IDENTITEIT
Spruitenburg ziet kleding als een eerstegraads communicatiemiddel. “Je beslist ‘s morgens wat je wilt uitstralen. De kleding die je draagt bepaalt mede jouw identiteit.” Volgens Spruitenburg geldt dit evenzeer voor militairen. Toch leveren zij na een missie hun uniform weer in. Daarmee verliezen ze een stukje van hun identiteit, stelt hij. “Wie ze zijn is niet meer zichtbaar.” En dat terwijl veteranen veel hebben meegemaakt en voor onze samenleving betekenen. “Ze hebben belangeloos hun eigen veiligheid opgegeven om voor onze vrijheid te strijden.” Met ReUniForm wil Spruitenburg de veteranen een gezicht geven. ”De voor hen ontworpen uniformen vertellen hun persoonlijke verhaal. Hun missies worden zo zichtbaar voor iedereen.”

Spruitenburg: “Soms hoop je dat ze zichzelf wat minder goed hadden leren camoufleren, want daarmee doen ze zich in deze individualiserende maatschappij tekort”

Het inspireert Spruitenburg dat er anderen zijn, veteranen die bereid zijn hun eigen veiligheid in het geding stellen voor onze vrijheid of voor iemand die ze niet eens persoonlijk kennen. “Daarom wil ik laten zien dat hun verhaal er toe doet. Het project ReUniForm is voor mij een ode aan de vrijheid.” 

HELMEN VOL VERHALEN
ReUniForm is onderdeel van Helmen Vol Verhalen, een kunstproject waarin veteranen gekoppeld worden aan kunstenaars. Het persoonlijke missieverhaal van de militair vormt ook hier de inspiratiebron voor een kunstwerk. In een gezamenlijke missie maken kunstenaars en veteranen de relevantie zichtbaar van Nederlandse vredesmissies en de impact daarvan op de deelnemende militairen. Drijvende kracht achter dit kunstproject is Amy van Son. Zij is zelf veteraan en merkte bij haar terugkeer naar de burgermaatschappij hoe belangrijk het is om je verhaal te vertellen. “Door het vertellen van je verhaal, krijgt het een nieuwe vorm waar beter mee te leven valt”, weet ze uit ervaring. Vanaf juni 2022 zijn de uniformen van ReUniForm naast tweeëntwintig kunstwerken te zien in een reizende tentoonstelling door het land. De expositie landt als eerste in Overijssel in het Vrijheidsmuseum en vervolgt dan zijn weg langs alle provincies van het land. 

DUURZAAM
Voor de kleding van ReUniForm heeft Spruitenburg de stof van oude uniformen gecombineerd met duurzaam gemaakt denim. “Gelijk met de economische groei, ligt de welvaart op de vuilnisbelt”, stelt de kledingontwerper. Hij vindt hergebruik niet alleen vanwege milieuoverwegingen belangrijk. Hij wil de zeggingskracht van materiaal waarin geleefd is, gebruiken. “De geschiedenis van de stof geeft het ontwerp een zichtbare kwaliteit.” 

CO-CREATIE
Voor ReUniForm hebben Spruitenburg en Van Son intensief samengewerkt. Met elkaar en met andere betrokkenen: veteranen Ton Kelders en Roy Grinwis; regisseur Ronald Hendriksen van Omroepv; en met Milon Abrahamse die de fotografie verzorgde. Het was een indrukwekkend proces, vertellen ze beiden. Spruitenburg: “We hadden allemaal de intrinsieke motivatie om het juiste te doen; vanuit het gedeelde gevoel dat deze mannen dit verdienen.” Van Son vult aan: “De kracht van co-creatie is dat iedereen zijn eigen waarde heeft en autonomie behoudt. Ze citeert de Britse auteur Simon Sinek: “The best ideas are the honest ones. Ones born out of personal experience. Ones that originated to help a few and ended up helping many.”
Veel partijen hebben belangeloos bijgedragen. Helmen Vol Verhalen kreeg van de BIGA-Groep restanten van uniformen. De Italiaanse producent Candiani Denim doneerde duurzame denimstof. Sir Redman heeft de gebruikte applicaties geleverd. En Spruitenburg kon de uniformen aan de veteranen overgedragen in oude munitiekisten, die hij kreeg van de Explosieven Opruimingsdienst. 

OORLOGSHELD
Directe aanleiding van ReUniForm is de vondst van de overjas van Willem van der Velde, officier tijdens de Tweede Wereldoorlog. In de op maat gemaakte jas is een label genaaid. Hierop staat geschreven ‘VV v/d Velden, vaandrig Luchtdoel 1940’. Dit triggert de kleermaker. “Dit kledingstuk is zo persoonlijk, het is een tastbare herinnering aan zo’n belangwekkend verhaal. Het maakt zichtbaar hoe zeer een outfit is verweven met de drager ervan.” 

Willem van der Velden is tragisch om het leven gekomen. In de nadagen van de oorlog oefent de lokale verzetsgroep van Oude Wetering het gebruik van wapens in het schuurtje dat tegenwoordig op het perceel van de familie Spruitenburg staat. De ervaren officier is instructeur. Tijdens een oefening op 2 maart 1945 gaat het mis. Als de mannen oefenen met explosief materiaal, trekt een van de verzetsstrijders de pin uit een granaat. Van der Velden reageert alert, pakt de granaat en gaat er bovenop liggen. Met zijn kordate optreden voorkomt hij dat er meer slachtoffers vallen. Uiteraard overleeft hij de klap niet. Dit verhaal maakt veel indruk op Spruitenburg en wordt de aanjager voor zijn missie. “Deze jonge officier was bereid zijn leven te geven voor anderen. Dit is dus wat het inhoudt een held te zijn.” 
​
Volg de premiere van deel 1 van #ReUniForm op:
YouTube https://youtu.be/rC44Ht4sObo
Facebook www.facebook.com/omroepv/posts/1869898586537203
LinkedIn https://lnkd.in/egHrfPM5
​

Yulya Degene bij wie ik hier in huis zit is op korte vakantie en ik probeer zelf veel te regelen in Munchen. Ik vind dat heel lastig omdat ik de taal niet ken. En het lijkt wel of ze hier alleen maar Duits kennen/willen spreken. Ik had gehoopt op Engels, want mijn dochter kan wel wat Engels. Het is hier ontzettend druk met vluchtelingen. Er staan overal zulke rijen. Voor het registreren als vluchteling, maar ook; is er bijvoorbeeld verblijfgeld (eet en drink geld) van de overheid vrijgesteld, maar voor maar 200 mensen per dag. Daar staan elke dag zúlke rijen dat het ontmoedigt daar in te staan. Ik ben vandaag wel naar humanitaire hulp gegaan en heb voor mijn dochter wat kleren en schoenen gevonden. We vertrokken daar in onze winterkleren, maar hier is het heel ander weer.

Toch: ik voel ook dat wij een ander plekje moeten zoeken als dat mogelijk is. Ik blijf herhalen; ik ben heel dankbaar en hier zijn geen bommen, maar er is een tweedeling voelbaar: ook dat mensen helemaal geen vluchtelingen hier willen. Mensen vinden het niet fijn om in hun vredig leven gestoord te worden. Wij zijn hier gewoon 'niemand'. Misschien zijn het er te veel. En we zitten hier bij een gezin in huis met zelf drie kinderen en nu is er nog een gevluchte moeder en dochter uit Kiev bijgekomen. Ik voel dat aan: het is te veel. We moeten een ander plekje zoeken. En tot die tijd zitten we hier goed. Maak je geen zorgen, Tanja.

Tatjana En toch voelde ik zo de neiging iets voor haar te willen betekenen, haar in mijn armen te sluiten. En ik grapte: Kom je dan alsnog een keer op visite naar NL zoals we altijd planden? (ik ken haar vanaf kindertijd) We lachten. Ja, maar dan in nooit durven-dromen-omstandigheden. Ik probeer nu te kijken of het mogelijk bij mij in de buurt een plek en een gezamenlijk vangnet voor hen te regelen. Ergens iets in de buurt, zodat ik haar van dienst kan zijn.

Anja vertelde vandaag alleen dat er geen elektriciteit is en ze daarom haar telefoon wilt sparen. De dag daarvoor vertelde ze dat haar oom en tante met hun kleinkind aangekomen waren in Kiev en vandaar uit een bus willen vinden naar het Westen. Ik had mijn bedenkingen: Is dat wel goed om juist nu daar heen te gaan? (gezien de omsingeling en hoe heftig daar gebombardeerd wordt) Haar antwoord: Wie weet wat nu goed is en wat de verstandigste keuze blijkt? Iedereen maakt zijn eigen afwegingen en doet wat hem/haar het beste lijkt. Ik ook. Wij blijven hier. En ik maak bijvoorbeeld de keuze en ik neem de verantwoordelijkheid om niét de sirene app te installeren, omdat ik mijn zoon niet wil laten schrikken. Dat geeft mij de meeste rust in deze omstandigheden. Ik blijf luisteren naar geluiden uit de omgeving en mijn eigen intuïtie. Gisteren zijn we weer door een luchtalarm heen geslapen. Wel hebben we gisteren hier voor het eerst gehoord, met die bombardementen, waarvoor we eigenlijk bang moeten zijn. In theorie weten is één, maar gisteren was een soort praktijkles. Vandaag stond ook wel in het teken voor ons allemaal van 'geschrokken zijn'.

Weet je wat ik nog even wil vertellen wat mensen veel meer zijn gaan doen dan eerst? Bijvoorbeeld op straat of als je vrienden ziet. Knuffelen. Gewoon elkaar in stilte en langer omhelzen. Haha, ja niemand heeft het nu nog over Corona. Weet je dat we zelfs een grapje hebben: 'Heb jij nog wat nieuws voor mij over Corona? Ik wil graag wat ontspanning.'

Larissa maakt zich ook klaar voor geen elektriciteit, maar heeft er een theorie over. 'Weet je dat we nog steeds (hier, dit stuk) stroom krijgen uit Rusland? Misschien hebben ze het daar afgesloten, misschien zijn we het hier aan het omleggen en het vanuit Oekraïne te krijgen. Er waren al besprekingen gaande daarover, maar toen begon de oorlog.'
Ik heb de vorige avond lang met haar gepraat over: politiek. Interessant. Zij is, samen met Lyuda, degenen die het meest op de hoogte zijn. Zij is geen fan, nooit fan geweest van Zelenski, maar van de vorige president Poroshenko. Onder andere (maar echt nog veel meer, maar te veel voor hier) met het argument dat Zelenski veel te lang nalatig is geweest de dreiging van Rusland te erkennen. Ze is bang dat als Zelenski nu te snel toegeeft in onderhandelingen; Rusland dat alleen maar zal gebruiken om te hergroeperen en over een half jaar dezelfde situatie is. Verfrissend is zij. Op nog menig kampvuur.

Hoe ze zich voelt? "Strijdvaardig. En ook weet ik dat wij hier (de mensen in haar stadje) niet de dienst uit maken. En ik ben ook niet meer bang. Alles komt nu neer op Geloof. Geloof in God en het leger. En ik volg ook het nieuws niet meer. Ik voel me nu veel beter."

Bericht van Lyuda ná de bombardementen Ik stond in de keuken soep te maken. Ik had zelfs even mijn lagen stof voor de ramen weg gehaald en het raam open gezet. Het was zelfs vredig, ik voelde de lente. En opeens; zulke ongelooflijke bombardementen! Zelfs zonder luchtalarm. En dan; Zo'n golf door de lucht. Ik heb nog nooit zoiets gehoord. Ik heb nooit verwacht in zoiets te moeten leven.

Dus ik belde mijn man; 'Man! Wat is dit?! Hij zegt; ja dit is serieus. Vliegtuigen. Zonder luchtalarm, pak heel snel alle buren en ga de kelders in! 'Ze zeggen' dat bij heel veel huizen nu het glas eruit ligt. Ik kan je een foto sturen van de witte strepen die de 2 vliegtuigen in de lucht achter lieten. Daar keren ze om na hun werk. Ze zeggen dat er daarna nog meer kwamen bombarderen, maar dat kon ik uit mijn kelder niet horen. Daar hoor je niets, gelukkig. Ik belde net met mijn zoon in Kiev. Hij grapte: 'Jullie zijn daar gewoon nog niets gewend. Hier is het de hele tijd zo.' Nu is het weer donker en ben ik weer thuis. Ik denk dat er morgen meer duidelijk is. Ik ga zo proberen te slapen. Vandaag kwam een lading medicijnen aan in een apotheek. Ik heb daar van alles gekocht wat ik had door gekregen van een lijstje van ons front (bloglezers weten welk 'ons front') en voor mezelf heb ik slaappillen gekocht. Ik noem ze pillen tegen een gebroken hart.

Ik denk de hele tijd, wij zitten hier in zo'n klein hoekje, misschien zien ze ons wel over het hoofd. Tot nu toe heb ik gedacht dat het hier wel losjes zou lopen.

Anja vanuit haar kelder rond 18.45 Wij zitten hier nu ook in de kelder. We zijn heel erg geschrokken, zowel kinderen als volwassenen. Zulke harde knallen hebben we nog nooit gehoord. Het is heel dichtbij. Maar maak je geen zorgen, alles komt goed.

Bij ons was vanochtend ook luchtalarm, maar daar heb ik doorheen geslapen. Hoe dat kan? Omdat wij hier niet een functionerende sirene hebben. We worden altijd gebeld door iemand die wel bij een werkende sirene woont. Er is nu ook een app; die je verbindt met de sirene van je regio, maar die is heel hard. Ik ben bang dat vooral mijn zoon ervan schrikt. Tot nu toe heb ik die app niet, Ik vind het nog niet nodig.

We hadden ons bed weer voor ons. En ik merk hoe ik die genegenheid heb gemist. Vanaf de eerste dag van de oorlog, hadden mijn man en ik zo weinig ruimte voor ons, dat we alleen maar soms eventjes in elkaars hand knepen. We hebben met mijn man de tijd genomen om stil te staan, bij de jongens die wij kennen die vechten in het leger. We weten natuurlijk nu niets over ze.

We hebben vlees gekocht van iemand hier die zijn varken heeft geslacht. Vanavond eten we vlees. En ik heb ook gekocht voor iemand uit het 'dorpje'. Zij komt dat morgen op de fiets halen (40 km, grotendeels door onverharde boswegen van zand). Ze zij; ik heb toch benen! En ik ben even naar onze groentetuin gaan kijken. Daar steken de eerste groene sprietjes al door van de knoflook en de ui! Dus binnenkort hebben we onze eerste 'vers groen' (zoals bij bosui).

Vandaag heb ik het initiatief genomen om een officiële vermissing op te geven, in een speciale groep die is opgericht. Mijn klasgenoot zit in Mariupol. Daar is het apocalyps. Zij is voor het laatst online geweest op 2 maart. Ik heb vandaag met haar familie gebeld, maar zij weten ook niet meer. Nou heb ik van alles ingevuld en foto's aangeleverd ect. en wordt dat verspreid. Iemand die misschien nog wel online is daar kan het ontvangen en weer verder verspreiden. Misschien totdat het bij iemand komt die haar nog wel levend heeft gezien, of versere informatie heeft. Zo'n hele zoek-systeem is nu opgezet onderling door heel Oekraïne. Een ander systeem wat door heel Oekraïne is opgezet is het tijdelijk huisvesten van 'gevonden' kinderen, van wie bijvoorbeeld de ouders er niet meer zijn. 'Wie wil dit kind bij zich in huis nemen?' Ja. Het zijn geen vrolijke tijden.
​
In Mariupol is het zo erg. En van degenen die nog online zijn, zijn sommigen heel boos: Zijn wij vergeten? Waar blijft het leger ons bevrijden? Ze voelen zich in de steek gelaten. Maar ik weet: het leger doet alles wat hij kan. Er zijn al vijf evacuatie pogingen geweest, maar die honden blijven bestoken.

Larissa Vandaag wordt er zonnebloemolie verkocht op straat. Ik sta nu in de rij, maar ik kan wel praten, want ik heb mijn nummer al; nummer 214. Vannacht ging om half vier het luchtalarm dus mijn slaap is gebroken en ik heb een slecht humeur.

Yulya Nu de bommen weg zijn, komen dingen als geld en toekomst naar boven. Bij mij ontstaan depressieve gevoelens. En ik ben ziek geworden. Ik lig maar op de bank thee te drinken en snoepjes te zuigen. Ik merk een tweedeling in de mensen hier. Sommigen zijn aardig. Maar ook merk je mensen die niet echt op je zitten te wachten. Je 'stoort' ze in hun dagelijks, vredig leven. En ik wil ook helemaal niemand tot last zijn. En dan te bedenken dat er hier geen inkomen is, dat je hier bent met je twee tassen en dat alles waar je jaren voor hebt gewerkt nog daar in Kiev is, ja dat vind ik pijnlijk. Mijn zusje werkt als medicus in Kiev in het ziekenhuis bij de spoedopvang, daar waar de ambulances binnenkomen. Zij is nu in oorlogsdienst, dus slaapt daar en doet alleen maar dat. Weet je dat we nog steeds Russische soldaten blijven behandelen? Dat vind ik een groot verschil in de mentaliteit tussen Oekraïne en Rusland: Zij doden onze kinderen. Wij verzorgen hun gewonde soldaten. Het is de mentaliteit die het beste het verschil tussen Rusland en Oekraïne aangeeft, niet de taal. Je weet; mijn gezin is Russischtalig. Mijn moeder spreekt weer helemaal Oekraïens. Geen probleem. Wij gingen met ons gezin op vakantie naar Lviv. Daar had ik mij wel voorbereid op meer Oekraïens moeten praten. Maar wederom; geen probleem.

Mijn broer was net gevlucht uit Kiev en aangekomen in Lviv. Toen ze daar net een dag waren zijn ze daar ook begonnen met bombarderen. Hij zei; 'De lucht lichtte rood op'. Hij wil zo lang mogelijk in Oekraïne blijven als mogelijk is. (Daar zeg je zelfs nog broer en zus tegen wat wij hier achter-nichten en neven noemen. Een dorp vol broers en zussen.)

Ik hoop; je hoort toch vaker? Dat een land zich na een oorlog 2x zo snel ontwikkeld. Ik hoop dat dat bij ons ook zo is want dan is het ergens goed voor geweest. Ik hoop op een hernieuwde eenheid, een toekomst in de EU, en een afscheid van de oude (Sovjet) mentaliteit. Ik hoop dat wij ons prachtiger herbouwen dat dat wij waren.

​Anja Vandaag hebben we heel goed nieuws! Mijn tante en mijn man heffen nu een glaasje. Het is mijn oom op het laatste moment gelukt om uit Kiev weg te komen. Hij kon mee met een privé geregelde bus door iemand van het parlement (in Kiev) die hier uit de stad (Shostka) komt. Ze hebben 7 uur over de reis gedaan om hier te komen, die normaal 4 uur duurt. Hij gaat eerst slapen. En morgen komt hij mijn tante en kleindochter ophalen om even terug te gaan naar de stad om te kijken hoe ze een bus kunnen pakken naar Kiev om samen met hun kleindochter van daar uit een bus naar het Westen te pakken (naar hun dochter in Duitsland).

Ik voel ook opluchting. Is het gek dat dat hetgeen is waar ik het meeste tegenaan loop? Ruimte voor mezelf. Overal is iemand, ook in de badkamer. In Shostka hebben we een grote zuivelfabriek. Zij zijn nu hier in het dorp begonnen kaas en boter uit te delen.

Mijn man heeft meegeholpen met het graven van (camouflagehuisjes om uit te schieten langs de wegen, ik ken nog steeds zoveel militaire woorden niet, ook niet in het NL's, maar daar zit een stijgende lijn in). Mijn man ligt vanavond voor het eerst weer te slapen op zijn eigen bed. En heeft sinds heel korte tijd (18 dagen) ontzettende interesse in nationalisme.

Tatjana Ik wil nog even ons grappig momentje delen: gisteren had Anja samen met tante voor het eerst samen de blog geopend, om te vertalen en te zien wat ik ervan maak :) . En ook voor het eerst: had ik bij Anja; normal'no gezet (Dat is mijn moeheid) Ze hebben heel hard gelachen. En ik ook toen ik het hoorde. Ik hoop dat ze vandaag weer kijken!

​Vandaag is er alleen 'geluid' (knallen enzo) op de achtergrond, maar geen luchtalarm. Mijn oom kwam zijn meisjes halen. En ze zijn vertrokken. Het afscheid was van alles: Droevig, opluchtend en onwerkelijk. Mijn eerste avond zonder hen besteed ik aan het herinrichten zoals ik het wil hebben van ons huisje. Mijn man slaapt nu, voor het eerst weer in zijn eigen bed.

Avonds besteed ik vaak aan het luisteren naar allerlei analysten/specialisten. Vandaag zei iemand dat inmiddels meer dan de helft van de Russen weet dat er hier oorlog is. Maar dat ze daar wakker zijn geworden ligt niet zozeer aan dat wij hier allemaal in het begin gebeld hebben met; 'Haal je jongens terug!', maar door de zeer strenge sancties. Iedereen weet nu; 'Er is iets serieus aan de hand.'

Ik ben vandaag bezig geweest om spullen te zoeken voor de mensen in ons dorpje (mijn/het dorpje der dorpjes; een paar dagen geleden vertelde ik dat allerlei mensen, onder andere mijn Sumy's, daar nu heen zijn. Alle lijnen in deze blog zijn bij de wortels te herleiden tot dat dorpje). Ze bellen om te zeggen wat ze nodig hebben. Zonnebloemolie, havermout of andere graan voor pap, en ook WC papier. Mag ik even illustreren dat er nergens wc papier meer is? We hebben niets meer om.... Ik stelde voor: 'Net zoals in onze kindertijd met kranten!' 'Tanja; Er worden hier nu niet heel veel kranten gekocht of uitgegeven. Nee, we zoeken bladeren en zolang er sneeuw ligt kunnen we daar ook wat mee. Ik bedenk me dat er veel boeken verscheurd zullen worden de komende tijd.'

Lyuda Ik heb mij hersteld. Al wil ik nog steeds heel graag dat het zou kunnen dat het onder de dekens en kussens allemaal niet bestaat. En had je vergeten te zeggen dat ik ook eten ronddeel voor omaatjes en opaatjes die hun huis niet meer uit komen nu. Ik bracht vandaag gratis uitgedeeld melk naar een omaatje van 90 jaar oud. Al is er vandaag één wagen aangekomen in de stad met levensmiddelen (wagen is het kleinste model vrachtauto, waar AH mee bezorgt) Heel veel winkels zijn nu gesloten met het bordje 'niets te koop'. En opeens was 'ons' naai-benodigdheden winkeltje hier open. Ik liep helemaal blij met tranen naar binnen; 'Meisjes, zijn jullie open?!' Je voelt dat zij ook heel trots waren dat ze open waren, al was het maar voor drie uurtjes. Ik heb draad en een rits gekocht om een jas van mijn man te kunnen repareren. Dat heb ik al gedaan. Ik ben zelfs actiever dan voorheen.

Mijn moeder is een hard nootje van in de 80. Zij zit een stad verder in bezet gebied. Ze moet maar binnen zitten en is van verveling voor mij een Vishovanka geborduurd (Een traditioneel Oekraïnse blouse) en ze zegt: als ze binnen een maand maar weg zijn, want ik wil de groentetuin in!

Mijn Koem die gevlucht is naar Duitsland zit nu in Neurenberg: ik zei tegen haar: Goed zo! Maak je hun klaar voor het volgende tribunaal? Zij is gevlucht met 13 jarige dochter en haar demente moeder. Dat is maar goed ook, want zij woonden in Brovari, een voorstadje van Kiev wat gisteren heel heftig gevochten is. Maar Brovari is nog niet Irpin. Irpin is helemaal verwoest. Mijn zoon zegt: 'Mama, dat was zo'n mooi, modern stadje, met parken, pleinen, en de rivier die erdoorheen loopt. Nu loopt alleen de rivier er doorheen zoals die liep.' Mijn zoon in Kiev woont nu met zes mensen in een appartement. Mensen willen samen zijn. Hij heeft daar een hele mooie rol. Een meisje wat met hem 'zit' zei: 'Tante Lyuda, elke keer als ik 'out of my mind' ga, luister ik alleen maar naar Alyosha. Hij weet me er iedere keer weer bij te halen.' (Ps: iedereen noemt elkaar daar oom en tante) Dat ben ik trots op hem. De kelders zijn nu zo vol dat hij (jonge man) al een paar keer is verteld dat hij een volgende moet zoeken, dat er geen plek is. De ouderen, vrouwen en kinderen gaan eerst.

​Vandaag was er na drie dagen stilte 's ochtends weer luchtalarm. Nou ja, daar hebben we gezeten. En ik heb hoofdpijn en kan alleen maar heel veel slapen. Ik denk dat het ook heel moeilijk is hoeveel we in het donker binnen moeten zitten. Ik heb ook nog in de rij gestaan voor eieren, maar dat was al op voordat ik aan de beurt was. Ik ben vergeten een foto te nemen van wat voor enorme rijen hier nu staan voor winkels. Maar: ook, zoals ik een paar dagen geleden al zei: De eerste mensen van de omringende dorpen zijn vandaag al gekomen met voedsel op hun fiets!

​Larissa Vandaag was een hele onrustige dag met veel luchtalarm. We hebben veel (onder de grond) 'gezeten'. Basterds! Ik had zoveel plannen voor vandaag. Ze hebben mijn hele dag verpest.
​
Met haar heb ik verder heel veel gepraat over hoe het met die en die is. Zij vertelt over het dorpje: natuurlijk horen ze daar dingen gebeuren in de verte, maar dat komt omdat het zo stil is. Je weet zelf: als de haan niet kraait, of er geen hond blaft of koe loeit, dan hoor je alles. Hartje. Voor het dorpje der dorpjes.

Yulia belt uit Muchen! "Ik wil iedereen bedanken. Nu kan ik weer vertellen. Hoe het met ons was in Kiev, hebben jullie gelezen. Ik was niet in staat tot spreken.

Eerst reisden we twee dagen naar de stad Ivano Frankovsk. Die reis duurde heel lang omdat overal checkpoint controles waren en vooral: overal zulke lange rijen met mensen die vluchten. Bijna drie miljoen Oekraïners zijn het land uit gevlucht. Kun je je die exodus voorstellen?!

Bij de grens bij Lviv hebben we afscheid genomen van mijn man. Hij is terug gekeerd om Kiev te verdedigen. Hij wilde terug om te vechten. Nu hoeft hij ons niet meer te bewaken. Maar: ook als hij mee had gewild, had hij het land niet mogen verlaten. Alle mannen moeten in het land blijven. Vanaf de grens reisden we twee dagen verder met de trein naar München.
​
Mijn dochter en ik zijn nu in München bij mijn 'Koem' (degene die de peetouders zijn van je kind). Zij komt uit Sumy maar woont hier al jaren. En het maakt al een groot verschil: dat hier niet wordt gebombardeerd. We zijn ons nu net een beetje aan het 'inrichten' en hebben uitgeslapen.
Ik ben nu werk aan het kijken. Ik wil alles aanpakken. Ik ben nergens vies van. Ik wil Liza, haar dochter, hier naar school sturen, al is het één dag per week om weer iets van sociale contacten te hebben."

Ik vertel haar dat ze twee weken geleden nog een normaal gezin waren met hun leven op orde in Kiev. Ze hoeft niet vandáág te besluiten hoe haar komende leven eruit gaat zien. Ja maar, legt ze uit. "Met geld is het natuurlijk wel moeilijk nu. We hadden het niet slecht, we leefden daar normaal en hadden spaargeld, maar heel veel is al verdampt tijdens de reis. Als ik kijk naar de Euro-prijzen in München dan lach ik om de grivna's die we nog hebben.

Maar ik klaag niet! Ik ben heel blij. Wij hebben hier een dak en eten en stille nachten. Wij zijn niet meer buiten, onderweg, of onder de bommen. Maar natuurlijk heb ik veel zorgen over daar, over hier nu, en wil ik gewoon weer heel snel terug. Maar alles komt goed. En wacht maar tot we elkaar weerzien. En ik train mijzelf nu om niet 'na de oorlog' te zeggen, maar 'na de dag van de overwinning.'"

Larissa "Vandaag is een hele onrustige dag; in mij. De bommen kwamen vannacht tot ver in West Oekraïne. Dat is psychologische oorlogsvoering. Niemand is ergens veilig. Ik kijk de hele tijd naar de lucht, doe het raam open om te horen of ik een luchtalarm hoorde. Ik kom er niet aan toe iets anders te doen dan de hele tijd internet en facebook te bekijken. Ik ben bang dat ik iets mis. Ik kan me niet losrukken.
Ik zag dat iemand uit Nederland mij een bericht had gestuurd. En normaal zou je zeggen: dat zijn hele standaard zinnen, maar weet je, nu betekenen ze zo veel!"

Lyuda "Vandaag had ik een moeilijke dag. Ik heb heel lang alles 's avonds bij mijn lampje op de gang eruit gehuild. Waar zijn we in terecht gekomen? Ik sta onverschillig tegen eten, ik slaap niet en volgens mij zijn dat tekenen van depressie.
Ik ben vandaag op zoek geweest naar kool. Dat is nergens meer te krijgen. Kool!
En dan nog: Stel dat er ergens wel levensmiddelen klaar staan: dan is er geen brandstof om het te vervoeren. Maar ik denk dat het beter wordt als het wat warmer wordt en het sneeuw van de wegen verdwijnt. Dan zullen de mensen uit omringende dorpen ons komen helpen en voedsel op de fiets brengen.
Ook zijn de apotheken hier leeg en de medicijnen raken op. Mag ik je morgen een lijst sturen met medicijnen om hierheen te sturen?

Mijn zoon is in de stad om schietles te geven aan de bewonersmilitie, mensen die zich aanmelden om de stad te verdedigen. Sommigen hebben militaire basis-ervaring en een gedeelte heeft nog nooit geschoten."

Tatjana (kleine mini uitweiding) Oekraïne had na het uiteenvallen van de Sovjet Unie al zijn zware wapens afgestaan aan Rusland onder het mom dat zij zouden beschermen bij problemen. Oh the irony. Oekraïne had de dienstplicht afgeschaft twee a drie jaar voordat Rusland de Donbas en Krim kwamen 'redden' en bijna geen leger meer.
​
Het tractoren, jachtgeweren en hooivorken gehalte van hoe toen dat Oekraïense leger toen weer bijeen geraapt is, laat zich raden. Larissa vertelt bijvoorbeeld: er waren zelfs niet genoeg uniformen en moeders gaven hun kinderen gevulde paprika's mee voor onderweg). De wond die dat stukje oorlog heeft achter gelaten is groot (Oekraïners zeggen dat er al acht jaar oorlog is). Sindsdien is er echt in snelkookpan vaart ingezet op een professioneel leger, vooral door president Poroshenko. Nu staat er een godzijdank iets.

Dag 15
Tatjana "Gisteren toen ik naar Lyuda belde nam haar man op. Ik werd er verlegen van. Wat zeg je tegen zo'n iemand? 'Succes he, jongens?' Ik weet helemaal niet wat je tegen zo iemand zegt, of kunt zeggen. Als ik verlegen word, word ik soms wat onhandig. Dus ik zei maar; 'Hoi. Ik belde om te vragen of Lyuda al stof gezogen had.' Gelukkig moest hij daar heel hard om lachen. En ik besefte, ik respecteer hem al jaren, heb veel van hem geleerd en wil die lach nog veel vaker blijven horen.
Hij bedankte en vertelde dat ze een geschikte nachtkijker hebben gevonden. En dat ze die nu aan het 'regelen' zijn. Dat is hun terrein. Zelfs haar oudste zoon was even thuis tot morgen ochtend. Ze zaten net aan tafel. Ik heb ze gelaten. Ik zei nog wel: 'We zullen weer zwemmen in de Desna', want dat deden we. Hij zei: absoluut. En ook tegen die jongens in Kiev zeg ik (van de blog gisteren): We zullen weer zwemmen.

Het antwoord was overigens: ja ze heeft gestofgezogen en de vloer gewassen. En zelfs haar tomaten thuis voor geplant."

Anja "Gisteren vertrok hij uit Kiev, maar toen werd op zijn route in een voorstadje gevochten en moest hij weer omkeren. Dat is natuurlijk wel een verdrietig verhaal, maar hij zit nu in een ander huis bij vrienden in Kiev. Dat is wel beter voor hem. Gisteren had iedereen het natuurlijk over wat er in Mariupol is gebeurd. Ikzelf vind het nu heel moeilijk neutraal of met iets van liefde naar die mensen te blijven."

Larissa "Vandaag is prachtig. Het weer is prachtig, mijn humeur is goed. Ik verbaas me dat ik me zo zelfverzekerd voel, zelfs vrolijk, maar ik weet zeker dat God mij ingefluisterd heeft; dit is snel voorbij. Dan zullen we hier in de omgeving nog wel een tijdje die gekke verdwaalde Russische soldaten tegenkomen in de bosjes en de bossen. We kregen net een voedselpakket voor ons gezin: twee broden, twee boter en worst.

Mijn man blijft werken. Hij rent juist heen een weer. Hij is elektricien en nu is er in ieder geval genoeg elektriciteit overal te repareren. Met mijn ene broer in Kiev bel ik nog wel. Hij vertelt dat Borispol (het vliegveld vannacht gebombardeerd is) maar eigenlijk laat ik ze vooral met rust. Ik vraag alleen: 'Normal'no?' en zij zeggen 'Ja.' en ik zeg 'Godzijdank'. Zo zijn onze gesprekken. Van mijn andere broer zag ik dat hij net wat op Facebook plaatste en dan denk ik: iemand die zijn pagina kan bijwerken is in goede staat. Ze hebben het nu zo druk. Ik wil ze niet storen en misschien bel ik ze wakker als ze net liggen te slapen.

Vanochtend was er wel chaos in de omgeving, maar die komt van Social Media en daar ben ik doorheen geslapen. Iemand had gedeeld: per direct evacueren! ;dat het helemaal mis was, we ons gingen overgeven. De één viel over de ander op social media en paniek natuurlijk. De lokale overheid moest ingrijpen en heeft een toespraak gehouden; Niets aan de hand. Wij geven ons niet over. Dat was gewoon een boodschap van een mevrouw die iets ergens heeft opgevangen en daar het eigene van heeft gemaakt. Zie je wel wat voor rol social media speelt en hoe belangrijk het is dat je informatie juist is? Denk jullie wel eens aan evacueren? Nee. Wij gaan helemaal nergens heen.
​
Zij vertelt mij dat 'mijn Sumy's' en nog een vriend met drie gezinnen naar hun geboorte-gehuchtje zijn gegaan diep in de bossen. Daar voorbij het asfalt, met mineraalwaterbeekjes en waterputten. Is het in ieder geval: stil. En is er voorlopig te eten. Laat ze helen. (Sommigen die lezen zullen weten welk plekje ik bedoel) De vertakkingen uit de stad keren weer terug naar de wortels. Bijna mooi.
Het is niet alleen voor ons, maar voor iedereen heel belangrijk dat er vrede komt en wij tarwe gaan zaaien. Wij zijn zo'n belangrijke tarweproducent dat als wij niet op tijd gaan zaaien, de hele wereld dat zal merken in de voedselprijzen."

Dag 14
Lyuda is vandaag vooral aan het woord. "Tan'; Hier is geen feeststemming. Ik wil nu geen Internationale Vrouwendag, maar de dag van de Overwinning. Rondom ons is het een beetje tot een stilstand gekomen. Ze gaan niet vooruit, ze gaan niet achteruit.
Eergisteren hoorde ik van een gezin wat van daar (net noordelijker, bezet gebied) naar onze stad kwam. Ze vonden het heel moeilijk weg te gaan, want weten dat ze dan in hun huizen kruipen en op hun bedden gaan slapen. Dat is wat ze doen. Ze hangen wat rond. Ze hebben niet te eten en plunderen winkels. Dit gezin is het gelukt om hier te komen, maar om door de checkpoint te komen zijn ze eerst, daar, op de weg, helemaal tot het laatste uitgekleed.

De soldaten staan overal in het land maar een beetje... stil te staan. Zonder motivatie, verbaasd dat ze niet met bloemen worden onthaald en de organisatie/logistiek is verschrikkelijk. Ze hebben niets te eten. Dan gaan ze weer plunderen (Dat 'glorieuze' leger, snuift ze). Het Kremlin geeft niets om ze. Wíj (UA) doen hun lijken en krijgsgevangen registreren geven dat door. Weet je hoeveel moeders daar anders nooit zullen weten waar hun zoon is?!

Ik merk ook: misschien moeten we hier aan gaan wennen en gaat het langer duren. Dan is het belangrijk om er een ritme en een structurele aanpak in te krijgen. Ik ga zelfs zo even stofzuigen en de vloeren dweilen. En heel misschien zelfs mijn tomaten voor-kiemen voor dit jaar. Ook de minister van Landbouw en voedsel sprak vandaag tegen de boeren, zelfs voor die rondom Cherson en Charkiv: 'Ga maar toch proberen op één of andere manier iets in de grond te krijgen, te zaaien, want we moeten toch gaan nadenken over dat we moeten blijven eten.' En misschien kan ik zelfs binnenkort jouw doek nog omzomen. Maar dan; hoe het dan vervolgens op te sturen? Als ik op de kaart kijk zijn we gewoon omsingeld. (barst uit in slappe lach) (Ja. Hoe we nu verder moeten met mijn textielkunst is mij ook nog een volslagen raadsel)
Bel je nog met Rusland?
Om eerlijk te zijn ben ik daarmee opgehouden. Het voelt heel zinloos door de telefoon iets aan de denkbeelden te veranderen. Mijn 'Koem' die in Duitsland zit die doet dat nog wel. Ik heb mijn energie nodig voor ondersteuning hier.
Ze blijven ons fascisten noemen. Ik zég; wij vechten hier tegen een grotere fascist dan Hitler. Hij verwoest/maakt meer met de grond gelijk dan zelfs Hitler had gedaan. Als ik ze foto's van Ochtirka laat zien zeggen ze; dat is niet waar.
Ochtirka is gewoon een heel klein stadje hier in de Sumy provincie, je weet hoe kleine stadjes bij ons zijn, wat kerkjes, wat gebouwen, wat flatjes, houten huisjes en veel groentetuinen. Het is nu 13 dagen oorlog. 13 dagen is Ochtirka gebombardeerd. Ik vraag me af wat daar te herbouwen valt. Wat heeft dat arme Ochtirka hun ooit zo aangedaan?! (barst uit in huilen)

(Het tweede gedeelte van) Het geld is vandaag aangekomen. Ik wil dat je doorgeeft dat ik graag over een tijdje iedereen die ons heeft gesteund; persoonlijk wil bedanken. Dat betekent écht heel veel voor ons. Geef je dat door?"

Larissa "Gisteren was rustig. Er werd alleen wat geschoten, maar de nacht was stil. Ik ben hiervoor nooit dankbaar geweest, ik heb hiervoor nog nooit gebeden voor een stille nacht. Het is hier nu twee nachten rustig, overal lijkt het een beetje rustiger. Onze rouw gaat een nieuwe fase in, want het lichaam is fysiek niet in staat zo lang in dat eerste stand te blijven. Ik ga ook weer wat doen. Ik heb er helemaal genoeg van. De lente begint. Ik wil het huis opruimen.

Mijn twee broers zijn nu beide in Kiev. De ene woonde in de voorstad Irpin, maar die is nu verwoest. Nu doen ze in Kiev allebei 'dat wat en daar wat nu nodig is', ze bewaken de stad.

Na de oorlog wil ik weer verder met onze verbouwing. We verbouwen een oud boerderijtje naar zoveel mogelijk ecologische waarden. Ook had ik een heel plan gemaakt waar bloembollen in de tuin te zitten. Ik was gisteren heel verdrietig dat ik door al dit gedoe nu mijn krokussen nog niet geplant had. Maar nu ligt er weer nieuwe sneeuw. God zegt daarmee: Het gaat nu even niet om krokussen. Je tijd van krokussen planten komt nog wel. Hij leert ons geduld. Maar ik ben heel ongeduldig. Geen tijd meer voor deze flauwekul. Genoeg gekloot. Val maar dood of ga maar weer naar huis, zie maar, maar wíj moeten weer de moestuin in. De lente komt eraan."

(een paar dagen geleden schreef ik al: veel mensen zijn daar (deels) zelfvoorzienend met 'eigen', vee, groenten, weckpotten ect) Ik vind het moeilijk om sommige nuances of gezegden goed te vertalen. Maar op de manier waarop zij dat zegt maakt ze me aan het lachen. Het gaat goed komen. Zo'n volk verover je niet.

Tatjana houdt korte dagboek-verhaaltjes bij van een aantal  vrouwen uit Oekraïne.  
Zo willen we een podium bieden voor een paar van de stemmen uit Oekraïne over wat daar nu gebeurt.
​Al deze verhalen spelen af in Sumskaya Oblast, De Sumy Oblast, noord-oost Oekraïne, aan de grens met Rusland. Alle vrouwen waarmee Tatjana nu in contact is zeggen: "Schrijf vooral. Het is belangrijk dat dit gehoord wordt. We blijven delen, zolang we verbinding en elektriciteit hebben."
Tatjana neemt nu deze rol op en geeft de berichten door zolang dat kan. Als een brug. Geen enkele consistentie of andere pretentie gegarandeerd. 

Wil je steun geven dat kan. Het was het rekeningnummer voor een groot kunstproject dat ik deze week glansrijk zou lanceren. Maar daar kwam even wat tussen. Als je geld wil storten doe dat o.v.v. Oekraïne en zet er als je wil een boodschap bij. Alles is welkom. Dank. 
​Het rekeningnummer is: NL80 KNAB 0410 5109 04 t.n.v. T. Kirienko / Curtainenko

Het oude geld is nu aangekomen. Nieuw geld. Rekening her-openen: te verdelen onder de vier vrouwen. Naar hun inzicht te besteden. Voor het geval dat. Zodat het er is voor als ze het nodig hebben. Ze zien maar....met de voetnoot erbij, dat het écht naar hun inzicht is. Dus óf voor hunzelf, al wil niemand nu zelf geld ontvangen voor zichzelf. Kan besteed worden van macaroni tot kruisraket (wees niet bang voor het laatste, ze kopen geen wapens, want die zijn al in gebruik) Ik wil even de situatie schetsen, dat het niet een tijd is van teddyberen en dat ik hun oordeel hoger acht dan mijn beleren.

​Lees de hele serie 'Stemmen uit Oekraine' 

Lyuda Is nu ook ziek van het virus dat haar man had. 'Maar ik snap het wel: het lichaam heeft zo'n klap gekregen. Het komt me nu niet goed uit om ziek te zijn, maar ik lig nu op de bank en drink alleen maar thee.' Mijn man is vanochtend om 6 uur weer vertrokken (naar het front)'.

Anja "Vandaag was een stille, rustige dag. Mijn tante is zelfs terug naar de stad gereisd om haar haar te laten doen voor Vrouwendag. Wij hebben haar proberen tegen te houden, maar ze zei: Voor mij is dat heel belangrijk. En ik begrijp ook; dat iedereen zich op een andere manier probeert ergens aan vast te houden. Het lukt onze oom maar niet weg te komen uit Kiev. Hij heeft al een paar keer gebeld en geprobeerd, maar hij is iedere keer nog niet aan de beurt. Wel hebben mijn oom en tante plannen gemaakt om als ze samen zijn te vluchten, naar hun dochter in Duitsland. Mijn gezin niet. Wij blijven.

Er gaat wel wat anders veranderen na de oorlog. Ik kan niet meteen meer mijn oog loslaten van mijn huis, de kinderen, mijn erf. Ik ben zelf ook heel schrikachtig voor alles. Het zal mij niet lukken hem af te geven aan de crèche en zelf nog een stad verder te gaan werken. Ik moet er de hele tijd bij zijn. De tijd zal dat misschien helen, maar als de oorlog voorbij is, ga ik mijn baan opzeggen en wil ik thuis gaan werken. Ik heb al een plannetje. Ook wil ik dan mijn ochtend-rituelen van yoga en water-cleansing weer oppakken. Ze zeggen dat het heel goed is voor je mentale toestand om plannen te blijven maken voor de toekomst. Dat ben ik aan het doen."

​(Zij bracht mij op een idee. Ik ga die vraag ook aan de anderen vragen. Dat lift op.)

​Dag 12
​Lyuda: "Ik ben aan het proberen een 'camouflage pak' te maken. Mijn man is hier langer, want zijn ziekte is hardnekkiger. Gisteren tegen de avond begonnen hier luchtaanvallen en ging de luchtalarm. We hebben toen in de kelders gezeten. Vandaar dat ik niet online was.

Nu, wat kan ik je nog vertellen? We weten niets en ik heb vandaag in de rij gestaan voor melk. Ik sta extra vroeg op om alle daglicht te vangen, omdat we hier avonds het licht uit doen. Man zegt: 'Als ze komen bombarderen dan maakt het niet uit of we het licht uit hebben.' Maar ik geloof dat alle kleine beetjes helpen."

Tatjana Ik ging nog even overleggen; of ze het geld al had ontvangen (nee) en ze weet ook niet of ze dat kan ontvangen omdat alleen het mobiel internet het nog doet. Ze krijgt bericht van de bank als het er is. Ik vroeg verder: Wat hebben jullie daar nu nodig? Man: 'Geen kleertjes.'Allemaal Walkietalkies van hetzelfde type hoorde ik. En een nachtkijker. Maar dan is stap 2: Hoe het daar te krijgen?

Anja "Stilte is niet altijd goed. Het lijkt wel of ze in de stille dag gisteren krachten hadden verzameld. Vandaag zijn er zelfs in de stad Vinnitsa bommen gevallen. Dat is geen Noord of Oost Oekraïne meer, dat is bijna west Oekraïne. Dat vind ik heel eng.

In de winkel liggen twee dingen: Chocolade en een kaasproduct van de laagste klasse. Een reep chocolade heb ik gekocht voor de kinderen. En met het 'kaasproduct' wil ik proberen voor 8 maart Internationale Vrouwendag een pizza voor ons te maken om het te vieren.

We proberen mijn oom weg te krijgen uit Kiev, maar dat lukt niet. Een vriend belde uit Sumy. Hij woont daar in een flat met zijn gezin en hij zegt dat het steeds moeilijker is om aan eten te komen. De prijs voor een zak aardappelen is acht keer zo duur. Hij zegt dat het woekerprijzen zijn, maar hij heeft het toch maar betaald. Weet je, 's avonds als we binnen zitten, belt iedereen vrienden en familie. En alle verhalen die ik hoor zijn 'niet gezellig'.

Wat ook gebeurt is dat iedereen; ruzies bijlegt, na soms jaren contact zoekt, Iedereen zoekt elkaar op en vergeeft elkaar. Wat er toe deed, doet er niet meer toe. Vervolgens ging het ook over onze familie. Ik kwam erachter dat ik helemaal niet goed weet hoe onze 'boom' in elkaar zit. Ik vond het genoeg van iedereen om te weten dat het 'familie is'. Zij gaat de oom in Kiev vragen de boom te tekenen. Het is dus ook andersom; wat er niet toe deed, doet er nu wel toe."

Larissa "Hoe het hier is? Waarom vraag je dat? Weet jij iets meer? Is er nieuws?!
Hier is alles goed. Gisteravond was er luchtalarm en hebben we weer in de kelder gezeten. Ik zie nu hoe mijn dochter daarop reageert. Ik hoop dat het verstrijken van de tijd ook zal helpen voor haar. Voor de rest: slaapt ze nog steeds. Ze slaapt en ze slaapt alleen maar. Wij zijn nu met mensen uit de stad met z'n allen buiten eten aan het maken voor de soldaten. Ik ben Wareniki (deegkussentjes) gevuld met aardappel aan het maken en ik bak bolletjes.

Tatjana Sumy gisteren: 'Stabiel. Stabiliteit is een teken van meesterschap'. Ik vroeg hem: bedoel je in jezelf of in de stad. 'Overal.' Zo waardevol. En de rest komt wel een keer, bij een kampvuur. Of misschien is het dan juist ook beter dan over andere dingen hebben. Sowieso: Ik ben blij dat ik de blog schrijf met vrouwen. Zij blijven delen. Anja vertelde dat haar man de vier dagen helemaal niets meer sprak en pas op de vijfde dag zei; 'Ik heb het moreel heel moeilijk.'

Vandaag is het weer anders in Sumy. Ik 'lees' dat Putin de evacuatie toestaat, maar... Rusland ín en Wit Rusland ín. Evacueren mag, maar dus naar.... Rusland en Wit Rusland. Ik durf het niet, ik kan het niet, ik durf het niet, ik kan het niet, te vragen of dat waar is.