29 november 2023 02:00 - 05:00 We naderen 80 jaar vrijheid. In de afgelopen veertig jaar hebben Nederlandse militairen bij gedragen aan meerdere VN-vredesmissies. Wat hebben de veteranen daar meegemaakt? Wat betekende de deelname voor het thuisfront?
En hoe was de terugkeer in eigen land? Vannacht is Amy van Son te gast. Zij is initiatiefnemer van het project ‘Helmen vol Verhalen’, waarin ze veteranen en kunstenaars aan elkaar koppelt om woorden te geven aan de verhalen van hun missies. Presentatie: Elodie Harreman Luister het radio item hier terug: https://bit.ly/DeNachtVanHelmenVolVerhalen

Je kunt deze aflevering ook terug luisteren via Spotify. 

• Ilona van der Hoek​

Een arts die haar eed moet negeren, een weduwe die haar man verloor, een zoon die zijn vader nooit heeft gekend. Allemaal verhalen van (familie van) veteranen, uitgebeeld in de universele taal: kunst.

De foto-expositie genaamd Helmen Vol Verhalen neemt de kijker mee in het volledige verhaal van veteranen en hun naasten. Door de verhalen te portretteren in kunst is het de bedoeling dat het publiek sneller aanleg heeft met (één van de) verhalen. De expositie is ontstaan in 2020, maar nu pas geëxposeerd wegens covid.

22 kunstenaars werkten samen met 22 veteranen om zo een helder beeld naar buiten te kunnen brengen. De expositie reist door heel het land, en ze strandde de afgelopen twee weken in Harlingen. In samenwerking met de gemeente en Veteranen Harlingen is het entrepotgebouw op de Willemskade omgetoverd tot waar museum.

Maatschappelijke verbintenis
Veteraan Amy van Son is oprichter van deze expositie. Haar inspiratie voor de expositie komt bij your-song.nl vandaan. Dit is een project waar veteranen hun verhaal kwijt konden bij muzikanten, waarna zij er een lied van maakten. Omdat Amy zelf veteraan is, merkte ze dat er na een uitzending eigenlijk niet meer over de gebeurtenissen en gevoelens gepraat wordt. “In kunst vond ik een bondgenoot voor zowel de militair als de maatschappij.”

​“Oude strijders, zoals die uit Korea of Nieuw-Guinea, is nooit een stem gegund. Jonge strijders kunnen op deze manier hun stem reiken aan de oude strijders.”
​
“Kunst is een woordeloze taal. De hele wereld is opgebouwd uit diverse systemen om uit te leggen hoe men moet denken, maar met kunst is dat anders. Men kan op een ethische manier relateren aan de verhalen, zo wordt er een veilige plek geboden voor de militairen, zonder dat er geoordeeld wordt”, aldus Van Son.

De titel is aangereikt door generaal buiten dienst Hans Damen. In dienst was hij logistiek manager, hij zag hier een pallet vol met helmen en een lampje begon te branden. Eerst werd er nog nagedacht over de titel ‘Honderd Helmen’, later is de titel omgedoopt tot Helmen Vol Verhalen.

De foto expositie reist al sinds 25 november. Elf verschillende plekken hebben zichzelf het huis van de expositie mogen noemen. Alle foto’s zijn onder andere naar Den Haag, Arnhem en Delft geweest, en nu dus ook in Harlingen. Buiten dat de expositie fysiek te bekijken is, kan er ook een boek besteld worden. Dit is mogelijk via de website helmenvolverhalen.nl, het is nog mogelijk om in te schrijven voor het boek tot en met 10 oktober. Het boek komt uit op 23 november dit jaar.

Emotionele bagage
Caro Kropveld en veteraan Jelmer Zwaan zijn deelnemende kunstenaars. Caro is kunstenares van het verhaal van Florentien Braat, genaamd ‘Emotionele bagage’. Caro doet mee omdat ze zich als kunstenaar buiten haar comfortzone kon bevinden middels deze expositie.
​
“Ik zie de opoffering. Veteranen worden vaak niet goed begrepen, mensen vinden veel dat defensie teveel geld van de overheid krijgt, waardoor er snel een vertekenend beeld ontstaat. Ik zie in dat de gevoelens van veteranen heel kostbaar zijn.”

Het verhaal van Florentien heeft veel impact, maar niet vanwege één specifieke gebeurtenis. “De koffer staat symbool voor hoop en samenwerking. De taak van Florentien in de vredesmissies was hulp bieden aan de bevolking bij de opbouw na de strijd in dat gebied. Hoop en vertrouwen in de toekomst door economisch perspectief te hebben zijn de basis voor succes. Florentien hoopte bij vertrek genoeg handvaren hiervoor te hebben geleverd waarmee de bevolking verder zou kunnen.”
​
In de koffer zit deze ‘figuurlijke’ bouwsteen voor hun toekomst. Een bouwsteen die ook getekend is door de vele littekens die zijn opgelopen door jarenlange strijd. De verschillende bladzijdes in de geschiedenis heeft Caro verbeeld in zwart/witte bladzijden.

Zoals de militaire fase, de ruïnes van huizen en paleizen, economische onderhandelingen en als laatste: twee Afghaanse kleuters op een driewieler, als symbool voor de toekomst. Het beeld van het vliegtuig is het gevoel wat heerste bij vertrek. Hoe gaat het nu verder? Hebben we genoeg impact kunnen maken? Onderaan staat gedrukt: ‘je geest reist terug op een dromedaris.’ Hiermee wordt bedoeld dat ondanks dat een veteraan terug is van dienst, het echt wel een tijd duurt voor hij alles kan loslaten.
​
Zagen voor Tom
Zoals Caro werkt met tekst en beeld op verschillende manieren, werkt Jelmer Zwaan vooral vanuit één materiaal, hout. De boomkunstenaar heeft het verhaal van Tom mogen vertellen. Voor hem was het verhaal al gauw duidelijk. Hij kende Tom, en kent zijn ouders, persoonlijk. Voor de veteraan heeft meewerken aan deze expositie een dubbele lading.

“Het is belangrijk om buitenstaanders vrije interpretatie over veteranen te geven, maar veteranen krijgen ook een saamhorigheidsgevoel. Het maakt niet uit hoe kunstwerken geïnterpreteerd worden, als het gevoel maar overkomt. De ene vindt Van Gogh mooi, de ander vindt dat niks. Zo hoort dat. Veteranen zijn best ingetogen, vertellen niet veel over hun eigen verhaal. In Afghanistan hebben we er veel over gepraat, tot op het punt dat je er bijna moe van werd, en dat hielp met de verwerking.”

“Voor mensen die dat nog niet gedaan hebben, kan deze expositie een soort uitlaatklep zijn. Veteranen zullen bepaalde kunstwerken sneller en beter begrijpen, neem bijvoorbeeld The Mothership.”
​
“Voor een bijstander zal het wellicht een normale doek lijken, maar veteranen zullen het sneller koppelen aan intimiteit. Als je op uitzending bent, ben je vijf maanden weg. De gesprekken gingen bijna alleen maar over seks, en de vorm waarin die doek gelegd is, suggereert een soort ‘namaak’-vagina, die veel gemaakt en gebruikt werden.”
​

Tom is altijd Jelmer zijn luitenant geweest. Doordat Jelmer zoveel van Tom zijn zienswijze af weet, kon hij al gauw beginnen met zagen. “Voor het begin van de expositie dacht ik nooit meer aan mijn geschiedenis als veteraan, niemand wist het eigenlijk. Niemand vroeg er ook om. Het meewerken aan de expositie heeft wel dingen in mij naar boven gehaald.”

“Toen ik de oproep kreeg leek het mij een mooie expositie om aan mee te werken. Er is eigenlijk nooit twijfel geweest aan mijn deelname. Zij wilden het verhaal van Tom vertellen, het is mooi als iemand die erbij was zijn verhaal kan vertellen. Ik denk dat ik bij mijn kunstwerk meer aan de saamhorigheid waar Tom achterstond heb gedacht,” aldus Jelmer.
​
Het samenbrengen van veteranen en de maatschappij. Het doorspelen en uiten van emoties van veteranen aan het publiek, en vooral het gevoel van saamhorigheid onder de veteranen. Dat is waar deze expositie voor staat. Helmen vol verhalen.

​