Bijzondere, vaak tragische momenten van 22 militairen zijn uitgebeeld in 22 kunstwerken. De expositie Helmen vol Verhalen op de kazerne Assen is donderdag geopend voor publiek.
In het voormalige restaurant van de Johan Willem Frisokazerne hangt het acrylschilderij van kunstenares Roxanne Monsanto uit Groningen. Een groep militairen staat in de Afghaanse heuvels rond twee opgepakte geblinddoekte Talibanstrijders. Zij worden verantwoordelijk gehouden voor de dood van de mariniers Marc Harders uit Westerbork en Jeroen Houweling in april 2010. Die kwamen om het leven toen ze met hun voertuig op een bermbom reden. Een derde marinier raakte daarbij zwaar gewond.
Lees verder: Dagblad van het Noorden Willem Dekker

© RTV Drenthe / Margriet Benak
Altijd al een kijkje willen nemen achter de hekken van de Johan Willem Frisokazerne in Assen? Dat kan vanaf donderdag dankzij Helmen vol Verhalen. Een rondreizende expositie met kunstwerken, die het persoonlijke missieverhaal vertellen van de jongere veteranen.

In dit kunstproject zijn 22 militairen, die de afgelopen decennia op missie waren, gekoppeld aan 22 professionele kunstenaars. Die hoorden stuk voor stuk het verhaal van de uitgezonden militairen aan. En dat vormde de inspiratiebron voor een kunstwerk met zeggingskracht. "Via Helmen vol Verhalen ga je dus als kijker mee op missie. Het schilderij of beeld dat is ontstaan, geeft het publiek een inkijkje in hoe de militair zijn missie beleefd heeft. En wat vooral is blijven hangen", vertelt projectleider Amy van Son

Stokje overnemen
Van Son is zelf marine-veteraan en bedenker van het kunstproject. Ze wilde in het kader van 75 jaar bevrijding, nu eindelijk wel eens stilstaan bij de jongere generatie veteranen, die de afgelopen veertig jaar op missie gingen. Over die verhalen is veel te weinig bekend, vindt Van Son, die moeten beter uitgedragen worden. Corona vertraagde de boel twee jaar, maar inmiddels is de expositie vervolmaakt, en te zien in Assen.

"Als we het hebben over de jongere veteranen, dan gaat het om bijvoorbeeld VN-missies naar Libanon, voormalig Joegoslavië, Afghanistan en Mali. En dus niet over Nederlands-Indië, Korea of Nieuw-Guinea. Van die veteranengroep is over vijf tot tien jaar niemand meer over. We willen graag dat de jongere generatie het stokje overneemt", aldus Van Son.

Met trots
De militairen moeten onbevreesd hun persoonlijke verhaal kwijt kunnen, zo is de missie van 'boegbeeld' Amy van Son. Dan gaat het erom wat ze daar doormaakten, hun emoties, en hoe het met het thuisfront ging. Ook moet helder zijn dat een militaire missie niet eindigt na thuiskomst.
"Er komt meestal nog een verhaal achteraan, voor de militairen zelf en ook voor het thuisfront", vertelt Van Son. "Bijvoorbeeld als er iets vreselijks is gebeurd, zoals het verlies van een kameraad. Dat heeft impact, en dat werkt door. Dat verhaal moet verteld kunnen worden. En ze moeten kunnen zeggen met trots veteraan te zijn, en niet zoals de oud-strijders van Nieuw-Guinea en Korea, die monddood werden gemaakt."

Verbonden
Eén van de verhalen die met Helmen vol Verhalen wordt verteld, is dat van de gesneuvelde Tom Krist, die op missie in Afghanistan het leven liet na een zelfmoordaanslag op een markt waar hij op dat moment was. Het is een houten kunstwerk, uit een dikke boomstam gesneden, met twee levensgrote handen, die omwikkeld worden door een dik touw. Verbonden heet het.
"Verbonden is gemaakt door boomkunstenaar Jelmer Zwaan uit Meppel. Jelmer is zelf ook veteraan en zat in hetzelfde peloton als de gesneuvelde Tom Krist. Hij maakte het werk in nauw overleg met het thuisfront, de ouders van Tom Krist. En het vertelt eigenlijk dat je door deze vreselijke gebeurtenis met elkaar verbonden blijft."
​
Bekijk hieronder de reportage over Helmen vol Verhalen

Strijdbaar boegbeeld
Ook projectleider Amy van Son deed haar verhaal als veteraan. En wel aan beeldend kunstenaar Marian Tappel uit Assen. Dat resulteerde in het boegbeeld van de tentoonstelling: Collateral beauty. Ze is uitgebeeld als witte zeemeermin, uitgerust met een fors zwiepende staart, met een gebalde vuist voor strijdbaarheid, en met een hand die een helm draagt.

"Ik koos voor het boegbeeld, omdat Amy de trekker van dit kunstproject is. Ze heeft haar hele ziel en zaligheid erin gegooid. Ze komt op voor de zwakkeren, ze is liefdevol, strijdbaar, puur en komt op tegen alles wat onrecht is. Die strijdbaarheid, wilskracht en dat doorzettingsvermogen, daarmee is zij het boegbeeld geworden", legt Tappel uit. "Ze jaagt de monsters weg, net zoals vroeger het boegbeeld deed voorop de schepen, en met die flinke staart kan ze flinke klappen uitdelen."

Vanaf donderdag is de expositie Helmen vol Verhalen te zien op de JWF-kazerne. De openingsdagen zijn vervolgens op woensdag, donderdag en vrijdag, want dan is ook het stoottroepenmuseum op het kazerneterrein geopend. Maar zomaar richting de kazerne rijden, dat is er niet bij, waarschuwt Amy van Son. "We moeten vanwege alle veiligheidsregels op Defensieterreinen bezoekers ophalen bij de poort, dus aanmelden moet via onze website van Helmen vol Verhalen."

Nog wachten op subsidie
Wel geeft de expositie bezoekers volgens Van Son ook de gelegenheid tot 'een uniek kijkje in het Asser kazerneleven'. "Publiek moet altijd buiten de poort blijven van het kazerneterrein, dat zwaar beveiligd is, maar dit is een ultieme kans om eens bij Defensie in Assen achter de hekken te kijken."
Het rondreizende kunstproject naar de Asser JWF-kazerne overbrengen, heeft de organisatie 20.000 euro gekost. Dat geld kost het vervoer van alle grote kunstwerken, de inrichting van het tentoonstellingsgebouw en de mankracht voor begeleiding van bezoekers op het kazerneterrein. Volledig gedekt zijn de kosten nog niet. Maar Van Son heeft goede hoop dat het rondkomt.

"We hebben subsidieverzoeken uitgezet bij Ondernemend Assen, de gemeente en de provincie Drenthe. Ze dragen de kazerne allemaal een warm hart toe, zo heb ik begrepen, en vinden de militaire aanwezigheid van groot belang voor stad en regio, en ook de verbintenis met de burgers. Dus dat moet goedkomen", besluit een hoopvolle Van Son.
De tentoonstelling Helmen vol Verhalen is te zien tot december.
​
Bekijk hieronder Cassata, met daarin Amy van Son en veteraan Harrie Vorsteveld uit Bargercompascuum.

Veertig jaar vredesmissies 
In de afgelopen veertig jaar hebben Nederlandse soldaten bijgedragen in meerdere VN-vredesmissies. Wat hebben de militairen daar meegemaakt? Wat betekende de deelname voor het thuisfront? En hoe was de terugkeer in eigen land? Om dit inzichtelijk te maken zijn veteranen gekoppeld aan kunstenaars, die de verhalen van de blauwhelmen in kunstwerken hebben verbeeld. De militairen komen uit alle provincies van het land en representeren alle afdelingen van Defensie. Zo zijn de landmacht, de marine, de luchtmacht en de marechaussee en niet te vergeten het thuisfront in de expositie vertegenwoordigd.
 
Drijvende kracht 
Drijvende kracht achter dit kunstproject is cultureel projectleider Amy van Son. Zij is zelf veteraan en merkte bij haar terugkeer naar de burgermaatschappij hoe belangrijk het is om je verhaal te vertellen. Delen wat je hebt meegemaakt, zorgt ervoor dat je traumatische ervaringen beter kan verwerken. Dat niet alleen, ook voor de samenleving is het van belang om te weten welke gevolgen een missie heeft voor een militair. Pas dan kan er begrip en erkenning ontstaan. Door met de hulp van kunstenaars de verhalen van veteranen boven water te halen, wordt hun geschiedenis zichtbaar voor iedereen. Waarbij de universele taal van kunst de brug slaat tussen de wereld van de burger en de militair. 

Kunstenaars 
In de expositie is beeldende kunst in diverse disciplines te zien: van fotografie, grafiek, tekeningen en schilderijen tot en met installaties, keramiek en sculpturen. Deelnemende kunstenaars zijn Anders Wolhar, Anook Cléonne, Bas Fontein, Caro Kropveld, Danielle Spoelman, Diederick Kraaijeveld, Erik van Maarschalkerwaard, Hans Mes, Jelmer Zwaan, Kunstconstructie, Mainkunstenaars, Marian Tappel, Mieke van Zundert, Mirka Farabegoli, Peter van Hal, Renée van den Kerkhof, Rob Voerman, Roxanne Monsanto, Sjaak Kooij, Tatjana Kiriënko, Tristan Louwaars, Bart Lucassen en Yvonne Beelen /STUDIO YTOPIA. ​

Randprogrammering 
Helmen Vol Verhalen toont naast de kunstwerken ook het project ReUniForm van modeontwerper Jaap Spruitenburg. De ontwerper heeft voor twee veteranen op maat gemaakte outfits gemaakt en hun persoonlijke geschiedenis in beeld gebracht. Daarnaast is er een gevarieerde randprogrammering. Zo komt rapper, kunstenaar en actionpainter Def P langs en zijn er diverse lezingen. De expositie in Drenthe is mede mogelijk gemaakt door Ondernemend Assen.

Online 
De verhalen van veteranen en de ontmoetingen met de kunstenaar zijn ook opgetekend door journalisten. Verder zijn er podcasts van de onthullingen van de kunstwerken en heeft Omroepv in samenwerking met Helmen Vol verhalen een driedelige documentaireserie over ReUniForm gemaakt. Deze verhalen, podcasts en documentaires ze zijn te vinden via www.helmenvolverhalen.nl. ​​

Legermaterialen zoals munitiekisten, helmen, prikkeldraad en een zwaard zijn in verschillende sculptures verwerkt en vallen onder het heldere zaallicht bij de museumopstelling in Nijverdal meer op. Aan een wand hangen verschillende vale T- shirts die werden gedragen tijdens de missies en vaak ook door de militairen zelf werden ontworpen. Op een paar shirts wordt geweld met bravoure uitgedragen. Zo staat op een van de shirts een teddybeer met een precisiegeweer naast een schedel met een ingeslagen kogel met daarnaast de tekst: „Long distance brain surgery”. Een ander shirt draagt de ontnuchterende tekst: „Wat doe ik hier eigenlijk?”
​
Van Son: „Er wordt te makkelijk gedacht: ‘Je hebt ervoor getekend, om mensen dood te schieten.’ Dat is natuurlijk niet zo. En de gedachten van militairen veranderen ook. Over Afghanistan maakten mensen in gedachten een eigen construct dat nu na de terugtrekking weer moet veranderen.” Ze vervolgt: „Stel je bent theoretisch opgeleid en je wil iets goeds doen voor de wereld, dan ga je misschien bij een ngo zoals Artsen zonder grenzen werken. Als je meer praktisch bent aangelegd, kom je sneller in het leger terecht.”

Revalidatiecentrum
In de hangar op vliegbasis Deelen vertelde veteraan Edwin de Wolf, leidinggevende bij een Militair Revalidatiecentrum, dat het beroep militair een wezenlijk deel van hem uit- maakt. „Het is niet zomaar een vak. Ook als je het pak uittrekt, blijf je militair en blijft je hart groen.”

De Wolf vertelde in het atelier van kunstenaar Anook Cléonne het verhaal over zijn uitzending naar Bosnië, waar hij zijn linkerbeen verloor toen hij op een bermbom stapte. Cléonne: „Ik dacht eerst: de wereld van defensie en de wereld van kunst kunnen niet verder uit elkaar liggen. Maar het gaat juist om dingen zicht- baar maken. Hoe laat je zien wat er met iemand gebeurt nadat de grond onder zijn voeten vandaan is geslagen, en hoe hij daarna verder gaat? Hoe verbeeld je en maak je invoel- baar waar iemand geen woorden voor heeft? Kunst is daarbij zo’n mooi middel. ”De Wolf vertelt dat er met de onthulling van Cléonnes kunstwerk De kaart is niet het terrein veel op hem afkwam. „Je slaapt een paar nachten niet. Maar nee, in het proces ernaar-toe kende ik geen schaamte. En uiteindelijk wist een wildvreemde beelden uit mijn verhaal te halen.”

De expositie was te zien in Deelen en in Nijverdal en is nu te bezoeken op de Johan Willem Friso kazerne in Assen. 

‘Helmen vol verhalen’ is de indrukwekkende tentoonstelling over veteranen en hun vaak getekende levens in het Memory Museum in Nijverdal. Stefan Markvoort uit Nijverdal is een van degenen wiens verhaal in de vorm van een kunstwerk wordt verteld. Problemen met het thuisfront betekenden in 2004 het voortijdige einde van zijn missie  in Irak. „Zonder de steun van huis ben je niets.”

Door Herman Haverkate  2022 Tubantia Bron

„Kijk, dat ben ik.” Stefan Markvoort wijst naar de liggende man in de armen van de vrouw die levensgroot staat afgebeeld op een tekening aan de muur. Thuis op de bank heeft hij ervoor geposeerd. Dat hij veteraan is en vijf missies achter de rug heeft, valt niet direct uit de afbeelding af te leiden. „De buitenwereld denkt bij veteranen vaak aan stoere, keiharde bikkels. Maar er is ook een andere, kwetsbare kent. Die willen we hier laten zien.”

De tekening, gemaakt door kunstenaar Mirka Farabegoli, staat symbool voor wat hem in 2004 tijdens een missie in Irak overkwam. Hij en zijn vriendin Natasja waren net getrouwd en hadden een kind gekregen. Ergens halverwege de missie kreeg hij telefoon van zijn moeder dat het thuis niet goed ging. Een paar dagen later werd hij bij zijn commandant geroepen en kreeg hij de opdracht om terug te gaan huis. Binnen 48 uur was hij terug in zijn huis in Nijverdal. „Natasja had psychische problemen en kon het niet langer bolwerken. Dat hield ze verborgen voor mij.” 

Klem tussen twee vuren
Zijn partner wilde hem er niet mee belasten, vertelt Markvoort. „Op zo’n moment merk je hoe belangrijk het thuisfront is voor iemand die op missie wordt gestuurd. Je hebt enerzijds de loyaliteit aan je mensen daar en aan de andere kant je loyaliteit aan thuis. Als een van die twee niet werkt, begint er iets te schuren.” Hoe belangrijk een missie ook, je hebt altijd de steun van het thuisfront nodig. „Je moet elkaar kunnen blijven vasthouden. Precies dat is wat er in dit kunstwerk wordt verbeeld.”

​Stefan Markvoort staat in het Memory Museum in Nijverdal. Een museum gewijd aan de erfenis van de Tweede Wereldoorlog, maar deze zomer tevens het toneel voor een reizende tentoonstelling over 22 veteranen en hun verhalen. Veteranen uit heel Nederland, afkomstig van verschillende onderdelen van de krijgsmacht en verschillende vredesmissies, werkten eraan mee. Ze werden gekoppeld aan kunstenaars die op basis van interviews en gesprekken de verhalen van de blauwhelmen verbeeldden.

​Vijf keer op missie
Markvoort (44) uit Nijverdal is de enige Twentse deelnemer. Hij diende in vijf missies: Kosovo (1999), Irak (2004), Bosnië (2006), Afghanistan (2007) en Noord-Irak (2021). Mede op grond daarvan en zijn zeer persoonlijke verhaal werd hij voor de tentoonstelling benaderd. „Niet elke veteraan zit erop te wachten om zichzelf zo bloot te geven. Dat geldt ook voor mezelf. Ik heb me ook afgevraagd of ik eigenlijk wel een veteraan ben.” 

Want hij werkt nog steeds bij Defensie en is vorig jaar nog op missie geweest in Irak. „Maar het aantal missies en de heftigheid van je ervaringen, maken me zeker tot een veteraan, weet ik nu. Je hebt iets meegemaakt waarvan de buitenwacht geen vermoeden heeft en dat je eigenlijk alleen met je kameraden kunt delen.” Deze tentoonstelling probeert dat te doorbreken. „Hier kun je, verbeeld door kunstenaars, toch iets zien van wat het betekent om in een vreemd en ver land op missie te worden gestuurd en daarna terug te keren in Nederland.”

Gesneuvelde kameraden
De tentoonstelling bevat een aantal heftige verhalen. Zoals die van kunstenaar Jelmer Zwaan, zelf veteraan, die op missie ging met de ouders van zijn gesneuvelde vriend en collega Tom Krist. In zijn werk, twee houten handen omwikkeld door touwen, illustreert hij de verbondenheid die er tussen de nabestaanden van een gesneuvelde militair kan ontstaan. 

„Missies kunnen heel heftig zijn”, stelt Markvoort. „Dat heb ik in Kosovo meegemaakt. We reden door totaal kapotgeschoten dorpen en zag daar een man zitten voor de puinhopen van zijn huis. Er speelden kinderen. Dat zal ik nooit vergeten. In Afghanistan was ik voor het eerst leidinggevende en moest ik mensen aansturen in potentieel bedreigende situaties. Wie wijs je dan aan en wie niet? Op het moment zelf neem je gewoon een beslissing, maar achteraf heb ik daar toch veel twijfels over gehad.”

Kruispunt
Al bijna 25 jaar werkt hij bij defensie. Vanuit zijn basis in het Duitse Seedorf ging hij in 1999 voor het eerst op missie. Vijf jaar later, na de missie in Irak, stelde hij zich de fundamentele vraag of hij nog wel bij defensie kon blijven. „Ik stond echt op een kruispunt. Uiteindelijk heb ik er met steun van Natasja toen voor gekozen om door te gaan. Ze stond er voor honderd procent achter, maar ik heb haar van mijn kant ook gesteund in haar streven om hier iets op te bouwen. Dat is een eigen kapperszaak geworden. Ik ben opnieuw op missie gegaan en er is nooit meer een probleem geweest. We zijn er samen uitgekomen.”

De herwonnen harmonie in zijn persoonlijke leven is door kunstenaar Mirka Farabegoli verbeeld door twee helmen die aan het kunstwerk zijn toegevoegd: een blauwe als symbool van Stefan en een uitbundig versierde als beeld van Natasja. „Helmen met een verhaal, zoals alle helmen op deze expositie. Ik vind dat ze het mijne op een prachtige manier heeft verbeeld.”

Willemsorde
In zijn dagelijks werk op de kazerne in Garderen laat Stefan Markvoort niet na om jonge collega’s op het belang van een goed en stabiel thuisfront te wijzen. „Noem het maar mijn persoonlijke missie. Als jouw dierbaren thuis niet achter je staan, hou je het niet vol. Op missie gaan raakt je hele leven, zelfs bij iemand als Marco Kroon. Zijn Willemsorde wordt hier in volle glorie geëxposeerd maar tegelijk wordt ook de achterkant van die medaille getoond. Veteranen zijn veel meer dan alleen die ogenschijnlijk harde buitenkant. Er is ook altijd een andere kant, laten we dat nooit vergeten.”

​Antonius Johannes Kelders overleed dinsdag op 94-jarige leeftijd aan de gevolgen van longkanker. De Indië- en Koreaveteraan stierf thuis, in het bijzijn van zijn familie. Tot zijn laatste adem was het een energieke, scherpe en eigenwijze man, aldus familie en vrienden.

Kelders wordt in 1928 te Amsterdam in een groot gezin geboren. De economische crisis in de jaren dertig en de daarop volgende Tweede Wereldoorlog eisen zijn tol op het gezin, er is armoede en weinig eten. Kelders is 17 als de oorlog is afgelopen en besluit dat hij het leger in wil. Omdat hij minderjarig is, heeft hij een handtekening van een ouder nodig. Het verhaal gaat dat hij zijn vader dronken voerde om dat voor elkaar te krijgen.
​
Kelders wordt als jonge jongen uitgezonden naar Nederlands-Indië, waar hij vier jaar verblijft. Hij raakt er gewond, zijn vinger wordt eraf geschoten. Daarna volgt een missie van 3,5 jaar in Korea. Zijn terugkeer valt hem zwaar. Hij trouwt, maar het huwelijk houdt geen stand, mede door zijn oorlogstrauma’s. Hij werkt inmiddels als buschauffeur, dat blijft hij tot zijn pensioen doen.

In de jaren negentig verhuist hij naar een complex in Zuidoost voor senioren, waar ook Olga woont. Hij wordt smoorverliefd op haar. Ze verhuist naar het appartement naast hem, ze worden onafscheidelijk. Als Olga alzheimer krijgt, neemt Kelders alle zorg op zich.

Te veel ‘ordinaire poen’
Eind 2019 verschijnt Kelders in de documentaire Onze jongens op Java. Daarin vertelt hij dat hij na zijn missie tot zijn spijt nooit meer is teruggekeerd naar Indonesië, omdat dat hem te veel ‘ordinaire poen’ zou kosten.

Veteraan Roy Grinwis zag de documentaire en werd dusdanig geraakt dat hij dezelfde avond nog een inzamelingsactie opzette om de reis voor Kelders mogelijk te maken. Toen hij de volgende ochtend wakker werd, was er al 1500 euro binnen.
Maar Kelders wilde niet, vertelde hij toen Grinwis hem opbelde met het nieuws. “Hij was dankbaar voor het gebaar,” blikt Grinwis terug, “maar weigerde Olga een dag alleen laten. Hij was bang dat als hij naar Indonesië zou gaan, ze er niet meer zou zijn als hij terugkwam.” Ze blijven contact houden. Grinwis: “Even snel bellen kon niet. Je zat zo een uur met hem aan de telefoon.”

Het ingezamelde geld komt in overleg met Ton terecht bij stichting Helmen Vol Verhalen. Opgezet door veteraan Amy van Son, koppelt de stichting kunstenaars aan veteranen. Dat leidt onder meer tot een project waarbij modeontwerper Jaap Spruitenburg een nieuw uniform ontwerpt voor een jonge en een oude veteraan. Kelders doet mee en krijgt een pak aangemeten. Initiatiefnemer Van Son weet nog dat hij de broek kreeg aangetrokken. “Hij riep: heb ik nog een beetje een kont in deze broek?”

Kasplantje
Door het project raakt Kelders goed bevriend met Grinwis en Van Son. Ook komt hij in contact met andere veteranen, waar hij zich op allerlei manieren voor inzet. Hij is druk op sociale media en gaat in gesprek met iedereen die dat maar nodig heeft. “Hij gaf je echt het gevoel dat je ertoe deed,” zegt Van Son.

Die toewijding blijkt ook uit zijn zorg voor Olga. De afgelopen tien jaar was haar ziekte in zo’n ver stadium, dat ze haast een kasplantje was, vertelt Vera van Klinkers, een nicht van Ton die goed contact met hem onderhield. “Voor ome Ton was niets te gek. Hij waste haar, voedde haar, reed haar rond in haar rolstoel en hield haar de hele dag gezelschap. Alles wat hij fout had gedaan in zijn leven, wilde hij bij Olga goedmaken.”

Afgelopen jaar werd de zorg voor Olga hem te veel. Kelders eet en drinkt niet meer, krijgt last van zijn nieren en wordt uitgedroogd en ondervoed opgenomen in het ziekenhuis. Uiteindelijk wordt terminale longkanker bij hem geconstateerd. Toen Olga maanden later op 101-jarige leeftijd overleed, hoefde het voor Ton ook niet meer, zo vertelt Van Son.

Afgelopen dinsdag overleed Kelders. Er bleek geen geld voor een waardige begrafenis. Grinwis en Van Son zetten nogmaals een crowdfundactie op om een eervolle militaire begrafenis te kunnen bekostigen. In een mum van tijd was het doel van 10.000 euro behaald, mede door de bijdrage van een aantal veteranenstichtingen. Van Klinkers: “Als ome Ton dit zou weten, zou hij glunderen.”

22 'jonge' veteranen en hun thuisfront gekoppeld aan 22 kunstenaars. Het levert een museum vol levensverhalen op, in allerlei kunstvormen. De expositie 'Helmen Vol Verhalen' in het Memory Museum in Nijverdal is het trotse werk van veteraan Amy van Son.
"We zijn dit project begonnen om aandacht te vragen voor de jonge veteraan. Zij worden te weinig gezien en zijn zelf niet trots genoeg op wat ze doen of gedaan hebben", legt Van Son uit. "Dat komt omdat veel jonge veteranen heel veel respect hebben voor de oud-strijders, in bijvoorbeeld de Tweede Wereldoorlog. Maar daardoor worden hun verhalen vaak niet verteld."
De erkenning en het praten over hun verhaal is belangrijk, vindt Van Son. "Ze houden hun verhalen nu vaak binnen omdat ze zich niet begrepen voelen, of niet weten waar ze heen kunnen."
We namen een kijkje bij de expositie Helmen Vol Verhalen:

​Blauw hart
Een van de twintig kunstenaars die meewerkte aan het project is Danielle Spoelman uit Enschede. Ze portretteerde het levensverhaal van oud-marechaussee Linda Rullens die werkte in Zuid-Soedan. "Ik heb negen tekeningen gemaakt, die één kunstwerk vormen. In het midden een blauw hart. Want mensen die bij de marechaussee werken hebben dat, in tegenstelling tot het groene hart van militairen."
​
Om het verhaal van Linda te leren kennen, sprak Danielle veel met haar. "Door corona en het afstand houden moest veel via videobellen. Dat duurde vaak uren, ik moest het geregeld even laten bezinken. Maar het is mooi gelukt. Linda en ik zijn allebei tevreden met het resultaat."

​Het was wel even spannend voor Spoelman, die zelf niets wist van het militaire leven. "Het was een grote verantwoordelijkheid. Als ik een kunstwerk maak over mijzelf en het gaat mis, dan hoef ik alleen verantwoordelijkheid af te leggen aan mijzelf. Nu ging het over haar leven. Het moment van de onthulling was spannend, maar ook heel mooi."

Aanleiding tot gesprek
Het vertellen over je leven, zoals Linda deed, is precies het doel van de expositie. Zo benadrukt Van Son nog maar eens. "Ik weet hoe het is, als veteraan. Het uitspreken van je verhaal is ontzettend belangrijk. Dan geef je er een nieuwe vorm aan om mee te leven. Dat geldt niet alleen voor militairen, maar eigenlijk voor iedereen."

De expositie moet ook bij de bezoekers iets losmaken. "Ik hoop dat de bezoekers in zullen zien hoe het leven van een veteraan is en dat het aanleiding zal zijn voor een gesprek."
De expositie Helmen Vol Verhalen is tot september te zien in het Memory Vrijheidsmuseum in Nijverdal.

Eerder verschenen op RTV Oost.

Door Margriet Benak RTV Drenthe
Een bijzondere klus voor boomkunstenaar Jelmer Zwaan uit Meppel. Hij zaagde een kunstwerk voor de tentoonstelling Helmen Vol Verhalen, een kunstproject over jongere veteranen. De reizende expositie telt 22 kunstwerken die stuk voor stuk de persoonlijke verhalen vertellen over missies uit de afgelopen veertig jaar.

Jelmer Zwaan (37), zelf ook veteraan, maakte het kunstwerk Verbonden, opgedragen aan de gesneuvelde luitenant Tom Krist. Hij raakte op 10 juli 2007 bij een missie in Afghanistan levensgevaarlijk gewond en overleed twee dagen later.

Veteraan en kunstenaar
De Meppeler was er vijftien jaar geleden op die fatale dag van 10 juli zelf ook bij. Zwaan als soldaat eerste klas. Hij zat net als Krist bij het 42e Pantserinfanteriebataljon Regiment Limburgse Jagers. Tom was 'zijn luit'. "Hij leidde onze eenheid. Aan het eind van de dag gingen ze met een paar man nog even naar de bazaar. En toen was het ineens goed mis. We zagen enorme rookpluimen. Een man op een brommertje had een zelfmoordaanslag gepleegd. Voor Tom liep dat dus dramatisch af."

Zwaan voelt zich nog altijd verbonden met Tom Krist.
"Zoiets blijft je altijd bij. We komen met een groep ook altijd nog bij elkaar." Zwaan is in het rijtje van 22 kunstenaars, die voor Helmen Vol Verhalen zijn gekoppeld aan veteranen, een 'geval apart'. Hij is de enige professionele kunstenaar die zelf ook nog eens veteraan is. Dat vindt hij zelf wel bijzonder. "Het geeft meteen ook de enorme verbondenheid weer die ik met het thema heb."

Verbonden met Tom
Logischerwijs koppelde hij het aan het verhaal van 'zijn' omgekomen luitenant. De ouders van Tom Krist, Will en Marianne, konden zich er helemaal in vinden dat hij degene moest zijn die het beeld voor hun zoon moest maken. "Een geweldig mooie eer", zegt Zwaan, over de kunstopdracht.

Hij worstelde twee jaar geleden, toen hij de kunstopdracht net had gekregen, eerst een tijdje met allerlei ideeën door elkaar. "Er schoot in eerste instantie van alles door mijn hoofd. Wat pak ik, wat wil ik laten zien. Maar wat bleef hangen was het thema verbondenheid", vertelt Zwaan.

Uit een dikke boomstam zaagde hij uiteindelijk twee immens grote handen, die samen een hart vormen. Voor de opening binnenin de handen, maakte de boomkunstenaar een groot hart uit kersenhout. Dat staat inmiddels bij de ouders van Tom Krist thuis, als herinnering aan hun zoon.

Gebonden handen
Rond de polsen zit een dik stuk touw gewikkeld. "Het zijn vastgebonden handen, maar je ziet ook een hart. Dus er zit haat en liefde in dit beeld. Je bent ergens mee verbonden, wat je eigenlijk liever niet wil. Er is iets vreselijks gebeurd, wat je verafschuwt, maar waar je in feite niks aan kunt doen, je bent dus met handen gebonden. En we blijven door dit alles met Tom verbonden en met elkaar. Dit symboliseert dus een hoop gevoelens bij elkaar", legt Zwaan uit.

'Helmen vol Verhalen' is een tentoonstelling om aandacht en erkenning te vragen voor 'jonge' veteranen die ergens in de wereld, na de Korea-oorlog, werk hebben verricht voor vrede en veiligheid. Twintig veteranen zijn gekoppeld aan beeldend kunstenaars om samen kunstwerken te realiseren die de persoonlijke missieverhalen tot uitdrukking brengen.

In het kunstproject 'Helmen Vol Verhalen' vind een ontmoeting plaats tussen twee professionals. Twee mensen die in de uitvoering van hun beroep worden gevraagd om midden in de wereld te gaan staan.

​'Jonge' veteranen delen hun persoonlijke missieverhalen met professionele kunstenaars, die daar middels een kunstwerk in evenzoveel verschillende kunsttechnieken deze ervaring vastleggen. Zij zijn samen op missie door de kunsten en maken zo de relevantie zichtbaar van Nederlandse vredesmissies en de impact daarvan op de deelnemende militairen.

Reizende tentoonstelling
In 20/21 brachten we 20 'jonge' veteranen en 20 kunstenaars bij elkaar voor een wezenlijke ontmoeting. Hun gezamenlijke missie is het zichtbaar maken van de relevantie van Nederlandse vredesmissies en de impact daarvan op de deelnemende militairen. In 2022 zal een reizende expositie op verschillende locaties in Nederland gaan 'landen', deze wordt mede mogelijk gemaakt door het Cultuurfonds.

Stemmen uit Oekraïne
Deelnemend kunstenaar met Oekraïense roots Tatjana Kirienko houdt korte dagboek-verhaaltjes bij van een aantal vrouwen uit Oekraïne. Zo wil 'Helmen vol Verhalen'  een podium bieden voor een paar van de stemmen uit Oekraïne over wat daar nu gebeurt. Al deze verhalen spelen af in Sumskaya Oblast, de Sumy Oblast, Noord-Oost Oekraïne, aan de grens met Rusland.

Alle vrouwen waarmee Tatjana nu in contact is zeggen: "Schrijf vooral. Het is belangrijk dat dit gehoord wordt. We blijven delen, zolang we verbinding en elektriciteit hebben." Tatjana neemt nu deze rol op en geeft de berichten door zolang dat kan. Als een brug. Geen enkele consistentie of andere pretentie gegarandeerd. Lees hier 'Stemmen uit Oekraïne' ​