Ze hadden niets met het leger en toch maakten ze kunst met jonge veteranen; ‘Stap je niet zomaar in’

De kunstenaars Tatjana Kirienko, Casper Teijgeler, Peter van Hal en Françoise Braun bij de Witte Kapel in Schaarsbergen, waar de expositie ‘Helmen Vol Verhalen’ vanaf 18 augustus is te zien. © Gerard Burgers

Een generaal rekenden ze niet tot hun vriendenkring. En van orde en discipline houden ze niet. Toch besloten kunstenaarsduo Kunstconstructie en textielkunstenaar Tatjana Kirienko mee te doen aan het project Helmen Vol Verhalen.
Marco van Nek 18-08-23

Net als fotograaf Peter van Hal. De reizende expositie strijkt vrijdag 18 augustus in Arnhem neer. Bij de Witte Kapel aan de Koningsweg in Schaarsbergen.

Helmen Vol Verhalen is een project waarbij kunstenaars zijn gekoppeld aan ‘jonge veteranen‘. Op basis van 22 persoonlijke verhalen ontstonden kunstwerken die de impact van een uitzending op militairen laten zien. Zes van de kunstenaars komen uit Arnhem. Drie van hen, Peter van Hal, Tatjana Kirienko en het duo Kunstconstructie, bestaande uit Françoise Braun en Casper Teijgeler, vertellen over hun missie met de veteranen.

De nodige shit meegemaakt
,,Het is niet iets waar je zo maar instapt”, zegt fotograaf Peter van Hal. ,,Het is confronterend en ik heb me van tevoren verdiept in wat jonge veteranen precies zijn en wat ik kon verwachten. Ik werd gekoppeld aan Jordy Schalk die in Bosnië, Irak en Afghanistan op missie is geweest. In het eerste gesprek werd me duidelijk dat hij de nodige shit had meegemaakt.”

​Bij de afspraak waarbij Van Hal de veteraan wilde portretteren door middel van collodium fotografie kwam Schalk niet opdagen. ,,Hij bleek onbereikbaar, was zoek”, zegt de fotograaf. Bij de tweede poging was hij er wel. ,,Negen uur aan één stuk hebben we foto’s gemaakt. Voor elke foto moest hij drie minuten stilstaan. Hij heeft een beschadigd been en stuurde me de volgende dag foto’s van zijn bloedende linkervoet. Ik had iets van hem gevraagd wat hij niet aankon.”

Ik had iets van hem gevraagd wat hij niet aankon
Peter van Hal, Als kunstenaar deelnemer aan Helmen Vol Verhalen

Over het resultaat is Van Hal ‘super tevreden’. ,,Ik weet dat het beter had gekund, maar net als op een missie moet je het doen met de omstandigheden. Jordy liet me weten het te gek te vinden, maar daarna heb ik nooit meer iets van hem gehoord. Hij was niet meer bereikbaar.”

Oprecht het verschil maken
Textielkunstenaar Tatjana Kirienko werd gekoppeld aan veteraan Hans Damen, die missies in Albanië en Kosovo had. ,,Ik vond wat van het leger en een generaal hoorde niet bepaald tot mijn vriendenkring”, zegt zij. ,,Maar nu wel”, geeft Kirienko de kentering aan nadat ze het verhaal van Damen hoorde en op basis daarvan haar kunstwerk maakte. ,,Hij heeft al mijn vooroordelen ten opzichte van het leger laten verdwijnen. Hij heeft me duidelijk gemaakt dat hij als militair oprecht het verschil probeerde te maken.”

,,Ik ken ook niemand die in het leger zit”, zegt Françoise Braun. ,,Maar juist omdat je je in een wereld begeeft die je niet kent, hebben wij ons opgegeven voor Helmen Vol Verhalen.” Zij en Casper Teijgeler werden gezamenlijk als Kunstcontructie aan Harrie Vorsteveld gekoppeld, een luchtmachtmilitair, die missies in Afghanistan en Jordanië volbracht. Teijgeler: ,,Ik had ook helemaal niets met het leger. Orde en discipline staan mij echt tegen.”

Trauma niet aanraken
,,Van het eerste gesprek hadden wij hoge verwachtingen. Ik dacht dat elke veteraan met posttraumatisch stresssyndroom kampte, maar tijdens het gesprek raakten we dat trauma maar niet aan”, zegt hij. Braun: ,,De luchtmachtbasis zit altijd buiten het oorlogsgebied. In die zin had Harrie dus nooit contact met de vijand. Er kwam uit dat gesprek dat het thuisfront het belangrijkst voor hem is.”
Braun: ,,Hij is 23 jaar getrouwd met Leida, daarvan is hij een derde van de tijd weggeweest. Dan moet je stevig in je schoenen staan met z’n tweeën. Er wordt om minder gescheiden. Voor het vervolggesprek hebben we hem dan ook gevraagd Leida mee te nemen. Want het is ook haar verhaal. Ons kunstwerk heeft de vorm van een huis, één kant is van spiegelend metaal met de helm in het midden. En aan de buitenkant zitten drie batons, waaraan militairen hun onderscheidingen dragen. Maar deze zijn voor het thuisfront.”

Expositie, speciale activiteiten en evenementen

De expositie Helmen Vol Verhalen is van 18 augustus tot en met 30 september te zien in de Witte Kapel, Koningsweg 31 in Schaarsbergen. De 22 kunstwerken kunnen daar tussen 13.00 en 17.00 uur (vrijdag 18 augustus vanaf 15.00 uur, na de officiële opening) worden bezichtigd. 

Er zijn wekelijks speciale activiteiten en evenementen. Enkele daarvan zijn Tattoos Vol Verhalen, een ‘Elvis-preek‘ door dominee Fred Omvlee, een lezing over veteranenlandgoed Vrijland waarop de Witte Kapel zich bevindt en een workshop Durf te Dichten. Voor het volledige activiteitenprogramma zie helmenvolverhalen.nl.

​Op die site zijn ook tickets voor de expositie en de activiteiten te reserveren. Kaartjes voor de expositie zijn ook bij de kapel te koop.
Zaterdag 9 en zondag 10 september is de Witte Kapel met daarin de Helmen Vol Verhalen-expositie onderdeel van Open Monumentendag. De vrijstaande kapel is in 1931 gebouwd en maakte deel uit van het kloostercomplex van de Fathers Of Mill Hill, dat bekendstaat als Oud-Vrijland. Van 1957 tot 2009 was het complex in gebruik bij Defensie. Nu is de kapel een locatie voor veteranen.