29 november 2023 02:00 - 05:00 We naderen 80 jaar vrijheid. In de afgelopen veertig jaar hebben Nederlandse militairen bij gedragen aan meerdere VN-vredesmissies. Wat hebben de veteranen daar meegemaakt? Wat betekende de deelname voor het thuisfront?
En hoe was de terugkeer in eigen land? Vannacht is Amy van Son te gast. Zij is initiatiefnemer van het project ‘Helmen vol Verhalen’, waarin ze veteranen en kunstenaars aan elkaar koppelt om woorden te geven aan de verhalen van hun missies. Presentatie: Elodie Harreman Luister het radio item hier terug: https://bit.ly/DeNachtVanHelmenVolVerhalen

Je kunt deze aflevering ook terug luisteren via Spotify. 

• Ilona van der Hoek​

Een arts die haar eed moet negeren, een weduwe die haar man verloor, een zoon die zijn vader nooit heeft gekend. Allemaal verhalen van (familie van) veteranen, uitgebeeld in de universele taal: kunst.

De foto-expositie genaamd Helmen Vol Verhalen neemt de kijker mee in het volledige verhaal van veteranen en hun naasten. Door de verhalen te portretteren in kunst is het de bedoeling dat het publiek sneller aanleg heeft met (één van de) verhalen. De expositie is ontstaan in 2020, maar nu pas geëxposeerd wegens covid.

22 kunstenaars werkten samen met 22 veteranen om zo een helder beeld naar buiten te kunnen brengen. De expositie reist door heel het land, en ze strandde de afgelopen twee weken in Harlingen. In samenwerking met de gemeente en Veteranen Harlingen is het entrepotgebouw op de Willemskade omgetoverd tot waar museum.

Maatschappelijke verbintenis
Veteraan Amy van Son is oprichter van deze expositie. Haar inspiratie voor de expositie komt bij your-song.nl vandaan. Dit is een project waar veteranen hun verhaal kwijt konden bij muzikanten, waarna zij er een lied van maakten. Omdat Amy zelf veteraan is, merkte ze dat er na een uitzending eigenlijk niet meer over de gebeurtenissen en gevoelens gepraat wordt. “In kunst vond ik een bondgenoot voor zowel de militair als de maatschappij.”

​“Oude strijders, zoals die uit Korea of Nieuw-Guinea, is nooit een stem gegund. Jonge strijders kunnen op deze manier hun stem reiken aan de oude strijders.”
​
“Kunst is een woordeloze taal. De hele wereld is opgebouwd uit diverse systemen om uit te leggen hoe men moet denken, maar met kunst is dat anders. Men kan op een ethische manier relateren aan de verhalen, zo wordt er een veilige plek geboden voor de militairen, zonder dat er geoordeeld wordt”, aldus Van Son.

De titel is aangereikt door generaal buiten dienst Hans Damen. In dienst was hij logistiek manager, hij zag hier een pallet vol met helmen en een lampje begon te branden. Eerst werd er nog nagedacht over de titel ‘Honderd Helmen’, later is de titel omgedoopt tot Helmen Vol Verhalen.

De foto expositie reist al sinds 25 november. Elf verschillende plekken hebben zichzelf het huis van de expositie mogen noemen. Alle foto’s zijn onder andere naar Den Haag, Arnhem en Delft geweest, en nu dus ook in Harlingen. Buiten dat de expositie fysiek te bekijken is, kan er ook een boek besteld worden. Dit is mogelijk via de website helmenvolverhalen.nl, het is nog mogelijk om in te schrijven voor het boek tot en met 10 oktober. Het boek komt uit op 23 november dit jaar.

Emotionele bagage
Caro Kropveld en veteraan Jelmer Zwaan zijn deelnemende kunstenaars. Caro is kunstenares van het verhaal van Florentien Braat, genaamd ‘Emotionele bagage’. Caro doet mee omdat ze zich als kunstenaar buiten haar comfortzone kon bevinden middels deze expositie.
​
“Ik zie de opoffering. Veteranen worden vaak niet goed begrepen, mensen vinden veel dat defensie teveel geld van de overheid krijgt, waardoor er snel een vertekenend beeld ontstaat. Ik zie in dat de gevoelens van veteranen heel kostbaar zijn.”

Het verhaal van Florentien heeft veel impact, maar niet vanwege één specifieke gebeurtenis. “De koffer staat symbool voor hoop en samenwerking. De taak van Florentien in de vredesmissies was hulp bieden aan de bevolking bij de opbouw na de strijd in dat gebied. Hoop en vertrouwen in de toekomst door economisch perspectief te hebben zijn de basis voor succes. Florentien hoopte bij vertrek genoeg handvaren hiervoor te hebben geleverd waarmee de bevolking verder zou kunnen.”
​
In de koffer zit deze ‘figuurlijke’ bouwsteen voor hun toekomst. Een bouwsteen die ook getekend is door de vele littekens die zijn opgelopen door jarenlange strijd. De verschillende bladzijdes in de geschiedenis heeft Caro verbeeld in zwart/witte bladzijden.

Zoals de militaire fase, de ruïnes van huizen en paleizen, economische onderhandelingen en als laatste: twee Afghaanse kleuters op een driewieler, als symbool voor de toekomst. Het beeld van het vliegtuig is het gevoel wat heerste bij vertrek. Hoe gaat het nu verder? Hebben we genoeg impact kunnen maken? Onderaan staat gedrukt: ‘je geest reist terug op een dromedaris.’ Hiermee wordt bedoeld dat ondanks dat een veteraan terug is van dienst, het echt wel een tijd duurt voor hij alles kan loslaten.
​
Zagen voor Tom
Zoals Caro werkt met tekst en beeld op verschillende manieren, werkt Jelmer Zwaan vooral vanuit één materiaal, hout. De boomkunstenaar heeft het verhaal van Tom mogen vertellen. Voor hem was het verhaal al gauw duidelijk. Hij kende Tom, en kent zijn ouders, persoonlijk. Voor de veteraan heeft meewerken aan deze expositie een dubbele lading.

“Het is belangrijk om buitenstaanders vrije interpretatie over veteranen te geven, maar veteranen krijgen ook een saamhorigheidsgevoel. Het maakt niet uit hoe kunstwerken geïnterpreteerd worden, als het gevoel maar overkomt. De ene vindt Van Gogh mooi, de ander vindt dat niks. Zo hoort dat. Veteranen zijn best ingetogen, vertellen niet veel over hun eigen verhaal. In Afghanistan hebben we er veel over gepraat, tot op het punt dat je er bijna moe van werd, en dat hielp met de verwerking.”

“Voor mensen die dat nog niet gedaan hebben, kan deze expositie een soort uitlaatklep zijn. Veteranen zullen bepaalde kunstwerken sneller en beter begrijpen, neem bijvoorbeeld The Mothership.”
​
“Voor een bijstander zal het wellicht een normale doek lijken, maar veteranen zullen het sneller koppelen aan intimiteit. Als je op uitzending bent, ben je vijf maanden weg. De gesprekken gingen bijna alleen maar over seks, en de vorm waarin die doek gelegd is, suggereert een soort ‘namaak’-vagina, die veel gemaakt en gebruikt werden.”
​

Tom is altijd Jelmer zijn luitenant geweest. Doordat Jelmer zoveel van Tom zijn zienswijze af weet, kon hij al gauw beginnen met zagen. “Voor het begin van de expositie dacht ik nooit meer aan mijn geschiedenis als veteraan, niemand wist het eigenlijk. Niemand vroeg er ook om. Het meewerken aan de expositie heeft wel dingen in mij naar boven gehaald.”

“Toen ik de oproep kreeg leek het mij een mooie expositie om aan mee te werken. Er is eigenlijk nooit twijfel geweest aan mijn deelname. Zij wilden het verhaal van Tom vertellen, het is mooi als iemand die erbij was zijn verhaal kan vertellen. Ik denk dat ik bij mijn kunstwerk meer aan de saamhorigheid waar Tom achterstond heb gedacht,” aldus Jelmer.
​
Het samenbrengen van veteranen en de maatschappij. Het doorspelen en uiten van emoties van veteranen aan het publiek, en vooral het gevoel van saamhorigheid onder de veteranen. Dat is waar deze expositie voor staat. Helmen vol verhalen.

​

Harlingen boeit 3-10-23

HARLINGEN - Zaterdag 30 september werd de indrukwekkende rondreizende foto expositie "Helmen Vol Verhalen" geopend door burgemeester Ina Sjerps.

De expositie is in samenwerking met Harlinger veteranen en de gemeente Harlingen naar het Entrepotgebouw gehaald.

Kunstzinnige uiting van moed en opoffering
De expositie "Helmen Vol Verhalen" is een uniek kunstproject dat jonge veteranen koppelt aan getalenteerde kunstenaars. De persoonlijke missieverhalen van deze dappere veteranen dienen als inspiratie voor kunstwerken met diepgaande betekenis. Dit project heeft tot doel de relevantie van Nederlandse vredesmissies en de impact daarvan op de deelnemende militairen op een kunstzinnige manier te benadrukken.

Een besloten bijeenkomst vol bewondering
De opening van de expositie was een besloten bijeenkomst, bijgewoond door Harlinger veteranen en partners. Tijdens de opening werden de kunstwerken met bewondering bekeken. Ook vonden er gesprekken plaats tussen veteranen en bezoekers. Tijdens de expositie is er een video te zien. Deze is gemaakt over de verhalen en ervaringen van verschillende veteranen uit Harlingen.

Een ervaring voor de hele gemeenschap
De reizende expositie van Helmen Vol Verhalen is een kunstzinnige, verbindende en verdiepende handreiking naar militairen, veteranen en hun thuisfront, kunstenaars en burgers om met elkaar uit te wisselen en diep te ervaren wat vrijheid betekent en wie daar de prijs voor betalen. Een unieke tentoonstelling met verstrekkende gevolgen voor iedereen die daar kennis van wil en kan nemen. De expositie "Helmen Vol Verhalen" is te zien op zaterdag 7 en zondag 8 oktober tussen 10.30 en 17.00 uur in het Entrepotgebouw te Harlingen. De toegang is gratis.

• Voor meer achtergrond informatie kun je kijken op de website van Helmen vol Verhalen. ​

​Kunstproject Helmen vol Verhalen in Entrepotgebouw Harlingen
In het Entrepotgebouw in Harlingen (Dokkade 1)  is op zondag 1 oktober, zaterdag 7 oktober en zondag 8 oktober van 10.00 tot 17.00 uur het kunstproject Helmen Vol Verhalen te bezoeken.
​
Missieverhalen als inspiratiebron
Helmen Vol Verhalen is een kunstproject waarin 'jonge' veteranen worden gekoppeld aan kunstenaars. Het persoonlijke missieverhaal van de veteraan vormt de inspiratiebron voor een kunstwerk met verbeeldingskracht.

Het project bracht 22 veteranen, thuisfront en 22 kunstenaars bij elkaar voor een wezenlijke ontmoeting. Hun gezamenlijke missie is het zichtbaar maken van de relevantie van Nederlandse vredesmissies en de impact daarvan op de deelnemende militairen.
De entree is gratis.

​Er bestaat nog een te grote afstand tussen veteranen en de burgermaatschappij, vindt voormalig militair Amy van Son. Hiervoor bedacht ze het project Helmen Vol Verhalen: een verbinding tussen kunst en de persoonlijke verhalen uit defensie. In Harlingen is de foto-expositie van het project te zien en kun je in gesprek met Harlinger veteranen.
Door: Jorien de Keijzer in het Friesch Dagblad

What have I become? my sweetest friend”, wordt live gezongen in het Entrepotgebouw, een voormalig doune-gebouw in Harlingen. De zanger richt zich op een gevarieerd gezelschap: in de Nieuwe Willemshaven hebben oude en jonge veteranen zich verenigd met familie voor de opening van de expositie Helmen Vol Verhalen.
​
Op deze dag zijn de veteranen weer samen en kunnen ze verhalen delen, iets wat erg belangrijk is, zegt Harlinger veteraan Nieky Dekker (50), die vooral voor ,,het reüniegehalte” naar de haven is gekomen. ,,Thuis heb je geen klankbord meer, dan kun je dingen gaan opkroppen. Veteranen komen er niet uit en krijgen misschien te maken met psychische problemen.”

Door Inge Jacobs suppoost bij Helmen Vol Verhalen in Arnhem en host voor de Airborne veteranen

Nu we aan de vooravond van onze 79e Market Garden herdenking in Oosterbeek en Arnhem staan, wil ik toch even reflecteren op wat ik de laatste maand heb beleefd en hoe het is gekomen dat ik de hele dagen de mooiste dingen beleef.


Op x moment viel mijn oog op een oproep van Amy van Son, om vrijwillig suppoost te worden bij de door haar georganiseerde expositie "Helmen voor Verhalen", in de Witte Kapel op Schaarsbergen. Het ging om kunst voor en door veteranen.

Het moest zo zijn dat ik me hiervoor zou aanmelden, want mijn achterban dient nu of is veteraan en vooral van Engelse afkomst en nu wilde ik me ook eens inzetten voor Nederlandse veteranen.
Voor een eerste kennismaking en een rondje kunst verkennen ben ik naar Schaarsbergen getrokken, om vervolgens midden in een lunch te vallen van suppoosten met Amy, uit Assen.
Een gezellig stel mannen, veteranen, die met de "onwetenden" uit het Ernhemse, langs de kunstwerken zijn getrokken. Het enthousiasme van deze mannen was zo aanstekelijk, dat ik verkocht was natuurlijk.

Eigenlijk heb je dan nog niet zo door dan het samenstellen van zo'n gebeuren nogal wat voeten in de aarde heeft en je daar niet de eerste de beste op los kunt laten. Amy wel, die kun je er op loslaten! Wat een dijk van een mens is dat! Zo integer en een waanzinnig goede verbinder, met jarenlange ervaring in dit veld en veteraan. Zonder veel woorden zet ze mensen in, die "ohne weiteres" dat doen wat ze kunnen. Onvoorstelbaar.

Militairen, kunstenaars, een zangeres, een dominee, mediamensen, journalisten, schrijvers, stand up comedians, tatoeëerders, you name it, zij brengt ze bij elkaar en runs the show! Zo knap. Ik heb Amy leren kennen als een integer mens, die letterlijk de kunst verstaat mensen te verbinden, zelfs te matchen. Ze is positief in alles wat ze doet en neemt geen blad voor de mond en is absoluut niet van het veren in de kont steken. Ze is ondernemend, creatief en deinst nergens voor terug. Ik vind haar een baas van een mens. Ze draagt over waar het in het leven om gaat en ook volgens mij gaat dat voor het grootste deel uit de arm om elkaar heen slaan. En dat doen we. Gewoon omdat we staan te janken bij de verhalen, of we een veteraan die er alleen voorstaat proberen te ondersteunen, of een familielid van een militair die er niet meer uit komt even omhelzen. Het gebeurt en dat is hartstikke goed.

De expositie bestaat uit kunstwerken die gemaakt door kunstenaars die gesproken hebben met veteranen die op missie zijn geweest. Voor niet militairen is het moeilijk zich een beeld te vormen van het leven van mannen en vrouwen die zich voor langere tijd hebben geconformeerd aan een missie in een ver land waar dingen gebeuren waar de honden geen brood van lusten. Ik ga geen opsomming van gebeurtenissen geven, maar neem maar van mij aan dat geen van hun maar zeker niet wijzelf, dit hadden willen meemaken.

Mij raakt het dat er niet altijd zo leuk met onze militairen word omgesprongen, dat er nogal makkelijk word gedaan over het uitvoeren van hun job, of er zelfs op worden afgerekend. Ik denk dat de expositie nogal wat ogen heeft geopend en dat is goed. Komen ze thuis, of niet, dat is altijd de vraag.
Ze hebben een thuisfront, familie en vrienden en natuurlijk hun legermaatjes, waarvan ze hopen dat die klaar staan om ze te ontvangen en te ondersteunen. Toch gaat het niet altijd zo, on the way gebeuren dingen die niemand van te voren voorzien kan. Ik mag en kan de verhalen hier niet herhalen en de werken niet verder uitleggen, die moeten jullie eerste hand zelf komen zien en lezen. Maar indrukken in een vat te gieten zodat men begrijpt wat er in het hoofd van iemand die op missie is geweest omgaat, is vreselijk knap. Toch is het kunstenaars gelukt dat te doen en de werken zijn te zien in de Witte Kapel op Schaarsbergen.

ARNHEM - Aangrijpende verhalen en ingrijpende gebeurtenissen vangen in kunst. Wie wil zien hoe dat uitpakt, moet naar de indrukwekkende expositie ‘Helmen Vol Verhalen’. Die is te zien tot en met 30 september in de Witte Kapel in Schaarsbergen. De verhalen zijn verteld door ‘jonge’ veteranen. 
Door Vincent Bos 

Kunstenaar Anook Cléonne heeft het levensverhaal van veteraan Edwin de Wolf vastgelegd in een metersgrote tekening. Niet door hem te portretteren maar juist door zijn gevoel, emoties, ervaringen en veerkracht te tonen. Het is een imposant werk geworden. 
​
De Wolf verloor zijn linkerbeen toen hij op missie in Srebrenica op een mijn stapte. Het was zijn eerste uitzending. Een heftige gebeurtenis. “De militairen zeggen altijd ‘als je het niet gezien hebt, weet je niet waarover je praat’. Ik was nieuwsgierig naar zijn verhaal. We zijn gedurende het project niet opgehouden met praten. Allerlei vragen komen in je op. Hoe vind je jezelf weer na zo’n ervaring? Hij zei me dat hij een heler mens is geworden”, zegt Cléonne. 

Het project brengt twee werelden bij elkaar. Die van de militair en de kunstenaar. Zij wilde iets wat onzichtbaar is, zichtbaar maken. “Edwin komt uit een militaire familie. Door het incident viel hij als het ware van de kaart af. Dan begint het proces hoe hij zich heeft kunnen herpakken. Het zijn verhalen die bijblijven.” 

Grond weggeslagen
De kunstenaar zegt dat de militair door het ongeluk ‘uit de tijd’ gevallen is. Daarom heeft ze een klok in haar tekening verwerkt. “Ik heb willen uitdrukken dat de veteraan na zo’n gebeurtenis het gevoel heeft dat de grond onder hem is weggeslagen. Bewust heb ik geen militair groen gebruikt, maar gekozen voor zachtroze tinten.” 
Het is een van de vele werken van de expositie ‘Helmen Vol Verhalen’. Het project is een idee van Amy van Son uit Arnhem, ook oud-veteraan. Ze was op missie naar Irak en voormalig Joegoslavië. “Als je jong bent en lang op missie gaat, word je persoonlijke ontwikkeling stopgezet. Alles staat in het teken van het werken in een team. Je opereert als team, denkt als team.” Ze sprak veel oud-veteranen, hoorde veel verhalen. Daar wilde ze wat mee doen. Al viel dat nog niet mee. “Militairen praten niet veel, hebben angst om emotioneel te worden. Ik wil met dit project jonge veteranen in hun kracht zetten.”

Steentje bijdragen
Daar werkt Gerrit Dirks (75) uit Ede graag aan mee. “Ik ben zelf veteraan, ben ik 2000 in Kosovo geweest. Geen nare ervaringen meegemaakt. Maar als veteraan wilde ik wel een steentje bijdragen aan de expositie. Daarom ben ik vrijwilliger geworden.” 
De tentoonstelling in de Witte Kapel aan de Koningsweg is Schaarsbergen is tot 30 september van woensdag tot en met zaterdag te bezoeken. Je kunt er terecht tussen 13.00 en 17.00 uur.

ARNHEM – Vanaf deze week tot en met eind september is in de Witte Kapel in Schaarsbergen de expositie ‘Helmen vol Verhalen’ te zien. Nederlandse veteranen vertelden over hun ervaringen tegen kunstenaars. De kunstenaars verbeeldden die verhalen in 22 kunstwerken.
(Door: Patrick Arink)

In de afgelopen veertig jaar hebben Nederlandse soldaten bijgedragen in meerdere VN-vredesmissies. Wat hebben de militairen daar meegemaakt? Wat betekende de deelname voor het thuisfront? En hoe was de terugkeer in eigen land?

Die vragen vormde gedachte achter de reizende expositie ‘Helmen vol verhalen’ van de Arnhemse veteraan Amy van Son. Van Son koppelde 22 veteranen aan 22 kunstenaars. De persoonlijke verhalen van de veteranen over hun ervaringen inspireerden de kunstenaars tot een serie indrukwekkende kunstwerken.
​
Van Son: “Het is belangrijk dat deze verhalen verteld worden. Door met de hulp van kunstenaars de verhalen van veteranen boven water te halen, wordt hun geschiedenis zichtbaar voor iedereen. De universele taal van kunst slaat als het ware een brug tussen de militaire wereld en de burgermaatschappij.”