​Antonius Johannes Kelders overleed dinsdag op 94-jarige leeftijd aan de gevolgen van longkanker. De Indië- en Koreaveteraan stierf thuis, in het bijzijn van zijn familie. Tot zijn laatste adem was het een energieke, scherpe en eigenwijze man, aldus familie en vrienden.

Kelders wordt in 1928 te Amsterdam in een groot gezin geboren. De economische crisis in de jaren dertig en de daarop volgende Tweede Wereldoorlog eisen zijn tol op het gezin, er is armoede en weinig eten. Kelders is 17 als de oorlog is afgelopen en besluit dat hij het leger in wil. Omdat hij minderjarig is, heeft hij een handtekening van een ouder nodig. Het verhaal gaat dat hij zijn vader dronken voerde om dat voor elkaar te krijgen.
​
Kelders wordt als jonge jongen uitgezonden naar Nederlands-Indië, waar hij vier jaar verblijft. Hij raakt er gewond, zijn vinger wordt eraf geschoten. Daarna volgt een missie van 3,5 jaar in Korea. Zijn terugkeer valt hem zwaar. Hij trouwt, maar het huwelijk houdt geen stand, mede door zijn oorlogstrauma’s. Hij werkt inmiddels als buschauffeur, dat blijft hij tot zijn pensioen doen.

In de jaren negentig verhuist hij naar een complex in Zuidoost voor senioren, waar ook Olga woont. Hij wordt smoorverliefd op haar. Ze verhuist naar het appartement naast hem, ze worden onafscheidelijk. Als Olga alzheimer krijgt, neemt Kelders alle zorg op zich.

Te veel ‘ordinaire poen’
Eind 2019 verschijnt Kelders in de documentaire Onze jongens op Java. Daarin vertelt hij dat hij na zijn missie tot zijn spijt nooit meer is teruggekeerd naar Indonesië, omdat dat hem te veel ‘ordinaire poen’ zou kosten.

Veteraan Roy Grinwis zag de documentaire en werd dusdanig geraakt dat hij dezelfde avond nog een inzamelingsactie opzette om de reis voor Kelders mogelijk te maken. Toen hij de volgende ochtend wakker werd, was er al 1500 euro binnen.
Maar Kelders wilde niet, vertelde hij toen Grinwis hem opbelde met het nieuws. “Hij was dankbaar voor het gebaar,” blikt Grinwis terug, “maar weigerde Olga een dag alleen laten. Hij was bang dat als hij naar Indonesië zou gaan, ze er niet meer zou zijn als hij terugkwam.” Ze blijven contact houden. Grinwis: “Even snel bellen kon niet. Je zat zo een uur met hem aan de telefoon.”

Het ingezamelde geld komt in overleg met Ton terecht bij stichting Helmen Vol Verhalen. Opgezet door veteraan Amy van Son, koppelt de stichting kunstenaars aan veteranen. Dat leidt onder meer tot een project waarbij modeontwerper Jaap Spruitenburg een nieuw uniform ontwerpt voor een jonge en een oude veteraan. Kelders doet mee en krijgt een pak aangemeten. Initiatiefnemer Van Son weet nog dat hij de broek kreeg aangetrokken. “Hij riep: heb ik nog een beetje een kont in deze broek?”

Kasplantje
Door het project raakt Kelders goed bevriend met Grinwis en Van Son. Ook komt hij in contact met andere veteranen, waar hij zich op allerlei manieren voor inzet. Hij is druk op sociale media en gaat in gesprek met iedereen die dat maar nodig heeft. “Hij gaf je echt het gevoel dat je ertoe deed,” zegt Van Son.

Die toewijding blijkt ook uit zijn zorg voor Olga. De afgelopen tien jaar was haar ziekte in zo’n ver stadium, dat ze haast een kasplantje was, vertelt Vera van Klinkers, een nicht van Ton die goed contact met hem onderhield. “Voor ome Ton was niets te gek. Hij waste haar, voedde haar, reed haar rond in haar rolstoel en hield haar de hele dag gezelschap. Alles wat hij fout had gedaan in zijn leven, wilde hij bij Olga goedmaken.”

Afgelopen jaar werd de zorg voor Olga hem te veel. Kelders eet en drinkt niet meer, krijgt last van zijn nieren en wordt uitgedroogd en ondervoed opgenomen in het ziekenhuis. Uiteindelijk wordt terminale longkanker bij hem geconstateerd. Toen Olga maanden later op 101-jarige leeftijd overleed, hoefde het voor Ton ook niet meer, zo vertelt Van Son.

Afgelopen dinsdag overleed Kelders. Er bleek geen geld voor een waardige begrafenis. Grinwis en Van Son zetten nogmaals een crowdfundactie op om een eervolle militaire begrafenis te kunnen bekostigen. In een mum van tijd was het doel van 10.000 euro behaald, mede door de bijdrage van een aantal veteranenstichtingen. Van Klinkers: “Als ome Ton dit zou weten, zou hij glunderen.”

22 'jonge' veteranen en hun thuisfront gekoppeld aan 22 kunstenaars. Het levert een museum vol levensverhalen op, in allerlei kunstvormen. De expositie 'Helmen Vol Verhalen' in het Memory Museum in Nijverdal is het trotse werk van veteraan Amy van Son.
"We zijn dit project begonnen om aandacht te vragen voor de jonge veteraan. Zij worden te weinig gezien en zijn zelf niet trots genoeg op wat ze doen of gedaan hebben", legt Van Son uit. "Dat komt omdat veel jonge veteranen heel veel respect hebben voor de oud-strijders, in bijvoorbeeld de Tweede Wereldoorlog. Maar daardoor worden hun verhalen vaak niet verteld."
De erkenning en het praten over hun verhaal is belangrijk, vindt Van Son. "Ze houden hun verhalen nu vaak binnen omdat ze zich niet begrepen voelen, of niet weten waar ze heen kunnen."
We namen een kijkje bij de expositie Helmen Vol Verhalen:

​Blauw hart
Een van de twintig kunstenaars die meewerkte aan het project is Danielle Spoelman uit Enschede. Ze portretteerde het levensverhaal van oud-marechaussee Linda Rullens die werkte in Zuid-Soedan. "Ik heb negen tekeningen gemaakt, die één kunstwerk vormen. In het midden een blauw hart. Want mensen die bij de marechaussee werken hebben dat, in tegenstelling tot het groene hart van militairen."
​
Om het verhaal van Linda te leren kennen, sprak Danielle veel met haar. "Door corona en het afstand houden moest veel via videobellen. Dat duurde vaak uren, ik moest het geregeld even laten bezinken. Maar het is mooi gelukt. Linda en ik zijn allebei tevreden met het resultaat."

​Het was wel even spannend voor Spoelman, die zelf niets wist van het militaire leven. "Het was een grote verantwoordelijkheid. Als ik een kunstwerk maak over mijzelf en het gaat mis, dan hoef ik alleen verantwoordelijkheid af te leggen aan mijzelf. Nu ging het over haar leven. Het moment van de onthulling was spannend, maar ook heel mooi."

Aanleiding tot gesprek
Het vertellen over je leven, zoals Linda deed, is precies het doel van de expositie. Zo benadrukt Van Son nog maar eens. "Ik weet hoe het is, als veteraan. Het uitspreken van je verhaal is ontzettend belangrijk. Dan geef je er een nieuwe vorm aan om mee te leven. Dat geldt niet alleen voor militairen, maar eigenlijk voor iedereen."

De expositie moet ook bij de bezoekers iets losmaken. "Ik hoop dat de bezoekers in zullen zien hoe het leven van een veteraan is en dat het aanleiding zal zijn voor een gesprek."
De expositie Helmen Vol Verhalen is tot september te zien in het Memory Vrijheidsmuseum in Nijverdal.

Eerder verschenen op RTV Oost.

Door Margriet Benak RTV Drenthe
Een bijzondere klus voor boomkunstenaar Jelmer Zwaan uit Meppel. Hij zaagde een kunstwerk voor de tentoonstelling Helmen Vol Verhalen, een kunstproject over jongere veteranen. De reizende expositie telt 22 kunstwerken die stuk voor stuk de persoonlijke verhalen vertellen over missies uit de afgelopen veertig jaar.

Jelmer Zwaan (37), zelf ook veteraan, maakte het kunstwerk Verbonden, opgedragen aan de gesneuvelde luitenant Tom Krist. Hij raakte op 10 juli 2007 bij een missie in Afghanistan levensgevaarlijk gewond en overleed twee dagen later.

Veteraan en kunstenaar
De Meppeler was er vijftien jaar geleden op die fatale dag van 10 juli zelf ook bij. Zwaan als soldaat eerste klas. Hij zat net als Krist bij het 42e Pantserinfanteriebataljon Regiment Limburgse Jagers. Tom was 'zijn luit'. "Hij leidde onze eenheid. Aan het eind van de dag gingen ze met een paar man nog even naar de bazaar. En toen was het ineens goed mis. We zagen enorme rookpluimen. Een man op een brommertje had een zelfmoordaanslag gepleegd. Voor Tom liep dat dus dramatisch af."

Zwaan voelt zich nog altijd verbonden met Tom Krist.
"Zoiets blijft je altijd bij. We komen met een groep ook altijd nog bij elkaar." Zwaan is in het rijtje van 22 kunstenaars, die voor Helmen Vol Verhalen zijn gekoppeld aan veteranen, een 'geval apart'. Hij is de enige professionele kunstenaar die zelf ook nog eens veteraan is. Dat vindt hij zelf wel bijzonder. "Het geeft meteen ook de enorme verbondenheid weer die ik met het thema heb."

Verbonden met Tom
Logischerwijs koppelde hij het aan het verhaal van 'zijn' omgekomen luitenant. De ouders van Tom Krist, Will en Marianne, konden zich er helemaal in vinden dat hij degene moest zijn die het beeld voor hun zoon moest maken. "Een geweldig mooie eer", zegt Zwaan, over de kunstopdracht.

Hij worstelde twee jaar geleden, toen hij de kunstopdracht net had gekregen, eerst een tijdje met allerlei ideeën door elkaar. "Er schoot in eerste instantie van alles door mijn hoofd. Wat pak ik, wat wil ik laten zien. Maar wat bleef hangen was het thema verbondenheid", vertelt Zwaan.

Uit een dikke boomstam zaagde hij uiteindelijk twee immens grote handen, die samen een hart vormen. Voor de opening binnenin de handen, maakte de boomkunstenaar een groot hart uit kersenhout. Dat staat inmiddels bij de ouders van Tom Krist thuis, als herinnering aan hun zoon.

Gebonden handen
Rond de polsen zit een dik stuk touw gewikkeld. "Het zijn vastgebonden handen, maar je ziet ook een hart. Dus er zit haat en liefde in dit beeld. Je bent ergens mee verbonden, wat je eigenlijk liever niet wil. Er is iets vreselijks gebeurd, wat je verafschuwt, maar waar je in feite niks aan kunt doen, je bent dus met handen gebonden. En we blijven door dit alles met Tom verbonden en met elkaar. Dit symboliseert dus een hoop gevoelens bij elkaar", legt Zwaan uit.

'Helmen vol Verhalen' is een tentoonstelling om aandacht en erkenning te vragen voor 'jonge' veteranen die ergens in de wereld, na de Korea-oorlog, werk hebben verricht voor vrede en veiligheid. Twintig veteranen zijn gekoppeld aan beeldend kunstenaars om samen kunstwerken te realiseren die de persoonlijke missieverhalen tot uitdrukking brengen.

In het kunstproject 'Helmen Vol Verhalen' vind een ontmoeting plaats tussen twee professionals. Twee mensen die in de uitvoering van hun beroep worden gevraagd om midden in de wereld te gaan staan.

​'Jonge' veteranen delen hun persoonlijke missieverhalen met professionele kunstenaars, die daar middels een kunstwerk in evenzoveel verschillende kunsttechnieken deze ervaring vastleggen. Zij zijn samen op missie door de kunsten en maken zo de relevantie zichtbaar van Nederlandse vredesmissies en de impact daarvan op de deelnemende militairen.

Reizende tentoonstelling
In 20/21 brachten we 20 'jonge' veteranen en 20 kunstenaars bij elkaar voor een wezenlijke ontmoeting. Hun gezamenlijke missie is het zichtbaar maken van de relevantie van Nederlandse vredesmissies en de impact daarvan op de deelnemende militairen. In 2022 zal een reizende expositie op verschillende locaties in Nederland gaan 'landen', deze wordt mede mogelijk gemaakt door het Cultuurfonds.

Stemmen uit Oekraïne
Deelnemend kunstenaar met Oekraïense roots Tatjana Kirienko houdt korte dagboek-verhaaltjes bij van een aantal vrouwen uit Oekraïne. Zo wil 'Helmen vol Verhalen'  een podium bieden voor een paar van de stemmen uit Oekraïne over wat daar nu gebeurt. Al deze verhalen spelen af in Sumskaya Oblast, de Sumy Oblast, Noord-Oost Oekraïne, aan de grens met Rusland.

Alle vrouwen waarmee Tatjana nu in contact is zeggen: "Schrijf vooral. Het is belangrijk dat dit gehoord wordt. We blijven delen, zolang we verbinding en elektriciteit hebben." Tatjana neemt nu deze rol op en geeft de berichten door zolang dat kan. Als een brug. Geen enkele consistentie of andere pretentie gegarandeerd. Lees hier 'Stemmen uit Oekraïne' ​

Met WNL In de Kantine glijdt u de zaterdagavond in, elke week live vanuit De Doelen in Rotterdam. Gastvrouw Fidan Ekiz en gastheer Wieger Hemmer ontvangen iedere zaterdag een keur aan bekende en boeiende gasten om de week mee door te nemen. Voor politieke debatten op het scherp van de snede, maar ook voor sport, cultuur en humor stemt u op zaterdag af op NPO Radio 1. Op 28 mei was Helmen Vol Verhalen te gast met kunstenaar Tatjana Kirienko, veteraan Hans Damen en projectleider Amy van Son. 

Beluister de hele aflevering hier: http://bit.ly/HVVindekantine

Bosniëveteraan Amy van Son werkt in haar veteranenkunstproject ‘Helmen vol verhalen’ samen met Tatjana Kirienko, een kunstenares met Oekraïense roots. Terwijl de eerste bommen vielen ontstond het idee om via de weblog ‘Stemmen uit Oekraïne’ dagelijks de verhalen van een aantal vrouwen te publiceren. Amy en Tatjana vertellen.

Amy: ‘In mijn project ‘Helmen Vol Verhalen’ heb ik veteraan Hans Damen gekoppeld aan Tatjana. Zij heeft zijn verhaal verbeeldt in een soort ‘glas-in-lood-doek’ van textiel. De ontwerpen voor dit soort doeken stuurt zij naar naaisters in Oekraïne, samen met de (gordijn)stof waar het van gemaakt wordt. Ik heb haar gemotiveerd om met deze vrouwen contact op te nemen en hun verhalen een podium te geven.’

Tatjana: ‘Dat was het moeilijkste wat ik ooit heb gedaan. Ik ben dan wel opgegroeid in Nederland, maar veel familieleden en vrienden wonen daar en ik ben al jarenlang bezig om hen te helpen. Dat is mijn levensmissie. Als zoiets gebeurt, dan gaat dat door elke cel van je lichaam.’

​Amy: ‘De eerste dag kreeg Tatjana de verhalen via whatsapp binnen. Dat was te bewerkelijk. Vervolgens is zij de vrouwen gaan bellen, tikte de verhalen uit en ik plaatste deze op de weblog. Het is eigenlijk een geschreven luchtbrug.’

Tatjana: ‘Ik heb vaak huilend aan de telefoon gezeten en dit project was wekenlang ook het enige wat er uit mijn handen kwam. Die gesprekken waren stuk voor stuk therapeutisch, zowel voor hen als ook voor mij.’

Amy: ‘Op die manier hebben we de eerste 21 dagen na de Russische inval iedere dag een blog kunnen publiceren. Al deze verhalen spelen af in Noordoost Oekraïne, aan de grens met Rusland. Inmiddels plaatsen we iedere twee dagen een update en we blijven dat volhouden tot de oorlog voorbij is. De reacties op de verhalen waren overweldigend! Tijdens een benefietavond op de vrije school in Zutphen werden een aantal verhalen voorgedragen. Dat kwam over als een spannend luisterboek. Ook hebben we op die manier een flink geldbedrag ingezameld, waarmee de vrouwen voedsel, medicijnen en andere goederen konden kopen.’

Tatjana: ‘De gordijnstoffen gebruiken de vrouwen nu als verduistering of om er camouflagenetten en uniformen van te maken.’

Amy: ‘Datgene wat eerst vreugde opleverde, wordt nu ingezet voor de verdediging van Oekraïne. Dat is in zekere zin ook een kunst: levenskunst.’

Lees de blogs op: https://www.helmenvolverhalen.nl/stemmen-uit-oekraine
https://www.nlveteraneninstituut.nl/nieuws/checkpoint-4-2022-hulp-voor-oekraine/

Door Geerten Walling (Bron: EW 31 mei 2022)
Na decennia van bezuinigen is de nieuwe defensienota eindelijk weer positief: er gaat structureel vijf miljard euro extra naar defensie, zelfs de NAVO-norm wordt gehaald. Het is verleidelijk om dure speeltjes te kopen, maar wat de krijgsmacht echt nodig heeft is een degelijk personeelsbeleid. Zie de mens achter de militair, schrijft Geerten Waling.

Er ligt een nieuwe defensienota. Sinds de Koude Oorlog was de presentatie van zo’n nota op zijn slechtst weinig nieuwswaardig en op zijn best een treurig tafereel. Telkens weer slecht nieuws: bezuinigen, bezuinigen, bezuinigen. Onder de verhullende vlag van ‘vredesdividend’ kleedde Nederland zijn krijgsmacht – vrij letterlijk – steeds verder uit. Zelfs toen na 11 september 2001 de overwinning van de liberale, democratische wereldorde een grote desillusie was gebleken, bleven de kruideniers aan de Noordzee hun budgettaire gaatjes vullen door af te romen op de defensiebegroting.

CDA’er Hans Hillen heeft nog steeds nachtmerries van de kaalslag die hij, als defensieminister in het eerste kabinet-Rutte, moest plegen op de krijgsmacht. Onlangs noemde hij in BNR-podcast De Strateeg defensie ‘de sluitpost van een democratisch systeem dat veel meer op het eigen welzijn gericht is geweest en niet op de basisvoorwaarden’. Hij moest twaalfduizend medewerkers laten gaan. Een pijnlijk contrast met de duizenden vacatures die nu openstaan bij defensie.

​Door de oorlog in Oekraïne leeft in de politiek eindelijk een gevoel van urgentie. Er komt structureel 5 miljard bij: in 2024 en 2025 wordt ten langen leste zelfs de NAVO-norm van 2 procent gehaald. Meer geld naar defensie, dat klinkt mooi, maar wat gebeurt ermee? De aanschaf van peperduur en hypermodern wapentuig is een gemakkelijke en verleidelijke besteding. Terwijl de ware uitdaging is structureel te investeren in defensiepersoneel. Dat vereist een politieke omslag, maar ook een culturele omslag.
​

Helmen vol Verhalen

In 2020, tijdens de eerste coronagolf, gebeurde er iets bijzonders. Een oproep aan veteranen en kunstenaars om zich te melden voor het project Helmen vol Verhalen leidde – 75 jaar na de bevrijding – binnen enkele weken tot de aanmelding van precies 75 kunstenaars en 75 veteranen. Amy van Son, projectleider, marine-veteraan en allround bezige bij in de Arnhemse cultuurwereld, vormde uit de inzendingen 22 op maat gesneden koppels die samen aan de slag gingen. De verhalen van de veteranen dienden als richting en inspiratiebron voor de kunstenaars.

Het resultaat werd onlangs op vliegbasis Deelen in Gelderland getoond aan betrokkenen. Komende tijd reist de tentoonstelling Helmen vol Verhalen door het land, om de mooie kunstwerken te tonen, maar vooral ook om de verhalen te vertellen van ‘jonge’ veteranen. Om deze onzichtbare (oud-)militairen zichtbaar te maken, die zich overal om ons heen bevinden.

Want veteranen zijn niet alleen die bekende oude mannen die hun strepen hebben verdiend tijdens de Tweede Wereldoorlog, de Korea-oorlog of de dekolonisatie van Indonesië of Nieuw-Guinea. Nee, het zijn vooral ook al die jongens en meiden die de afgelopen decennia op heftige, soms hachelijke, missies zijn gestuurd in voormalig-Joegoslavië, Afghanistan, Irak en Mali – of op kleinere uitzendingen in andere uithoeken.

Op de website helmenvolverhalen.nl staan getui­genissen van deze veteranen, maar ook een dagboek van de Nederlands-Oekraïense kunstenares Tatjana ­Kirienko die de verhalen vertelt van haar dierbaren en collega’s in Oekraïne die de oorlog van vandaag meemaken. Net als bij de jubelende defensienota speelt die oorlog ook een rol bij dit kunstproject om duidelijk te maken wat het betekent om niet in vredestijd te leven. En dat er mensen zijn die met militaire eer en trots bereid zijn risico’s te lopen en zelfs hun leven in de waagschaal te stellen voor vrede en vrijheid, maar die – zoals dat hoort in een democratie – ook altijd de speelballen zijn van ijdele politieke keuzes. Lees verder op EW hier.

Arnhem - Op Vliegbasis Deelen is onlangs de tentoonstelling 'Helmen Vol Verhalen' officieel geopend. De kunstwerken zijn het resultaat van een samenwerkingsproject tussen 22 kunstenaars en 22 veteranen dat de Arnhems initiatiefnemer en oud-militair Amy van Son twee jaar geleden startte. "Hoe het was om alle kunstwerken voor het eerst allemaal samen te zien? In één woord: geweldig!"

​Door Hilde Wijnen Lees het hele artikel hier.