetje je opvoeding door defensie. Het gaat om het collectief, niet om jouw persoon. Je spreekt met anderen niet over wat je meemaakt en wat het je doet. Onder elkaar wel, maar dan heb je aan een half woord genoeg, wordt er niet echt gepraat.”

De tent uit
„En dan heb je nog te maken met de onderlinge strijd. Veteranen vechten elkaar de tent uit over welke missie erger was. Dat zou moeten stoppen. Zo vind je geen erkenning. En die is wel belangrijk voor de verwerking.”

​Het zijn beelden geworden met impact, merkt ze op iedere tentoonstelling.

Moeders
„Moeders van veteranen lopen soms huilend rond, zeggen: nu begrijp ik mijn zoon pas. Die reacties zie je bijvoorbeeld bij het schilderij ’The army is a human heart’ van Roxanne Monsanto.”
Zij is gematcht met Stefan Mastenbroek, die als marinier in 2010 in Uruzgan diende. Twee jonge militairen verliezen het leven doordat ze met hun rupsvoertuig op een bermbom van de Taliban rijden.

Slippertjes
„Het schilderij laat zien hoe een groep mariniers de dader afvoert. Die Taliban-strijder loopt op slippertjes en raakt gewond aan zijn voeten. De commandant laat halt houden, het letsel moet worden verzorgd, want zo zijn de regels. De strijder wordt menselijk behandeld, hoe moeilijk dat ook is na de aanslag op je kameraden en er bovendien constant gevaar dreigt.”

​Het kijken naar de kunst maakt dat degenen die het allemaal niet meemaakten er meer van gaan begrijpen, ervaart Van Son. Het is mooi om de twee ’ogenschijnlijk tegenovergestelde werelden van militairen en burgers’ dichter bij elkaar te brengen, vindt ze.

Stokoud
Om te laten zien wie de veteranen zijn. „Er wordt toch nog vaak gedacht aan stokoude mannen in een colbertje die half onderuitgezakt salueren. Aan de Amerikanen en Canadezen uit de Tweede Wereldoorlog.”

„Niet aan de jonge Nederlanders die op missie gingen, die elders in oorlogsgebied net zulke bevrijders waren. Mensen die de democratie en vrede verdedigen, zodat wij hier nog rustig een hamburger in ons hoofd kunnen douwen.”

​En die dus respect verdienen: „In vroegere tijden rukte het hele dorp uit om haar krijgers binnen te halen na een veldslag. Dat kun je je nu niet meer voorstellen. Zeker niet als het over de jonge veteranen gaat. Maar die mogen zichzelf wel omarmen. Dat is mijn ambitie met ’Helmen vol verhalen’.”

Indringend
Voor het boek zijn de 22 veteranen en de aan hun gekoppelde kunstenaars geïnterviewd door een team van journalisten. Het zijn vaak indringende en heel persoonlijke verhalen.

​Zoals dat van Edwin de Wolf die op 24-jarige leeftijd een been verloor toen hij in ’94 in Bosnië op een antipersoonsmijn stapte, een mijn die niet bedoeld is om te doden maar om te verminken.

Grip kwijt
De fysieke revalidatie gaat vrij vlot, maar mentaal is hij door de niet-zeuren-mentaliteit in de gevechtseenheden zijn eigen grootste vijand geworden, vertelt hij. „Ik was de grip kwijt op mijn leven. Ik zat thuis, zonder planning, structuur en werk. Mijn relatie liep stuk Als ik gedoucht had en ik keek in de spiegel, dan dacht ik welke vrouw wil er nou een vent met maar één poot?”

​Opspraak
De beroemdste deelnemer aan het project is Marco Kroon. ’Niks is zo mooi als een grote held die is geveld’, luidt de kop boven het interview in het boek. Kroon kreeg de Militaire Willemsorde, de hoogste onderscheiding in Nederland, vanwege zijn heldendaden op missie in Afghanistan, maar kwam later in opspraak.

In de steek
Hij voelt zich door defensie beschadigd en in de steek gelaten. Kunstenaar Anders Wolhar maakte op basis van zijn levensverhaal ’Off grid’. Een gepantserde zuil met een kogelvrij venster en bovenop een spiegelkabinet met daarin een omgedraaide Willemsorde. Je ziet alleen de onderkant, als een oneindig zwart gat.

Het verbeeldt de keerzijde van de medaille: Kroon werd een bekende Nederlander, maar kwam buiten de maatschappij te staan.

Pannenrek
Ook Van Son zelf is geïnterviewd voor het boek. Waarbij het niet ging over de ervaringen tijdens haar missies naar Joegoslavië en Irak, maar over haar jeugd, in Brabant en Vlissingen.
Een harde jeugd. „Een militaire opvoeding, mijn vader was zelf dienstplichtig marinier en later koopvaarder. Als baby hingen ze me aan het pannenrek om te zien hoe lang het zou duren voordat ik losliet.”

Geslagen
„Ik kon het nooit goed doen bij mijn vader. Hij was alcoholist en erg gewelddadig, ik werd veel geslagen. Op de mavo moesten we een stuk schrijven over de mijnenvegersdienst van de marine in Vlissingen. Ik had het beste stuk. Het was de eerste keer dat ik mijn vader trots zag. Daarom besloot ik bij de marine te gaan.”

Plunjezak
Maar als ze na de trainingsdagen thuiskomt, gelooft haar vader die stap niet. „Ondanks de plunjezak die ik liet zien. Hij dacht dat ik een paar dagen in een hasjhol had gezeten en heeft me in elkaar geslagen. Ik heb mijn boeltje gepakt en ben naar Den Helder gegaan om nooit meer thuis te komen.”

„In Den Helder mocht ik een jaar lang in de kazerne wonen. Daar was het wel stil als in de weekeinden bijna iedereen weg was. Maar ik voelde me niet zielig, want ik was veilig. Ik kwam uit een oorlog en vond vrijheid bij defensie. Ik ben er opnieuw geboren. Dat was mijn kantelpunt, een omgekeerd missieverhaal.”

Saamhorigheid
Die veiligheid en ook de saamhorigheid mist ze als ze in ’93 afzwaait. Ze kan haar draai niet vinden in de burgermaatschappij en besluit terug te keren naar defensie. „Als geestelijk verzorger. Ik ben daarvoor in 2009 een opleiding gaan doen aan de Universiteit voor Humanistiek.”
​
Aangenomen wordt ze niet. „Ze namen liever burgers aan, ik had een verleden als militair.” Toch bracht de studie haar veel. „Je moest voor de studie ook lid worden van het Humanistisch Verbond. Ik werd bestuurslid in Arnhem en daar moest een muziekproject voor veteranen worden opgezet. Dat ben ik gaan doen, met een eigen bureau. Daaruit vloeit ’Helmen vol verhalen’ voort.”

Overstap
Van Son helpt ook militairen bij de overstap naar het burgerleven. „Want dat is moeilijk, je staat nog in de strijdstand. Je hebt ook gedrag dat niet altijd wordt begrepen. Je wordt woedend bij onrecht op straat en duikt erin. Begint te schelden. Die reactie snappen anderen vaak niet.”

’Helmen Vol Verhalen’ van Amy van Son telt 360 pagina’s en is rijkelijk geïllustreerd met foto’s. Het kost €25,00 verkrijgbaar in de (online)boekhandel. ISBN 9789023259954.

Naar Den Helder
De reizende tentoonstelling ’Helmen vol Verhalen’ is nog niet te zien geweest in Noord-Holland. Amy van Son hoopt in Den Helder een locatie te vinden. „Want daar wonen veel militairen en er is veel thuisfront.”