Boomkunstenaar Jelmer Zwaan is 'verbonden' met gesneuvelde luitenant

Het kunstwerk Verbonden van Jelmer Zwaan, omringd door onder andere de familie van de omgekomen Tom Krist © Johan Bergsma

Door Margriet Benak RTV Drenthe
Een bijzondere klus voor boomkunstenaar Jelmer Zwaan uit Meppel. Hij zaagde een kunstwerk voor de tentoonstelling Helmen Vol Verhalen, een kunstproject over jongere veteranen. De reizende expositie telt 22 kunstwerken die stuk voor stuk de persoonlijke verhalen vertellen over missies uit de afgelopen veertig jaar.

Jelmer Zwaan (37), zelf ook veteraan, maakte het kunstwerk Verbonden, opgedragen aan de gesneuvelde luitenant Tom Krist. Hij raakte op 10 juli 2007 bij een missie in Afghanistan levensgevaarlijk gewond en overleed twee dagen later.

Veteraan en kunstenaar
De Meppeler was er vijftien jaar geleden op die fatale dag van 10 juli zelf ook bij. Zwaan als soldaat eerste klas. Hij zat net als Krist bij het 42e Pantserinfanteriebataljon Regiment Limburgse Jagers. Tom was 'zijn luit'. "Hij leidde onze eenheid. Aan het eind van de dag gingen ze met een paar man nog even naar de bazaar. En toen was het ineens goed mis. We zagen enorme rookpluimen. Een man op een brommertje had een zelfmoordaanslag gepleegd. Voor Tom liep dat dus dramatisch af."

Zwaan voelt zich nog altijd verbonden met Tom Krist.
"Zoiets blijft je altijd bij. We komen met een groep ook altijd nog bij elkaar." Zwaan is in het rijtje van 22 kunstenaars, die voor Helmen Vol Verhalen zijn gekoppeld aan veteranen, een 'geval apart'. Hij is de enige professionele kunstenaar die zelf ook nog eens veteraan is. Dat vindt hij zelf wel bijzonder. "Het geeft meteen ook de enorme verbondenheid weer die ik met het thema heb."

Verbonden met Tom
Logischerwijs koppelde hij het aan het verhaal van 'zijn' omgekomen luitenant. De ouders van Tom Krist, Will en Marianne, konden zich er helemaal in vinden dat hij degene moest zijn die het beeld voor hun zoon moest maken. "Een geweldig mooie eer", zegt Zwaan, over de kunstopdracht.

Hij worstelde twee jaar geleden, toen hij de kunstopdracht net had gekregen, eerst een tijdje met allerlei ideeën door elkaar. "Er schoot in eerste instantie van alles door mijn hoofd. Wat pak ik, wat wil ik laten zien. Maar wat bleef hangen was het thema verbondenheid", vertelt Zwaan.

Uit een dikke boomstam zaagde hij uiteindelijk twee immens grote handen, die samen een hart vormen. Voor de opening binnenin de handen, maakte de boomkunstenaar een groot hart uit kersenhout. Dat staat inmiddels bij de ouders van Tom Krist thuis, als herinnering aan hun zoon.

Gebonden handen
Rond de polsen zit een dik stuk touw gewikkeld. "Het zijn vastgebonden handen, maar je ziet ook een hart. Dus er zit haat en liefde in dit beeld. Je bent ergens mee verbonden, wat je eigenlijk liever niet wil. Er is iets vreselijks gebeurd, wat je verafschuwt, maar waar je in feite niks aan kunt doen, je bent dus met handen gebonden. En we blijven door dit alles met Tom verbonden en met elkaar. Dit symboliseert dus een hoop gevoelens bij elkaar", legt Zwaan uit.

---

​Het beeld Verbonden van Jelmer Zwaan is afgelopen maand, samen met de andere 21 kunstwerken van Helmen Vol Verhalen, onthuld en is nog tot eind augustus te zien in het Memory Museum in Nijverdal. Bedenker van het kunstproject is Amy van Son, zelf marineveteraan, die in voormalig Joegoslavië heeft gezeten. Volgens Van Son is het de hoogste tijd dat er ook eens aandacht komt voor de verhalen van 'de jongere veteranen', hun missies, het thuisfront, en wat het allemaal met mensen doet.

"Bij veteranen denkt altijd iedereen aan de stokoude mannetjes die militair waren in de Tweede Wereldoorlog of in Nederlands-Indië. Maar de missies waarbij militairen de afgelopen veertig jaar zijn ingezet, die worden vergeten. Met de viering van 75 jaar bevrijding wilde ik daar aandacht aan besteden, en dat is dit kunstproject geworden."

Ook naar JWF Kazerne
Door corona is de reizende expositie pas twee jaar later geopend dan gepland. Jelmer Zwaan heeft zijn kunstwerk dan ook lange tijd moeten 'verstoppen'. Hij had het een tijd geleden in twee weken afgezaagd. "Maar niemand mocht weten hoe het eruit zag. Het moest geheim blijven tot aan de onthulling. Da's goed gelukt. De ouders van Tom Krist waren echt helemaal onder de indruk, dat was mooi", aldus Zwaan.

Het kunstproject komt ook naar de Johan Willem Frisokazerne in Assen.
Amy van Son is 'erg gelukkig' met de medewerking van Defensie. Er is alleen nog een financieel probleem. "De 350 vierkante meter tentoonstellingsruimte, da's geregeld. Die hebben we op het kazerneterrein. Maar de kunstwerken moeten verplaatst worden en er zijn begeleiders nodig. Anders mogen er geen bezoekers komen. En dat moet wel betaald worden."

Op zoek naar 20.000 euro
Amy van Son is daarom nog hard op zoek naar sponsors. Ze denkt zo'n 20.000 euro nodig te hebben om Helmen Vol Verhalen in Assen financieel rond te breien. Daarbij heeft ze de hoop gevestigd op partijen als gemeente Assen, provincie Drenthe, en Ondernemend Assen. "Ik zag dat ze zich ook met z'n allen sterk maken voor behoud van de JWF-kazerne. Als straks die expositie in Assen komt, is dat misschien een mooie manier om ook het publiek een kijkje achter de schermen bij Defensie te geven. We kunnen zelfs lezingen verzorgen, met ook veteranen die hun verhaal willen doen, of de ouders van Tom Krist."

Home is where the heart is
Tussen de 22 kunstwerken zit ook het verhaal van veteraan Harrie Vorsteveld uit Barger-Compascuum. Hij zit bij de luchtmacht op vliegbasis Leeuwarden. De Drent ging zes keer op missie, waaronder naar Irak, Afghanistan en Jordanië. Zijn buitenlandse missies hadden vooral grote impact op z'n vrouw en kind. Over Vorsteveld's verhaal en dat van z'n thuisfront, maakte het gezelschap Kunstconstructie het 3D-kunstwerk Home is where the heart is.

Dit bericht op Instagram bekijken

Een bericht gedeeld door Kunstconstructie (@kunstconstructie)

​De tentoonstelling Helmen Vol Verhalen is vanaf september tot november in Assen te zien, op de Johan Willem Friso Kazerne. Op welke dagen de 22 kunstwerken te zien zijn, is nog niet bekend.

​Bekijk dit artikel op RTV Drenthe.