Marlies Rothoff verhalend journalist Helmen Vol Verhalen
Afgelopen weken heb ik met ingehouden adem het nieuws over Afghanistan gevolgd en hoe de Taliban maar zo de hoofdstad Kaboel innam. De berichten, die je ook overal op sociale media tegenkwam, maakten het vaak dat ik met een brok in mijn keel het ene na het andere filmpje bekeek. Of weer een bericht las over mensen die wanhopig probeerden om daar weg te komen.

Tegelijkertijd schoten mijn gedachten naar de veteranen die ik heb gesproken. Ze zijn verweven met het land. Doordat ze er op missie waren, heeft dat hun leven voorgoed veranderd. PTSS, arbeidsongeschikt. Maar ook de mensen van het thuisfront die iemand verloren in Afghanistan kwamen voorbij. Hoewel ik ook mensen ken die vanuit Afghanistan gevlucht zijn en nu vrezen voor het leven van familieleden, besloot ik me voor nu te richten op wat ‘mijn’ veteranen van het gebeuren vonden.


Na een berichtje, kreeg ik al snel mail terug. Allemaal met een zweem van ongeloof dat de Taliban zo snel de boel had overgenomen, maar ook werd er krachtig uitgesproken dat ze het hadden zien aankomen. ‘Corruptie is van alle tijden, en dat is precies wat daar is gebeurd.’ Volgens deze veteraan iets wat niet alleen in Afghanistan gebeurt, maar over de hele wereld. Door zowel de Afghaanse regeringen van de afgelopen jaren en de internationale gemeenschap kon het gebeuren dat de Taliban binnen enkele weken weer de macht kon grijpen na 20 jaar.

Een ander vult aan: ‘Het doet gewoon pijn dat alles wat wij als Nederland hebben gegeven, dus gesneuvelde collega’s, alle gewonden, de moeite waarmee we scholen hebben gebouwd en de politie en het leger daar hebben opgeleid binnen anderhalf jaar teniet wordt gedaan.’

Ook het thuisfront voelt woede en verdriet: ,,Ons leven is op zijn kop gezet, doordat mijn man daar overleed. En waarvoor is dat mensenleven nu op het spel gezet eigenlijk?’
Dat onbegrip zag je steeds vaker, ook op sociale media. Een veteraan postte foto’s van de ‘normale’ gang van zaken toen hij in Afghanistan zat, maar ook van het moment dat hij op een bom reed en hij de rest van zijn leven arbeidsongeschikt zou blijken. Met daaronder de tekst van het nummer ‘In the end’ van Linkin Park. ‘In the end it doesn’t even matter’- dat stond er.

Het is een breed gedragen gevoel. Eentje waar de veteranenwereld vrij snel op in speelde. ‘Check je buddy. En als je er geen hebt, kun je hier terecht.’ Meer veteranen kregen door het nieuws het gevoel dat ze werden teruggeslingerd naar het moment dat ze daar zaten. Herinneringen kwamen naar boven, goed en slecht. En voor de mensen met PTSS of een ander trauma, zaten er meteen mensen klaar. Een staaltje teamwork waar iedereen blij mee is. Ook het thuisfront van overleden veteranen wordt gecheckt. ‘Het is fijn dat dit zo snel in werking wordt gezet. Je hebt niet het gevoel dat je helemaal wordt vergeten.’

In de tussentijd dendert het nieuws dagelijks door. Demonstraties, gewonden, tolken die maar niet naar Nederland komen. Of met mondjesmaat omdat ze het vliegveld niet op kunnen door de Taliban. Maar tijdens dit nieuws, komen ook steeds meer jonge veteranen met hun visie naar voren. Met hun problemen. Met wat de missie in Afghanistan heeft betekend voor hen, voor de Afghanen en voor Nederland. Ze leggen uit op het nieuws of in podcasts wat deze overname van de Taliban écht inhoudt. Ze proberen mensen een inzicht te geven in de situatie waar ze inzaten. Iets wat tot voor kort niet vanzelfsprekend was. Want hoe leg je mensen uit hoe gruwelijk het was? Hoe leg je oorlog uit aan mensen die nooit oorlog hebben meegemaakt?

En terwijl het in Den Haag oorverdovend stil blijft, komen de veteranen met een uitleg. ‘Mijn’ veteranen durven na alles wat ze hebben doorgemaakt naar voren te stappen, zich kwetsbaar op te stellen en te laten zien wat de onzichtbare lijnen zijn die óók door onze samenleving lopen en in verbinding staan met Afghanistan. De lijnen van PTSS en trauma, van voorgoed veranderde levens, maar vooral van medeleven. Ze deden het namelijk allemaal voor de mensen daar. En het breekt hun hart te zien dat die mensen hun rechten worden afgepakt, zonder dat zij er iets aan kunnen doen. Ook zij kijken met een brok in hun keel naar alle filmpjes die voorbij komen op sociale media. Machteloos.
​

Door Marlies Rothoff, verhalend journalist bij Helmen Vol Verhalen

​Een paar dagen voor 4 en 5 mei hoef je de tv-gids maar open te slaan en de oorlogsfilms slaan je om de oren. Schindler’s list, Bankier van het verzet, Zwartboek. Noem maar op. Ze worden afgewisseld met documentaires over het verzet, de Holocaust en steeds vaker ook met documentaires over de NSB’ers en het fascisme in Nederland. Het lijkt een soort nostalgie waar we als Nederlanders graag aan vastklampen. Samen met de boodschap ‘dit nooit weer’ leven we op deze manier toe naar dat moment op de Dam. De 2 minuten stilte voor de gevallenen en de slachtoffers van oorlog. En daarna uiteraard het vieren van onze Vrijheid op 5 mei. Een vrijheid die, goddank, alweer 76 jaar stand houdt hier in Nederland.
​
Toch kijk ik anders dit jaar. Ik zoek in de tv-gids naar documentaires over Srebrenica, Afghanistan en
de Slag om Chora. Naar verhalen die ik het afgelopen jaar beter heb leren kennen door de veteranen
die ik voor Helmen vol Verhalen mocht interviewen. Verhalen die je je stuk voor stuk even
ontzettend klein laten voelen, maar je in de tussentijd doen inzien hoeveel geluk we hebben dat we
in Nederland leven. Een geluk dat we vaak met zijn allen een beetje lijken te vergeten.

Even had ik afgelopen jaar hoop. Toen de eerste coronagolf uitbrak en we met zijn allen thuis
moesten blijven, kwam toch wel het besef dat het fijn is om de vrijheid te hebben om te kunnen gaan
en staan waar je wilt. Te kunnen doen wat je wilt, je vak gewoon te kunnen uitvoeren, zonder daar in
gehinderd te worden. Corona werd zelfs met de Tweede Wereldoorlog vergeleken. ‘Je grootouders
moesten onderduiken of in het verzet, alles wat jij hoeft te doen is binnen blijven’. Al gauw maakte
dit sentiment plaats voor rellen en complottheorieën.

Het maakt dat ik me afvraag of we wel weten wat vrijheid nou echt inhoudt. Behalve die stilte, het
vieren met muziek en liters bier, weten we eigenlijk nog wel wat oorlog echt is? Of kennen we het
alleen nog maar van films?
​
Met ieder interview stapte ik steeds weer een andere oorlog in. Een oorlog die deze veteranen nog
altijd bij zich dragen. Ze herinneren zich geuren, kleuren, de spanning. Maar ook het gevoel dat
geweld en onder vuur liggen normaal wordt.

Het laatste interview wat ik hield, was met Jordy Schalk. Zelf is hij opgeblazen in Afghanistan en kan
nu niet meer dienen. Hij vertelde me dat hij was begonnen aan de documentairereeks ‘Band of
brothers’, die verhaalt over de jongens van Easy Company uit de VS die hier hebben gevochten voor
onze vrede. Hij herkende veel van wat de mannen overkwam. Jordy zei uiteindelijk: ,,Zo zie ik het
werk dat wij deden op missie ook. We gaan daarheen voor de vrede en vrijheid voor anderen. Veel
mensen zien het anders, maar als soldaat ga je echt niet naar zo’n gebied om mensen te
vermoorden. Je gaat juist om te helpen.” (Lees ook: Jordy Schalk in de Checkpoint)

En precies dat is wat ik 4 mei 2 minuten lang ga herdenken. In Nederland zijn we 76 jaar vrij, maar er
zijn nog steeds mensen die vechten voor vrijheid. Voor de vrijheid van anderen. Om zo de wereld een
beetje mooier te maken. 4 mei denk ik aan de wijze lessen die ik heb geleerd van Erik, Rico, Kaweh,
Linda, Harrie en Jordy. 5 mei vier ik dat ze me lieten inzien hoe ontzettend veel geluk ik heb met mijn
leven in Nederland.

Elk mens zit vol verhalen. De heftigsten daarvan moeten heel dringend af en toe naar buiten. Verhalen over wat je hebt gezien. Over wat je gedaan hebt. Hoe dat was. Hoe je erop terugkijkt. Of je het weer zou doen. En of je er nog iets bij voelt, denkt, gelooft, hoopt. 

Als een verhaal er dringend uit moet, moet je je geen zorgen maken over hoe dan. Je doet je mond open en je vertelt. 

Bij Helmen Vol Verhalen zit er dan een journalist te luisteren naar dat verhaal. Met aandacht en ambacht. Die journalist is het luisterend oor van alle andere mensen die het verhaal zouden willen horen. 


Het verhaal, dat er misschien uitkomt in kleine stukjes, kronkels en bochten, wordt onder woorden gebracht door die journalist. Dat maakt het verhaal vervoerbaar van de ene mens naar de andere. 
Een kunstenaar zorgt voor een prima voertuig: beeld, geluid, kleur, vorm. Zo vindt het verhaal z'n weg de wereld in. Waar het ook vandaan kwam. Nu kan iedereen het leren kennen. 
En doordat het verhaal naar buiten is, komt er ruimte in het hart waar het al die tijd, ongezien, woonde.

​Als eindredacteur van Helmen Vol Verhalen zorg ik ervoor dat de verhalen die eruit moeten zo krachtig onder woorden gebracht worden dat ze de vorm kunnen krijgen die ze verdienen.

Marlies Rothoff "Ook aan mij de eer om straks als verhalend journalist verhalen op te halen over jullie missies. Ik ben een beginnend journalist en probeer na twee jaar bij De Gelderlander langzaam mijn eigen weg in het vak te vinden. Ik hou ervan om niet vertelde verhalen aan de oppervlakte te brengen. Niet alleen om de verteller een podium te geven, maar ook om meer begrip bij de lezer te creëren.

Van kleins af aan heb ik een fascinatie voor oorlogsverhalen. Waarbij vroeger vooral de vraag ‘Waarom dan?’ een hoofdrol speelde. In de tussentijd weet ik dat die vraag niet zo simpel uit te leggen is. Ik wil echter graag bijdragen aan het begrip van mensen die niks met oorlog van doen hebben en misschien daarom niet altijd de meest subtiele opmerkingen maken. Ik vind het belangrijk om naar voren te brengen wat oorlog met mensen doet.
Bij De Gelderlander heb ik voornamelijk interviews gehouden met vluchtelingen of mensen die in de Tweede Wereldoorlog onder zijn gedoken.

Nu is het tijd om de andere kant van het verhaal eens te belichten door de ogen van jonge veteranen. Een kant die veel te weinig aandacht krijgt. Terwijl de verhalen het vertellen, erkennen en herdenken dubbel en dwars waard zijn. Misschien juist wel in deze tijd. Het voelt voor mij echt als een eer om jullie verhalen op te mogen halen en mee te mogen lopen met die ene missie. Ik kijk ontzettend uit naar onze ontmoetingen."

Marco van Nek "Ik heb sinds 2015 mijn eigen journalistieke tekstbureau Teksthelden. Mijn praktijkervaring bij Defensie gaat niet verder dan het vervullen van mijn dienstplicht: lichting 87-5 bij de Verbindingsdienst, opleiding in Ede en daarna gelegerd in Eibergen. Als journalist heb ik meer ervaring met mensen die hun land hebben gediend en op missie zijn geweest, zoals de meesten in de Helmen Vol Verhalen-groep.

Tijdens mijn tijd als verslaggever bij het Noordhollands Dagblad heb ik vanaf de eerste plaatselijke Veteranendag in 2008 tot en met mijn vertrek bij die krant in 2015 veel over veteranen geschreven. Ik stond in nauw contact met de oprichter van de Stichting Veteranen Purmerend en heb in overleg met hem een serie verhalen opgezet die lijkt op wat we nu als journalistenteam voor Helmen Vol Verhalen doen. Ik heb portretten geschreven van veteranen uit Purmerend/de regio Waterland. Mannen en vrouwen van verschillende leeftijden en verschillende missies. Vaak vertelden ze mij een aangrijpend verhaal. Ik  kreeg veel te horen over hun motivatie, de kameraadschap die ze ervaren, de onvoorwaardelijke band die wordt gesmeed en de naweeën die velen na een missie hebben of pas jaren later krijgen. Dat maakte diepe indruk op me. Ik heb er nog meer respect voor veteranen door gekregen dan ik als privépersoon, die op afstand staat en zulke verhalen niet uit eerste hand hoort, al had.

Buiten die serie om schreef ik ook een paginagroot artikel over een Purmerendse Libanon-veteraan, die de rest van zijn leven heeft geworsteld met wat hij daar heeft gezien en meegemaakt. Het interview met hem was heftig. Voor hem was het een uitputtingsslag. Hij liep tijdens het gesprek een paar keer in tranen weg. Maar kwam telkens terug, want hij wilde zijn verhaal doen. Hij was achteraf opgelucht dat hij het eindelijk naar buiten had kunnen brengen. Om begrip te kweken voor zijn situatie. Ik ben blij dat ik hem die mogelijkheid heb kunnen geven.
​
Ik hoop en verwacht tijdens de Helmen Vol Verhalen-missie mooie, maar ook weer aangrijpende verhalen op te tekenen. Van veteranen die zich er - ondanks wat ze allemaal hebben ervaren - niet onder hebben laten krijgen. Die misschien bij terugkomst van een missie zijn gestruikeld, maar ook altijd weer zijn opgestaan. Of als dat nog niet is gelukt, dat de hoop daarop bij hen nog vurig levend is. Mocht je één van degenen zijn die een match met een kunstenaar heeft, dan zien we elkaar misschien als ik bij jou langs kom. Ik kijk er naar uit.