ARNHEM – Vanaf deze week tot en met eind september is in de Witte Kapel in Schaarsbergen de expositie ‘Helmen vol Verhalen’ te zien. Nederlandse veteranen vertelden over hun ervaringen tegen kunstenaars. De kunstenaars verbeeldden die verhalen in 22 kunstwerken.
(Door: Patrick Arink)

In de afgelopen veertig jaar hebben Nederlandse soldaten bijgedragen in meerdere VN-vredesmissies. Wat hebben de militairen daar meegemaakt? Wat betekende de deelname voor het thuisfront? En hoe was de terugkeer in eigen land?

Die vragen vormde gedachte achter de reizende expositie ‘Helmen vol verhalen’ van de Arnhemse veteraan Amy van Son. Van Son koppelde 22 veteranen aan 22 kunstenaars. De persoonlijke verhalen van de veteranen over hun ervaringen inspireerden de kunstenaars tot een serie indrukwekkende kunstwerken.
​
Van Son: “Het is belangrijk dat deze verhalen verteld worden. Door met de hulp van kunstenaars de verhalen van veteranen boven water te halen, wordt hun geschiedenis zichtbaar voor iedereen. De universele taal van kunst slaat als het ware een brug tussen de militaire wereld en de burgermaatschappij.”

Tijdens de Open Monumentendag komen verleden, heden en toekomst samen in de indrukwekkende tentoonstelling en totaaltheater ‘Helmen Vol Verhalen’. Veertig jaar Nederlandse militaire missies samengevat in meer dan vijfentwintig kunstwerken.
​
Ga #meeopmissie door de kunsten met de veteranen en het thuisfront van alle defensieonderdelen, marine, luchtmacht, landmacht, marechaussee én het thuisfront.

Bezoekers van Open Monumentendag kunnen de kapel gratis bezoeken, maar het staat je vrij de organisatie te ondersteunen met een bijdrage. Dat kan door een reservering via helmenvolverhalen.nl/witte-kapel-schaarsbergen of door een donatie ter plekke.

De vrijstaande kapel is prominent gelegen aan de noordzijde van de Koningsweg. Het is onderdeel van de terreinen van het landgoed ‘Oud-Vrijland’. Door de karakteristieke vormgeving neemt deze basilicaal opgezette kapel een beeldbepalende positie in. De kapel maakt deel uit van een terrein met een historisch lanenstelsel en hoog geboomte. (Elke woensdag in september om 14.00 uur geeft de locatiemanager van Deelen hierover een toelichting in het veld.) Samen met de nabijgelegen historische poort vormt het een waardevol geheel dat harmonieus samengaat met de bosrijke omgeving.

Fathers of Mill Hill
De kapel is een goed bewaard gebleven voorbeeld van kerkelijke architectuur uit het interbellum. De voormalige Christus Koningkapel is een zeldzaam voorbeeld uit deze periode en daarmee neemt de kapel een opmerkelijke plaats in binnen de Arnhemse kerken en kapellen. Van kunsthistorische waarde zijn vooral de figuratieve glas-in-loodramen in het westelijke roosvenster en de opmerkelijk gaaf bewaard gebleven decoratieve tegelvloeren in het schip.

De vrijstaande kapel was onderdeel van het in de jaren 1920-1930 gebouwde kloostercomplex van de Fathers of Mill Hill. Dit complex staat nu bekend als Oud-Vrijland. De missiecongregatie was hier van 1919 tot 1957 gevestigd met een onderbreking tijdens de Tweede Wereldoorlog. De congregatie nam het uit ca. 1850 daterende ontginningslandgoed in gebruik als opleidingscentrum en rustoord voor missionarissen. Het ontwerp toont verwantschap met de historische Engelse kerkbouw, die de Angelsaksische origine van de kloostercongregatie accentueert.

Leven & Doorgeven
‘Leven en doorgeven’ doe je door het samen delen van verhalen, maar bovenal door het samen te ervaren. Tijdens Open Monumentendag doet zich de unieke kans voor om de Witte Kapel met haar rijke historie van religieuze en militairen componenten te bezoeken. Naast haar architectonische en historische waarde toont de kapel de indrukwekkende reizende expositie ‘Helmen Vol Verhalen’. Een expositie met meer dan 25 installaties en kunstwerken die gebaseerd zijn op verhalen van jonge veteranen en hun naasten. Verhalen van hoop, liefde en verbinding.

De gezamenlijke missie van de kunstenaars en veteranen is om inzichtelijk te maken wat het betekent om op missie te gaan en de impact daarvan op de militairen en het thuisfront. Zo krijgt een breed publiek in Nederland de kans kennis te maken met deze unieke verhalen. Ook geeft het inzicht in het belang van de Nederlandse bijdragen aan militaire missies. Het is een andere, positieve en integere manier om naar onze veteranen te kijken. Zo komt de Witte Kapel met ‘Helmen Vol Verhalen’ volledig tot leven in het heden met het oog op de toekomst.

NB Als je niet in de gelegenheid bent de expositie Helmen Vol Verhalen tijdens Open Monumentendag te bezoeken, dan kun je vanaf 18 augustus tot en met 30 september op woensdag tot en met zaterdag tussen 13.00 en 17.00 uur  in de Witte Kapel terecht. Meer informatie over het programma vind je hier: www.helmenvolverhalen.nl/witte-kapel-schaarsbergen-agenda.html.

Net als fotograaf Peter van Hal. De reizende expositie strijkt vrijdag 18 augustus in Arnhem neer. Bij de Witte Kapel aan de Koningsweg in Schaarsbergen.

Helmen Vol Verhalen is een project waarbij kunstenaars zijn gekoppeld aan ‘jonge veteranen‘. Op basis van 22 persoonlijke verhalen ontstonden kunstwerken die de impact van een uitzending op militairen laten zien. Zes van de kunstenaars komen uit Arnhem. Drie van hen, Peter van Hal, Tatjana Kirienko en het duo Kunstconstructie, bestaande uit Françoise Braun en Casper Teijgeler, vertellen over hun missie met de veteranen.

De nodige shit meegemaakt
,,Het is niet iets waar je zo maar instapt”, zegt fotograaf Peter van Hal. ,,Het is confronterend en ik heb me van tevoren verdiept in wat jonge veteranen precies zijn en wat ik kon verwachten. Ik werd gekoppeld aan Jordy Schalk die in Bosnië, Irak en Afghanistan op missie is geweest. In het eerste gesprek werd me duidelijk dat hij de nodige shit had meegemaakt.”

​Bij de afspraak waarbij Van Hal de veteraan wilde portretteren door middel van collodium fotografie kwam Schalk niet opdagen. ,,Hij bleek onbereikbaar, was zoek”, zegt de fotograaf. Bij de tweede poging was hij er wel. ,,Negen uur aan één stuk hebben we foto’s gemaakt. Voor elke foto moest hij drie minuten stilstaan. Hij heeft een beschadigd been en stuurde me de volgende dag foto’s van zijn bloedende linkervoet. Ik had iets van hem gevraagd wat hij niet aankon.”

Over het resultaat is Van Hal ‘super tevreden’. ,,Ik weet dat het beter had gekund, maar net als op een missie moet je het doen met de omstandigheden. Jordy liet me weten het te gek te vinden, maar daarna heb ik nooit meer iets van hem gehoord. Hij was niet meer bereikbaar.”

Oprecht het verschil maken
Textielkunstenaar Tatjana Kirienko werd gekoppeld aan veteraan Hans Damen, die missies in Albanië en Kosovo had. ,,Ik vond wat van het leger en een generaal hoorde niet bepaald tot mijn vriendenkring”, zegt zij. ,,Maar nu wel”, geeft Kirienko de kentering aan nadat ze het verhaal van Damen hoorde en op basis daarvan haar kunstwerk maakte. ,,Hij heeft al mijn vooroordelen ten opzichte van het leger laten verdwijnen. Hij heeft me duidelijk gemaakt dat hij als militair oprecht het verschil probeerde te maken.”

,,Ik ken ook niemand die in het leger zit”, zegt Françoise Braun. ,,Maar juist omdat je je in een wereld begeeft die je niet kent, hebben wij ons opgegeven voor Helmen Vol Verhalen.” Zij en Casper Teijgeler werden gezamenlijk als Kunstcontructie aan Harrie Vorsteveld gekoppeld, een luchtmachtmilitair, die missies in Afghanistan en Jordanië volbracht. Teijgeler: ,,Ik had ook helemaal niets met het leger. Orde en discipline staan mij echt tegen.”

Trauma niet aanraken
,,Van het eerste gesprek hadden wij hoge verwachtingen. Ik dacht dat elke veteraan met posttraumatisch stresssyndroom kampte, maar tijdens het gesprek raakten we dat trauma maar niet aan”, zegt hij. Braun: ,,De luchtmachtbasis zit altijd buiten het oorlogsgebied. In die zin had Harrie dus nooit contact met de vijand. Er kwam uit dat gesprek dat het thuisfront het belangrijkst voor hem is.”
Braun: ,,Hij is 23 jaar getrouwd met Leida, daarvan is hij een derde van de tijd weggeweest. Dan moet je stevig in je schoenen staan met z’n tweeën. Er wordt om minder gescheiden. Voor het vervolggesprek hebben we hem dan ook gevraagd Leida mee te nemen. Want het is ook haar verhaal. Ons kunstwerk heeft de vorm van een huis, één kant is van spiegelend metaal met de helm in het midden. En aan de buitenkant zitten drie batons, waaraan militairen hun onderscheidingen dragen. Maar deze zijn voor het thuisfront.”